ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ

ନିଶଙ୍କ ରାୟ ରାଣୀ
ବୃତ୍ତି	କବି, ରାଣୀ
ଭାଷା	ଓଡ଼ିଆ
ଜାତୀୟତା	ଭାରତୀୟ
ସମୟ	ଅଷ୍ଟାଦଶ ବା ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ
ସାହିତ୍ୟ କୃତି	ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ (ମଧୁମାଳତୀଚରିତ)
ଜୀବନସାଥୀ	ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କରାୟଦେଉ
ସମ୍ପର୍କୀୟ	ବାସୁଦେବ ଥାଟରାଜ (ପିତା)

ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ ଜଣେ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ କବି ଓ 'ପଦ୍ମାବତୀ ଅଭିଳାଷ' (ଅନ୍ୟନାମ 'ମଧୁମାଳତୀଚରିତ') କାବ୍ୟର ରଚୟିତା ଅଟନ୍ତି । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସ୍ତ୍ରୀକବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସେ ପ୍ରମୁଖ ଅଟନ୍ତି ।

ଜୀବନ

ବଂଶାବଳୀ

ଶ୍ରୀକର ଭଞ୍ଜ

ରାମଚନ୍ଦ୍ରଦେଉ

ବାସୁଦେବ ଥାଟରାଜ

ମାତା

ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କରାୟଦେଉ

ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ

ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାନୁଗତ ଜରଡ଼ାର ବାସୁଦେବ ଥାଟରାଜଙ୍କ କନ୍ୟା ଥିଲେ । ବାସୁଦେବ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ସୁନାମଧନ୍ୟ କବି ଥିଲେ । ବୁଢ଼ାଶିଙ୍ଗୀ ରାଜା ଶ୍ରୀ ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କରାୟଦେଉଙ୍କ ରାଣୀ ଥିଲେ । ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଖୈମଣ୍ଡି ରଜା ଗଜପତି ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଦେଉଙ୍କର ପୁ୍ତ୍ର । କବି ନିଜ ଗ୍ରନ୍ଥ ପଦ୍ମାବତୀ ଅଭିଳାଷରେ ନିଜର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମ ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ଜରଡ଼ା ରାଜବଂଶର ଇଷ୍ଟ ଦେବତା ଦୁର୍ଗାମାଧବଙ୍କ ନାମ ଅନେକ ଥର ତାଙ୍କ ଲେଖାରେ ମିଳେ ।

ଜରଡ଼ାଦେଶ ଅଧୀଶ ସେ ବୀର ଧୀର । କବିପଣେ ଦୂତୀ ସରସ୍ୱତୀକୁମର ।।
ସିଦ୍ଧ ବିଦ୍ୟାଉପାସନୀରେ ପଣ୍ଡିତ । ବାସୁଦେବ ଥାଟ ନରପତି ମୋ ତାତ ।।
ବାକବଂଶାବିସମ୍ଭବ ପୀୟୂଷକର । ଶ୍ରୀଖୈମଣ୍ଡି ମହାରାଜ୍ୟେ ଯେ ଅଧୀଶ୍ୱର ।।
ବୀରାଧିବୀର ଶ୍ରୀଗଜପତି ନୃପତି । ଭୂପକୁଳଦୀପ ଯେ ପ୍ରତାପୀ ପତି ।।
ତାହାଙ୍କ ଅଂଶୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ଖ୍ୟାତି ମୋ ପ୍ରିୟ । ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଦେଉଙ୍କର ଯେ ତନୟ ।।
ବୁଢ଼ାଶିଙ୍ଗୀଦେଶ ଦୂତୀ ତ୍ରିଦଶାଳୟ । ଶକ୍ର ସମେ ତହିଁ କରିଛନ୍ତି ବିଜୟ ।।
ରୂପେ କାମ ଧୀବନ୍ତେ ଯେ ଗୀଷ୍ପତି ସରି । ଦିଶେ ଦିଶେ ଯାହାଙ୍କ ଯଶ ପ୍ରସରି ।।
ଦୟାଶୀଳ ଦାତା ବଳୀ ସମରେ ଯେଉଁ । ଭୀମ୍ପରାକ୍ରମ ପରେନ୍ଦୁରାହୁ ।।
ସଦା ସର୍ବତ୍ର ସେ ବିଚକ୍ଷଣ ସମାଜେ । ଶ୍ରୀବାଳକାଦେବୀଙ୍କର ବରପୁତ୍ର ଯେ ।।
ନାମ ଶ୍ରୀଗଉରଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କରାୟ । ଦେଉ ପଦ ଯାହାଙ୍କ ଯେ ସୁଗୁଣମୟ ।।
ଅଟଇ ମୁଁ ତାଙ୍କର ସୁପ୍ରିୟ ଜାୟା । ଶ୍ରୀଦୁର୍ଗାମାଧବ ମୋତେ କରନ୍ତେ ଦୟା ।।
ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ ନାମେ ପ୍ରବନ୍ଧ । ପ୍ରକାଶ କଲି ଏ ଅଠତିରିଶ ଛାନ୍ଦ ।।

— ଅଠତିରିଶ ଛାନ୍ଦ, ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀଙ୍କ ମାତା ବୋଧ ହୁଏ ଘୁମୁସର ରାଜା ଶ୍ରୀକର ଭଞ୍ଜଙ୍କ କନ୍ୟା ଥିଲା ଏହା ଅନୁମାନ କରାଯାଇଛି । ଏହା ମଧ୍ୟ କବିଙ୍କ ନିଜ ଲେଖାରୁ । ଶ୍ରୀକର ଭଞ୍ଜ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶ ବା ଦିବାକର ବଂଶରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବା ମଧ୍ୟ କବି ଲେଖିଛନ୍ତି ।

ସମୟ ନିରୂପଣ

ଶ୍ରୀକର ଭଞ୍ଜ ୧୭୮୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଘୁମୁସର ସିଂହାସନାରୂଢ଼ ହୋଇଥିଲେ । ଏଣୁ ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ ଅଷ୍ଟାଦଶ ବା ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ସମ୍ଭବ ।

ମହେଶ ସଙ୍ଗ ଗଉରୀ ଯୁଗଳ ପାଦ ସୁମରି ଭଣଇ ନୃପତିମନୋହାରୀ ।
ଜରଡ଼ାରାଜ୍ୟ ଭୂପତି ମୁ ତ ଥାଟ ନରପତି ମୁଁ ତାଙ୍କ ପ୍ରିୟ କୁମାରୀ ହେ ।।
ସାଧୁଜନେ । ସ୍ତିରୀବୁଦ୍ଧି ନୁହଇ ସୁମତି ।
ଦିବାକରବଂଶ ଶ୍ରୀକର ଭଞ୍ଜ ନରେନ୍ଦ୍ର କେବଳ ତାହାଙ୍କ ଅଂଶୁ ଖ୍ୟାତି ହେ ।।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

କବିଙ୍କ ବାଲ୍ୟଜୀବନ

ନିଜ ପିତା ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କରାୟଙ୍କ ସହ ରାଣୀଙ୍କ ମତାନ୍ତର ଘଟିଥିଲା ବା ସେ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ କୌଣସି ବିପଦରେ ପଡ଼ିଥିଲେ । ଏହା ବିଷୟରେ କବି କରୁଣ ରସରେ ନିଜ କାବ୍ୟରେ ଲେଖିଅଛନ୍ତି ଯେ ସେ ଦୈବବଶତଃ ଅଳ୍ପବୟସରେ ପାଠ ପଢ଼ିପାରିନଥିଲେ । ସ୍ୱଦେଶରେ ଥିଲେ ପାଟରାଣୀ ହୋଇଥାନ୍ତେ କିନ୍ତୁ ଲାଜରେ ବା ଅପଖ୍ୟାତିରେ ବଞ୍ଚିବା ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ।

ସହଜେ ଅବଳା କର୍ମେ ହେଲି ହୀନ । ସୁବୁଦ୍ଧି ନୋହେ ନାହିଁ ପାଠ ପଠନ ।।
ବିହି ଆଣି କଲା ମତେ ଏତେ ହଟ । ସ୍ୱଦେଶରେ ଥିଲେ ହୋଇଥାନ୍ତି ପାଟ ।।
ଏକାନ୍ତେ ଦିବା ରଜନୀ ତ ସରମ । ତେଣୁ ବାଳ ବୋଧନେ ମନ ଦେଇ ।।
କହଇ ମଧୁମାଳତୀକଥା ରସ । ସାଧୁଜନେ ନ ଧରିବା ଦୋଷାଦୋଷ ।।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

କବିଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ନିଶଙ୍କରାୟଦେଉ ବୁଢ଼ାଶିଙ୍ଗୀର ରାଜବଂଶରୁ ଥିଲେ । ବୁଢ଼ାଶିଙ୍ଗୀର ରାଜାମାନେ ରାମମତାବଲମ୍ବୀ । ସେମାନଙ୍କ ଇଷ୍ଟଦେବତା ସୀତାରାମ ଅଟନ୍ତି ।

ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ ଗ୍ରନ୍ଥର ଅନ୍ୟ ନାମ ମଧୁମାଳତୀଚରିତ । ଗ୍ରନ୍ଥଟିର ଭାଷା ଶୁଦ୍ଧ ଓ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଅଟେ ।

ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କାଳରେ କବି ପିତାଙ୍କ ଘରଠାରେ ଥିଲାପରି ସୂଚିତ ହୁଏ । ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଜରଡ଼ା ରାଜବଂଶର ଇଷ୍ଟ ଦେବତା ଦୁର୍ଗାମାଧବଙ୍କ ସ୍ତୁତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀଙ୍କ ପିତା ନିଜେ ସୁନାଧନ୍ୟ କବିଥିବାରୁ ସେ ତାଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ କବିତା ରଚନା କରୁଛନ୍ତି ଏହା ମଧ୍ୟ ଲେଖାହୋଇଛି ।

ବାସୁଦେବଥାଟନୃପ ମୋର ତାତ । କବିପଣେ ଦୂତୀ ସରସ୍ୱତୀସୁତ ।।
ତାଙ୍କ ପାଦରଜ ପ୍ରସାଦରୁ ମୁହିଁ । ମଧୁମାଳତୀ ଚରିତ ବଖାଣଇ ।।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ସାଧାରଣତଃ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା ଆରମ୍ଭରେ ଇଷ୍ଟଦେବତାଙ୍କ ଆରାଧାନ ସ୍ଥାନ ପାଏ । କିନ୍ତୁ ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷରେ ଗ୍ରନ୍ଥ ଆରମ୍ଭରେ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ବନ୍ଦନା ହୋଇଛି ଏବଂ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ତରେ ଇଷ୍ଟଦେବତା ସୀତାରାମଙ୍କ ବନ୍ଦନା ହୋଇଛି । ଏହା ସଙ୍ଗେ ସେ ବାଲ୍ୟକାଳରେ ପାଠ ନ ପଢ଼ିଥିବା କଥା ମଧ୍ୟ ବାରମ୍ବାର ଲେଖିଅଛନ୍ତି । ପୁଣି ସେହି କାଳରେ ନାରୀମାନେ କିପରି ରାଜଗୃହ ଭିତରେ ସୀମିତ ହୋଇ ଜୀବନ ଯାପନ କରୁଥିଲେ ତାହା ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।

ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରି ହୃଦରେ ସୁମରି ରଜନୀ ପୁଆଇଲେ ।
ନିଶି ଶେଷେ ପୁଣି ରାମ ଭଜିଲେ ।
ସେ ରାମଙ୍କୁ ଈଶ କରିଣ ନରେଶକାନ୍ତା ଏ ରସେ ଭଣିଲେ । ହେ ସୁଜନେ ।
କିଛି କରି ନାହିଁ ପାଠ ପଠନ । ସ୍ତିରୀ ସ୍ୱଭାବେ ଅଟେ କର୍ମହୀନ ।
ରାଜଗୃହେ ବନ୍ଦୀପ୍ରାୟ ହୋଇ ଧନ୍ଦି ଜଞ୍ଜାଳ ଜାଲେ ହେ । ସୁଜନେ ।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ଇଷ୍ଟଦେବତାଙ୍କଠୁଁ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଅଧିକ ଆଗ୍ରହ ଥିବା ଏଥିରୁ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ । ଠିକ ଏହି ଶୈଳୀରେ କାହାଣୀର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ମଧୁଙ୍କୁ ମାଳତୀଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ରାମନବମୀ ଦିନ ନୁହେଁ ବରଂ ମାଘ ଶୁକ୍ଳ ପଞ୍ଚମୀ ବା ବସନ୍ତ ପଞ୍ଚମୀ ଦିନ କବି ଜନ୍ମ କରାଇଅଛନ୍ତି ।

ତାହା ଦେଖି ସକଳ ପ୍ରିୟସଖୀ କରନ୍ତି ପ୍ରସବ ବିଧି ।
ବିଶେଷରେ ମାଘ ଶୁକ୍ଳ ପଞ୍ଚମୀ ମଙ୍ଗଳବାର ଅବଧି ସେ ।
ବେନି ଘଡ଼ି ରଜନୀ । ରାଜାନନ୍ଦ ଜାତି ଅବନୀ ସେ ।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ଗ୍ରନ୍ଥ ଅଗ୍ରସର ହେଲାପରେ ଶୀତକାଳ ବର୍ଣ୍ଣନା ସମୟରେ ମଧ୍ୟ କେବଳ ବସନ୍ତପଞ୍ଚମୀର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଖାଯାଏ ।

ମାଘ ଶୁକ୍ଳ ପଞ୍ଚମୀ ଦିବସରେ । ସରସ୍ୱତୀଙ୍କି ପୂଜିଲେ କୁମରେ ।।
ଶାରଦାଙ୍କ ବନ୍ଦନା ଗୀତମାନ । ଚାଟଶାଳରେ ଗାଇଲେ ନନ୍ଦନ ।।

— ପଦ୍ମାବତୀଅଭିଳାଷ

ରାଜବାଟୀର ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ଉନ୍ନତ ଧରଣର ସାହିତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ନିଶଙ୍କରାୟ ରାଣୀ ମଧ୍ୟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଲାବଣ୍ୟବତୀ ଉତ୍ତମରୂପେ ଜାଣିଥିଲେ ଏହା ତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ପ୍ରମାଣିତ ହୁଏ । ସେ ନିଜ କାବ୍ୟରେ ସରୋବର ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ରାମକେରୀ ରାଗରେ ଭଞ୍ଜୀୟ ଶୈଳୀରେ ଲେଖିଛନ୍ତି । ଏପରି ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ ତାଙ୍କ ଲେଖା ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଅନୁକରଣରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ଦେଖାଯାଏ ।

ସମଗ୍ର ଗ୍ରନ୍ଥଟିରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅପେକ୍ଷା ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କ ବିବାହ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଅତି ଦୀର୍ଘ । ରାଜବାଟୀରେ ବିଭାବେଳେ ଅଧିବାସ କୋଇଲିବୁଡ଼ଠାରୁ ଅଷ୍ଟମଙ୍ଗଳା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବିଧିବିଧାନ ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ସବୁ କବି ନିଜ ଅନୁଭୂତିରୁ ଲେଖିଥିବା ସମ୍ଭବ ।