ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିର

ଏହି ଲେଖାଟି 'ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିର' ବାବଦରେ । ବାକିସବୁ ପାଇଁ, ନୀଳମାଧବ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ଦେଖନ୍ତୁ ।

ଇଂରାଜୀ ଲିଙ୍କ

https://or.wikipedia.org/wiki/Nilamadhaba_Temple

ନୀଳମାଧବଜିଉ ମନ୍ଦିର
ନୀଳମାଧବଜିଉ ମନ୍ଦିର, କଣ୍ଟିଲୋ
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ	ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
District	ନୟାଗଡ଼
Location
ସ୍ଥାନ	କଣ୍ଟିଲୋ
Country	ଭାରତ

ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର କଣ୍ଟିଲୋଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ପୁରାତନ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର । ଏହା କଣ୍ଟିଲୋରେ ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା (ମହାନଦୀ) କୂଳରେ ଓ ଏହା ଜଙ୍ଗଲବେଷ୍ଟିତ ଯାଆଁଳା ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ରି ପର୍ବତ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ପୂଜିତ ଦେବତା ନୀଳମାଧବ । ନୀଳମାଧବଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପାଦରୁ ଜଳର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରବାହ ଏଠାରେ ରହିଛି । ଏହି ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ମଧ୍ୟ ପୂଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । କଣ୍ଟିଲୋ ବ୍ୟତୀତ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିର ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ମଧ୍ୟ ନୀଳମାଧବ ପୂଜିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ମନ୍ଦିରେ ଗଠନ ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରି । ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା, କୁଆଁରିଆ ଏବଂ କୁସୁମୀ ତିନୋଟି ନଦୀ ମିଳନ ସ୍ଥଳ ଏହି ମନ୍ଦିର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ତ୍ରିବେଣୀ ସଙ୍ଗମ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରୟାଗରେ (ଆଲ୍ଲାହାବାଦ) ବେଣୀମାଧବ ପୂଜିତ ହେଲା ଭଳି ଏଠାରେ ନୀଳମାଧବ ପୂଜିତ ।

ନୀଳମାଧବଜିଉ ମନ୍ଦିର, କଣ୍ଟିଲୋ

ଅବସ୍ଥିତି

ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିର ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଖଣ୍ଡପଡ଼ା ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ କଣ୍ଟିଲୋଠାରେ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ନଦୀର ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା, କୁଆଁରିଆ ଏବଂ କୁସୁମୀ ତିନୋଟି ନଦୀ ମିଳନ ସ୍ଥଳ ନିକଟରେ ଏ ପୀଠ ଅବସ୍ଥିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ତ୍ରିବେଣୀ ସଙ୍ଗମ କୁହାଯାଏ । କଣ୍ଟିଲୋ ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ସଦର ମହକୁମାଠାରୁ ୩୩ କିଲୋମିଟର ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୧୦୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । କଣ୍ଟିଲୋର ନିକଟତମ ରେଳଷ୍ଟେସନ ହେଉଛି ନୟାଗଡ଼ ଟାଉନ୍ ଏବଂ ନିକଟତମ ବିମାନବନ୍ଦର ହେଉଛି ଭୁବନେଶ୍ୱର । ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ କଣ୍ଟିଲୋକୁ ନିୟମିତ ବସ ସେବା ରହିଛି ।

ଇତିହାସ

ଆଧୁନିକ ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର କଣ୍ଟିଲୋରେ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ବ୍ରହ୍ମଦ୍ରୀ ପାହାଡ଼ରେ ଥିବା ଏକ ଛୋଟ ଗୁମ୍ଫାରେ ନୀଳମାଧବଙ୍କର ସେବା ପୂଜା ପ୍ରଥମେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ପରେ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା ।

କିମ୍ବଦନ୍ତୀ

ନୀଳମାଧବ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କିମ୍ବଦନ୍ତୀର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ । ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ, ସତ୍ୟ ଯୁଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସୋମ ବଂଶର ରାଜା ଥିଲେ । ଜଣେ ଭ୍ରମଣକାରୀ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସି ମହାନ ଭଗବାନ ନୀଳମାଧବଙ୍କୁ (ନୀଳ ବିଷ୍ଣୁ) ଓଡ଼ିଶାର ନୀଳାଚଳରେ (ନୀଳ ପର୍ବତ) ପୂଜା କରାଯାଉଥିବା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ କାହାଣୀ କହିବା ପରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । କୃଷ୍ଣ ବୈକୁଣ୍ଠ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିବା ପରେ ଜାରାଶବରଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଆରଧନା ନିମନ୍ତେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଶିଳା ରୂପ ନେଇଥିଲେ । ଶବର ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଦେବତା "କିଟୁଙ୍ଗ"ଙ୍କୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଶବର ମୁଖ୍ୟ ବିଶ୍ୱାବସୁ ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ଭାବେ ପୂଜା କରୁଥିଲେ । ପରେ "ନୀଳମାଧବ’ ନାମରେ ପରିଚିତ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳ ମଣି ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ହେଉଥିବା ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ନିକଟରୁ ଜାଣି ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ତାଙ୍କ ପୁରୋହିତଙ୍କ ସାନଭାଇ ବିଦ୍ୟାପତି ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ସନ୍ଧାନରେ ଗଲେ । ବିଦ୍ୟାପତି ମହାନଦୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଥିବା ଶାବରଦ୍ୱୀପ ଜଙ୍ଗଲରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ବିଶ୍ୱାବସୁ ବିଦ୍ୟାପତିଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପରଦିନ ସକାଳେ ତାଙ୍କୁ ନୀଳମାଧବଙ୍କୁ ଦେଖାଇବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲେ । ଦର୍ଶନ ପୂର୍ବରୁ ବିଦ୍ୟାପତି ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଜଳ ସ୍ପର୍ଶ କରିନଥିଲେ । ବିଦ୍ୟାପତିଙ୍କ ଉତ୍ସାହ ଦେଖି ଶବର ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରୋହିଣୀ-କୁଣ୍ଡରେ ସ୍ନାନ କରାଇ କଳ୍ପବୃକ୍ଷ ତଳେ ବସାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ବିଦ୍ୟାପତି ନୀଳମାଧବଙ୍କୁ ଦେବମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୂଜା କରାଯାଉଥିବା ଦେଖିଥିଲେ । ତା’ପରେ ବିଦ୍ୟାପତି ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ଅବନ୍ତୀକୁ ଫେରିଗଲେ । ବିଦ୍ୟାପତିଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣିବା ପରେ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ପୁରୋହିତ ବିଦ୍ୟାପତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କ ସହ ନୀଳମାଧବ ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କଲେ । ତେବେ ଯେଉଁ ଦିନ ବିଦ୍ୟାପତି ମାଳବକୁ ଫେରିଥିଲେ ସେହି ଦିନ ନୀଳମାଧବ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ଘଟଣାସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସେମାନେ ଦେଖିଲେ ଯେ ନୀଳମାଧବ ନିଖୋଜ ଏବଂ ସମଗ୍ର ଅଞ୍ଚଳ ଉପକୂଳର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବାଲିରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଛି । ଚକିତ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କୁ ନାରଦଦ୍ୱାରା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରେରିତ ବାର୍ତ୍ତା ଅବଗତ କରିଥିଲେ ଯେ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଏକ ହଜାର ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ ସହିତ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କଲେ ନୀଳମାଧବ ଫେରିବେ । ଯଜ୍ଞ ପରେ ନୀଳମାଧବ ପ୍ରକଟ ହୋଇ କହିଥିଲେ ସେ ରାଜାଙ୍କୁ ନୀଳମାଧବ ରୂପରେ ଦେଖା ନ ଦେଇ ଚାରୋଟି ରୂପରେ ନିଜକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବେ: ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା, ଏବଂ ସୁଦର୍ଶନ । ସେ ରାଜାଙ୍କୁ ଚକ୍ରତୀର୍ଥ ନିକଟରେ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ ଓ ସେଠାରେ ଏକ ଅପୁରୁଷେୟ, ସୁଗନ୍ଧିତ, ଲାଲ ରଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ, ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଏବଂ ପଦ୍ମର ଚିହ୍ନ ଥିବା ଏକ ବିଶାଳ ଦାରୁ ଆସିବ ଆଉ ସେ ସେଥିରେ ନିଜକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବେ ବୋଲି ଜଣାଇଥିଲେ । ସେହି ଦାରୁରୁ ଚାରି ଦେବତା ତିଆରି କରି ଏକ ଦେଉଳ ଗଢ଼ାଇ ସେଠାରେ ଦାରୁବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ମହାରାଜାଙ୍କ ଭକ୍ତିର ଆଭାସ ପାଇବା ପରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନିଜେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ରୂପ ନେଇ ଗୁପ୍ତରେ ଦାରୁ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କଲେ । ଏହା ପରେ ବ୍ରହ୍ମା ନିଜେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଆସି ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ପକ୍ଷ ଅଷ୍ଟମୀ ତିଥିରେ ପବିତ୍ର ପ୍ରତିମା ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ସେହି ଦିନଠାରୁ ପୁରୀରେ ନୀଳମାଧବ ଦାରୁ ରୂପ ଧାରଣ କରି ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା, ସୁଦର୍ଶନ ଭାବେ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି । କଣ୍ଟୋଲୋରେ ପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି ।

ପର୍ବ ପର୍ବାଣି

• ମାଘ ସପ୍ତମୀ ଉତ୍ସବ ବା ରଥ ସପ୍ତମୀ ଏଠାରେ ସର୍ବ ବୃହତ ପର୍ବ ।

• ମାଘ ମାସର ଏକାଦଶୀରେ ଏଠାରେ ଏକ ମେଳା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ।

• ‘ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା' ଏଠାରେ ଏକ ବିଶେଷ ପର୍ବ । ଏହି ଅବସରରେ ପ୍ରଭୁ ନୀଳମାଧବଙ୍କୁ ସୁନା ଅଳଙ୍କାରରେ ସଜାଯାଇଥାଏ ।

ଛବି