ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର

ଏହି ଲେଖାଟି 'ପୁରୀରେ ଥିବା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର' ବାବଦରେ । ବାକି ସବୁ 'ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର' ପାଇଁ, ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର (ବହୁବିକଳ୍ପ) ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ଦେଖନ୍ତୁ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ	ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
Location
ସ୍ଥାନ	ପୁରୀ
State	ଓଡ଼ିଶା
Country	ଭାରତ

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବା ବଡ଼ଦେଉଳ ବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୁରୀ ସହରର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନଙ୍କର ମନ୍ଦିର ।

ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଟି ପଞ୍ଚରଥ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଦେଉଳ । ମନ୍ଦିର ଚାରିପଟେ "ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ" (୬୬୫ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ୬୪୦ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୨୦ ରୁ ୨୪ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ) ରହିଅଛି । ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ ଭିତର ପଟେ ଆଉଗୋଟିଏ ପାଚେରୀ ‘କୂର୍ମ ପାଚେରୀ’ (୪୨୦ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ୩୧୫ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ) ଅଛି । କୂର୍ମପାଚେରୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ‘କୂର୍ମବେଢ଼ା’ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ରହିଛି ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ବା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର । ସମଗ୍ର ମନ୍ଦିରଟି ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ – ୧. ବିମାନ ବା ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ବା ଗର୍ଭଗୃହ, ୨. ଜଗମୋହନ ବା ମୁଖଶାଳା, ୩. ନାଟମଣ୍ଡପ ଓ ୪. ଭୋଗମଣ୍ଡପ । ଏହାର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ‘ନୀଳଚକ୍ର’ ରହିଛି ଓ ନୀଳଚକ୍ର ଉପରେ ଉଡ଼ୁଛି ‘ପତିତ ପାବନ ବାନା’ ।

ଦ୍ବାର

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ଯିବା ପାଇଁ ଚାରିଦିଗରେ ଚାରିଗୋଟି ଦ୍ବାର ଅଛି ଓ ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ପୂର୍ବ ଦିଗର ଦ୍ବାରଟି ମୁଖ୍ୟ, ଏହାକୁ ସିଂହଦ୍ବାର କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଦ୍ବାର ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ବ୍ୟାଘ୍ର ଦ୍ବାର (ପଶ୍ଚିମ ଦିଗର ଦ୍ବାର), ହାତୀ ଦ୍ବାର (ଉତ୍ତର ଦିଗର ଦ୍ବାର) ଓ ଅଶ୍ବଦ୍ବାର (ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗର ଦ୍ବାର) , ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ସାମନାରେ ଜଗମୋହନ ଓ ମଝିରେ ପବିତ୍ର କଳାଘାଟ ଦ୍ବାର । ନାଟମନ୍ଦିରରୁ ଜଗମୋହନକୁ ଯିବା ବାଟରେ ଥିବା ଦ୍ବାର ହେଲା ‘ଜୟ-ବିଜୟ’ ଦ୍ବାର ।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ବାର ସମ୍ମୁଖରେ ଥିବା ୩୩ଫୁଟ ୮ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅରୁଣସ୍ତମ୍ବ ଅଛି | ଅରୁଣସ୍ତମ୍ବକୁ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିରରୁ ଅଣାଯାଇ ଏଠାରେ ସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଜଗମୋହନରେ ୧୦ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଗରୁଡ଼ ସ୍ତମ୍ବ ଅଛି ।

ରତ୍ନସିଂହାସନ

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗର୍ଭଗୃହର ଆକାର ଉଭୟ ଲମ୍ବ ଓ ପ୍ରସ୍ଥରେ ୩୦ ଫୁଟ ଲେଖାଁଏ ଓ ଉଚ୍ଚତା ୪୮ ଫୁଟ । ଗର୍ଭଗୃହରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ରତ୍ନସିଂହାସନ ବା ରତ୍ନବେଦୀ (୧୬ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ୧୩ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୪ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ) ଉପରେ କାଷ୍ଠ ନିର୍ମିତ କନକ ମୁଣ୍ଡି ରହିଅଛି । କନକ ମୁଣ୍ଡିର ତଳେ ଏକ ବିରାଟ ଚାନ୍ଦୁଆ ଆବରଣ ହୋଇଛି । ଏହି ରତ୍ନବେଦୀ ଉପରେ ତିନୋଟି କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରର ଚକା ରହିଛି, ଯାହା ଉପରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ଦାରୁମୁର୍ତ୍ତି ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା, ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ଦାରୁମୁର୍ତ୍ତିଙ୍କ ସହ ଶ୍ରୀନୀଳମାଧବ ଏବଂ ଧାତବ ବିଗ୍ରହ ଶ୍ରୀଦେବୀ (ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମୁର୍ତ୍ତୀ) ଓ ଭୂଦେବୀ (ସରସ୍ବତୀଙ୍କ ରୌପ୍ୟ ମୁର୍ତ୍ତି) ମଧ୍ୟ ରତ୍ନସିଂହାସନାସୀନ । ରତ୍ନସିଂହାସନ ଚାରିପଟେ ପରିକ୍ରମା କରିବା ପାଇଁ ବାଟ ଅଛି ।

ପାର୍ଶ୍ବଦେବତା

ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ତିନି ଦିଗରେ ରାହା ପାଗରେ ତିନି ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ବଦେବତାଙ୍କୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ବିମାନର ଉତ୍ତରରେ କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ବାମନ ବା ତ୍ରିବିକ୍ରମ, ଦକ୍ଷିଣରେ ବରାହ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ନୃସିଂହ ରହିଛନ୍ତି । ଏହି ତିନି ବିଗ୍ରହଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ତିନିଗୋଟି ଉଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମିତ ହୋଇଅଛି । ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ବବିତ୍‌ମାନେ ପୁରୀ ବଡ଼ଦେଉଳ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ତିନି ଦିଗରେ ଥିବା ଏହି ପାର୍ଶ୍ବ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସହାୟକ ହେଉଥିବା ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି । ଏଥିସହ ମନ୍ଦିରରେ ଅଷ୍ଟ ଦିଗପାଳ, ଦଶ ଅବତାର ଓ ଅନ୍ୟ ବହୁ ଦେବ-ଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଭିତର ଓ ବାହାର ବେଢ଼ା ମଧ୍ୟରେ ଛୋଟ ବଡ଼ ପ୍ରାୟ ଶତାଧିକ ମନ୍ଦିର ଅଛି ।

ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ

• ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ
• ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଧୂପ
• ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଛପନ ଭୋଗ
• ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବେଶ
• ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବକ
• ରଥଯାତ୍ରା

ବାହାର ଆଧାର

• ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ନିଜସ୍ଵ ପୃଷ୍ଠା
• ଓଡ଼ିଆରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବିଷୟରେ