ଦେବରକୁଣ୍ଡ
ଦେବରକୁଣ୍ଡ ଓଡ଼ିଶାର ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଦେବଦେବୀ ପୀଠ । ଏଠାରେ ହିନ୍ଦୁ ଦେବଦେବୀ ରାମ, ସୀତା ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ପୂଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
ଅବସ୍ଥିତି[ସମ୍ପାଦନା]
ଏହା ବନ୍ତ ବ୍ଲକର କାଉପୁର ଓ ଭୀମପୁର ଗାଁ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିବା ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
ପାଳିତ ଉତ୍ସବ[ସମ୍ପାଦନା]
ଫଗୁଣ ମାସର ବଡ଼ ଏକାଦଶୀରେ ହେଉଥିବା ଦେବରକୁଣ୍ଡ ମେଳା ପାଇଁ ଏହି ପୀଠ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
କିମ୍ବଦନ୍ତୀ[ସମ୍ପାଦନା]
ତ୍ରେତୟା ଯୁଗରେ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ପିତୃସତ୍ୟ ପାଳନ କରି ୧୪ ବର୍ଷ କାଳ ରାଜପ୍ରସାଦ ଛାଡି ବନବାସ ଗମନ କରିଥିଲେ। ବନବାସରେ ରହଣି ପରେ ନିଜ ପିତାଙ୍କର ସ୍ୱର୍ଗାରୋହଣ ଖବର ପାଇ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମାହତ ହୋଇଥିଲେ । ଘଂଚ ଜଙ୍ଗଲରେ ବୁଲୁବୁଲୁ ପିତାଙ୍କର ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିବସ ପାଇଁ ମାଆ ଜାନକୀ ସ୍ନାନକରି ପିତାଙ୍କର ପିଣ୍ଡ ଦାନ କରିବା ପାଇଁ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ । ସେଦିନ ଭୌମି ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ମାଆ ଜାନକୀ ସ୍ନାନ କରିବା ପାଇଁ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ନଦୀ ଶୁଷ୍କଥିବାରୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ନିଜର ଅନୁଜ ଲଖ୍ମଣଙ୍କୁ ଜଳର ସନ୍ଧାନ କରିବାପାଇଁ କହିଥିଲେ । ଲକ୍ଷ୍ମଣ ବହୁସ୍ଥାନ ବୁଲି ଜଳର ସନ୍ଧାନ ନପାଇବାରୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରି ନିଜ ଧନୁରେ ଗୁଣ ଚଢ଼ାଇ ବାଣ ମାରିବାରୁ ନଦୀ ଗର୍ଭରେ ଦୁଇଗୋଟି କୁଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ କୁଣ୍ଡ ମଧ୍ୟକୁ ଜଳ ବହିଯିବାଦ୍ୱାରା ଉକ୍ତ କୁଣ୍ଡ ଦୁଇଟି ଛୋଟ ପୁଷ୍କରିଣୀର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ତାହା ପରେ ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଏକ କୁଣ୍ଡରେ ମାତା ସୀତା ଏବଂ ଅନ୍ୟଟିରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରୀମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସ୍ନାନ କରଥିଲେ । ସେହି କାଳରୁ ମାତା ସୀତା କରିଥିବା କୁଣ୍ଡର ନାମ 'ସୀତାକୁଣ୍ଡ' ଏବଂ ରାମଲକ୍ଷ୍ମଣ ସ୍ନାନ କରିଥିବା କୁଣ୍ଡର ନାମ 'ଦେବରକୁଣ୍ଡ' ଭାବେ ନାମିତ ହୋଇଛି । କାଳକ୍ରମେ କୁଣ୍ଡର ନାମାନୁସାରେ ଉକ୍ତ ପବିତ୍ର ପୀଠଟି ମଧ୍ୟ ସେହି ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି । ଏହି କୁଣ୍ଡ ନିକଟରେ ବଡ଼ ଦୀପ ଆକୃତିର ଚିହ୍ନ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ସେହି ଦୀପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜନଶୃତି ଅଛିଯେ, ମାଆ ଜାନକୀ ସ୍ନାନପରେ ଏହିଠାରେ ତାଙ୍କର ଶ୍ୱଶୁର ଦଶରଥଙ୍କୁ ବାଲିପିଣ୍ଡ ଦାନକରିବା ସମୟରେ ଉକ୍ତ ଦୀପକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ଏହି ପବିତ୍ର କୁଣ୍ଡ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ କବି ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ 'ଦରବାର' କାବ୍ୟ ଓ 'ବିରଜା ପଞ୍ଜିକାରେ' ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଉକ୍ତ ସ୍ମୃତିକୁ ସାଇତି ରଖିବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ସ୍ଥାନୀୟ ଭକ୍ତମାନେ ସେଠାରେ ଉକ୍ତ ତିଥିରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରୁଥିଲେ । ଧୀରେଧୀରେ ପୀଠର ମହିମା ପ୍ରଚାରିତହେବା ପରେ ଏହି ପବିତ୍ର କୁଣ୍ଡର ଜଳରେ ଫାଲଗୁନ ମାସର (ବଡ଼) ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଭକ୍ତ ବୁଡ ପକାଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ବହୁ ଧର୍ମ ବିଶ୍ୱାସ ଯେ, ଏହି ପବିତ୍ର କୁଣ୍ଡ ଜଳରେ ସ୍ନାନ କଲେ ସମସ୍ତ ପାତକ ନାଶ ହେବା ସହ ପୁଣ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ସ୍ଥାନୀୟ କିଛି ଧର୍ମପରାୟଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଏହି ପୀଠର ମହିମା ବୃଦ୍ଧି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନିକଟରେ ପ୍ରାୟ ୨୦ଟିରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଅଛି । କୁଣ୍ଡରେ ବୁଡ଼ ପକାଇବା ପରେ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ସୂର୍ଯ୍ୟନାରାୟଣ, ବିରଞ୍ଚି ନାରାୟଣଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ମହାପାତକ ନାଶ ହୁଏ ଏବଂ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତି ମିଳେ ବୋଲି ଲୋକକଥା ରହିଛି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ, ନବ ଦମ୍ପତିମାନେ ନିଜର ଅଙ୍ଗବସ୍ତ୍ର ଓ ବିବାହ ନୋଳ-ମୁକୁଟ ଆଦିକୁ ଏହି କୁଣ୍ଡରେ ବିସର୍ଜନ କଲେ ସେମାନଙ୍କ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନ ସୁଖମୟ ହେବା ସହ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କିମ୍ବଦନ୍ତୀରୁ ଜଣାଯାଏ । ଏହି ପର୍ବ ଶୀତ ଦିନରେ ପାଳିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ପବିତ୍ର ଏକାଦଶୀ ଦିନ ସେ କୁଣ୍ଡର ଜଳ ଉଷ୍ମ ରହିଥାଏ ବୋଲି ଭକ୍ତମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଏଥିସହ କାଉପୁର ରାଜାଙ୍କ ରାଜପ୍ରାସାଦ ନିକଟରେ ବହିଯାଇଥିବା ନଦୀର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ମହାଭାରତର କିଛି ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ପାଣ୍ଡବମାନେ ପଶାଖେଳରେ ହାରି ନିଜର ରାଜ୍ୟକୁ ହରାଇ ବନବାସରେ ଥିବା ସମୟରେ ଏଠାରେ ଲୁଚିରହିଥିଲେ ନଦୀର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ବଡ଼ବଡ଼ ଆକାରର ପଥର ଖଣ୍ଡମାନ ଅଦ୍ୟାବଧି ପଡ଼ିଥିବାରୁ ଏହି ପଥରକୁ ଭୀମଙ୍କ ରୋଷେଇଶାଳ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ବନବାସ ସମୟରେ ଭୀମ (ବୃକୋଦର) ବ୍ରାହ୍ମଣ ବେଶଧରି ସେଠାରେ ରୋଷେୟା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବାର ଜଣାଯାଏ
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବଦେବୀ[ସମ୍ପାଦନା]
ଏହି ନଦୀର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ସହ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କୀର୍ତ୍ତିରାଜି ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ନିକଟସ୍ଥ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିରଂଚି ନାରାୟଣ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣ, ମହାଦେବ, ହନୁମାନ, ଖରାଖିଆ ମହାଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ, ଆଜଣା ଦେବୀ, ସନ୍ତୋଷୀ ମାତାଙ୍କ ମନ୍ଦୀର ଅନ୍ୟତମ । ସ୍ଥାନୀୟ ଗ୍ରାମବାସୀ, ଭକ୍ତଙ୍କ ଦାନପାଣ୍ଠିର ମିଳିତ ଅର୍ଥରେ ଉକ୍ତ କୁଣ୍ଡ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏକ ଶ୍ରୀରାମ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି