ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷା
| ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ | |
|---|---|
| ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଆ, କୋଶଲି, କୋଶଳୀ | |
| Native to | ଭାରତ |
| ଅଞ୍ଚଳ | ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ଜିଲ୍ଲାସମୂହ (ଦେବଗଡ଼, ବରଗଡ଼, ନୂଆପଡ଼ା, କଳାହାଣ୍ଡି, ବୌଦ୍ଧ, ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲାର ଆଠମଲ୍ଲିକ ସବଡିଭିଜନ, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା) |
ମାତୃଭାଷୀ | [୧] |
ଇଣ୍ଡୋ-ଇଉରୋପୀୟ
| |
| ଓଡ଼ିଆ[୨][୩][୪] | |
| ଭାଷା କୋଡ୍ | |
| ISO ୬୩୯-୩ | spv |
| ଗ୍ଲୋଟୋଲୋଗ | samb1325 |
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା (କୋଶଳୀ ଓ କୋସଲି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଏକ ଓଡ଼ିଶାରେ ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ କଥିତ ଏକ ଭାଷା ପ୍ରକାର । ଏହା ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଆ, କୋସଲି, ସମଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ଆଦି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା ।[୫] କୋଶଳ ଓ କୋଶଳୀ ନିକଟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏକ ବିବାଦୀୟ ନାମ ଓ କୋଶଳ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ପୁରାତନ କୋଶଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।[୬][୭]
ଏହାର ବକ୍ତାମାନେ ସମ୍ବଲପୁରୀକୁ ଏକ ଭିନ୍ନ ଭାଷା ଭାବେ ଗଣନ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଏକ ଉପଭାଷା ଭାବେ ଗଣନ୍ତି ।[୮] ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ କହୁଥିବା ଲୋକେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଯୋଗାଯୋଗରେ ମାନକ ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି ।[୯] ଚାରୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ କଥିତ ପ୍ରକାରକୁ ଭିତ୍ତିକରି ୨୦୦୬ ମସିହାରେ କରାଯାଇଥିବା ଏକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଅନୁସାରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆରେ ତିନି-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଶବ୍ଦ ମାନକ ଓଡ଼ିଆ ସହ ସମାନ ।[୧୦]
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ଓଡ଼ିଶାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଜିଲ୍ଲାରେ କଥିତ: ସମ୍ବଲପୁର (ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ସମ୍ବଲପୁର ସହର), ଦେବଗଡ଼, ବରଗଡ଼, ନୂଆପଡ଼ା, କଳାହାଣ୍ଡି, ବୌଦ୍ଧ, ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲାର ଆଠମଲ୍ଲିକ ସବଡିଭିଜନ, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା । ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ବକ୍ତାମାନେ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ୋଶୀ ଛତିଶଗଡ଼ ଓ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରିଥାନ୍ତି ।
ଭୌଗୋଳିକ ବଣ୍ଟନ
[ସମ୍ପାଦନା]୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ଭାରତରେ ୨.୬୩ ନିୟୁତ ଲୋକ ନିଜର ଭାଷା ସମ୍ବଲପୁରୀ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ, ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ ଓଡ଼ିଶାର ବାସିନ୍ଦା ଥିଲେ।[୧୧]
ଏହି ବକ୍ତାମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବରଗଡ଼ (୧୧,୩୦,୦୦୦), ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର (୩,୬୪,୦୦୦), ବଲାଙ୍ଗୀର (୩,୩୫,୦୦୦), ସମ୍ବଲପୁର (୨,୭୫,୦୦୦), ଝାରସୁଗୁଡା (୨,୪୫,୦୦୦), ନୁଆପଡା (୧,୪୫,୦୦୦), ବୌଦ୍ଧ (୯୦,୭୦୦), ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ (୪୨,୭୦୦) ଏବଂ କଳାହାଣ୍ଡି ( ୧୧,୫୪୫ ) ଜିଲ୍ଲାରେ ବସବାସ କରିଥାନ୍ତି ।[୧୨]
ଲିପି
[ସମ୍ପାଦନା]ସମ୍ବଲପୁରୀକୁ ଓଡ଼ିଆ ଲିପିରେ ଲେଖାଯାଇଥାଏ । ଅତୀତରେ ଏହାକୁ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଲେଖାଯାଉଥିଲା ବୋଲି ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ପରେ ୨୦ଶ ଶତକ ପରଠାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଲିପିରେ ଲେଖା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଲା । ଅଧୁନା ସାହିତ୍ୟିକ ରଚନାସମୂହରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଛି ।[୧୩]
ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ
[ସମ୍ପାଦନା]ନିମ୍ନରେ ମାନକ ଓଡ଼ିଆ ସହିତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏବଂ ତୁଳନା ତାଲିକା ଦିଆଯାଇଛି:[୧୪]
କିଛି ପ୍ରମୁଖ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି-
- r-ପ୍ରବେଶ(r-insertion): ସମ୍ବଲପୁରୀ କ୍ରିୟାପଦର ଶେଷରେ /r/ ଧ୍ୱନିର ଯୋଗ(insertion) କିମ୍ବା ପ୍ରବେଶ (paragogue) ।
- ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୋପ: କିଛି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ସମନ୍ୱୟ, -ai ଦ୍ବୈତସ୍ବର(diphthongs) ଦେଖାଯାଇଥାଏ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ସହିତ ଅର୍ଥାତ୍ ଶବ୍ଦର ମଧ୍ୟର ସ୍ୱର ହଟିଯାଇବାକୁ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱର ବିଲୋପ କୁହାଯାଏ, କିନ୍ତୁ -ai ଯୋଗ ଥିଲେ ହଟେ ନାହିଁ ।
- ସ୍ୱର ସମନ୍ୱୟ (Vowel Harmony) : /o/ ସ୍ୱରର ସ୍ଥାନରେ /u/ ସ୍ୱର ବ୍ୟବହାର । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ବାଲେଶ୍ୱରୀ ଓଡ଼ିଆ ଉପଭାଷାରେ ଓ କିଛି ପରିମାଣରେ ଗଞ୍ଜାମୀ ଓଡ଼ିଆ ଉପଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।
- ଶବ୍ଦ-ଶେଷ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୋପ : ଶବ୍ଦ-ଶେଷ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୋପ ( Schwa ବିଲୋପ ଦେଖନ୍ତୁ ) ଘଟିଥାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଶବ୍ଦର ଶେଷରେ ଥିବା ଅ ସ୍ୱର ହଟିଯିବାକୁ ଶେଷ ସ୍ୱର ବିଲୋପ କୁହାଯାଏ ।
- ଧ୍ୱନିଶୀଳ ମୂର୍ଦ୍ଧନ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନର ବ୍ୟବହାର : ଧ୍ୱନିଶୀଳ ମୂର୍ଦ୍ଧନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱ ସମୀପୀୟ [ɭ] (ଳ) ର ଅଭାବ ଏବଂ ଧ୍ୱନିଶୀଳ ମୂର୍ଦ୍ଧନ୍ୟ ନାସିକ୍ୟଧ୍ୱନି [ɳ] (ଣ) ର ସୀମିତ ବ୍ୟବହାର ।[୧୫]
ଧ୍ୱନିଶୀଳ ମୂର୍ଦ୍ଧନ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| କଣ | କଣ୍ | what |
ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୋପ ବା ଶବ୍ଦମଧ୍ୟର ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ହଟିଯିବା
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ପଢ଼ିବା | ପଢ଼୍ବାର୍ | to study |
| ଗାଧେଇବା | ଗାଧ୍ବାର୍ | to bath |
| ହସିବା | ହସ୍ବାର୍ | to laugh |
| ବୁଲିବା | ବୁଲ୍ବାର୍ | to roam |
| ରାନ୍ଧିବା | ରାନ୍ଧ୍ବାର୍ | to cook |
| ଖେଳିବା | ଖେଲ୍ବାର୍ | to play |
ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟର ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ହଟିଯିବାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ : -ai ଦ୍ୱୈତସ୍ୱରରେ (diphthongs) ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ଅର୍ଥାତ୍ — ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟର ସ୍ୱର ସାଧାରଣତଃ ହଟିଯାଏ, କିନ୍ତୁ -ai ଯୋଡ଼ା ଥିଲେ ହଟେ ନାହିଁ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ଖାଇବା | ଖାଏବାର୍ | to eat |
| ଗାଇବା | ଗାଏବାର୍ | to sing |
| ପାଇବା | ପାଏବାର୍ | to get |
| ହାଇ | ହାଇ | yawn |
| ଗାଇ | ଗାଏ | cow |
ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ସମନ୍ୱୟ (Vowel Harmony) : 'ଓ' ଧ୍ୱନିରୁ 'ଉ' ଧ୍ୱନିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ — ଏହି ବିଶେଷତା ବାଲେଶ୍ୱରୀ ଓଡ଼ିଆ ଉପଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ଶୋଇବା | ସୁଇବାର୍ | to sleep |
| ଖୋଜିବା | ଖୁଜ୍ବାର୍ | to search |
ସ୍ୱର ଧ୍ୱନି ଦୀର୍ଘ ହେବା : ବ୍ୟଞ୍ଜନମଧ୍ୟରେ ଆସୁଥିବା ବା ଦେଖାଯାଉଥିବା ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘ ରୂପରେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୁଏ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ପାଣି | ପାଏନ୍ | water |
| ଚାରି | ଚାଏର୍ | four |
ବ୍ୟଞ୍ଜନ ପରିବର୍ତ୍ତନ — 'ଳ'(ḷ) ଧ୍ୱନି 'ଲ'(l) କୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେବା
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ଫଳ | ଫଲ୍ | fruit |
ଶବ୍ଦର ଶେଷରେ ଥିବା ସ୍ୱର (ଅଧିକାଂଶରେ ‘ଅ’ ଧ୍ୱନି) ହଟିଯାଇବା — ଏହା ସମ୍ବଲପୁରି ଭାଷାର ଏକ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ଭଲ | ଭଲ୍ | good |
| ବାଘ | ବାଘ୍ | tiger |
| କୁକୁର | କୁକୁର୍ | dog |
| ଲୋକ | ଲୋକ୍ | people |
| ଗଛ | ଗଛ୍ | tree |
| ଫୁଲ | ଫୁଲ୍ | flower |
| ଭାତ | ଭାତ୍ | rice |
| ଘର | ଘର୍ | house |
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶବ୍ଦ
| ମାନକ ଓଡ଼ିଆ | ସମ୍ବଲପୁରୀ | ଇଂରାଜୀ |
|---|---|---|
| ମାଛ | ଝୁରି | fish |
| ବାଣ | ଫଟ୍କା | firecracker |
ସାହିତ୍ୟ
[ସମ୍ପାଦନା]ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଯାଏ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାରେ କୌଣସି ଲିଖିତ ସାହିତ୍ୟ ନଥିଲା । ଏହି ଭାଷାରେ ଲିଖିତ କିଛି ପ୍ରସ୍ତର ଖୋଦନ, ତାମ୍ର ଫଳକ କିମ୍ବା ତାଳପତ୍ର ଲିଖନ ଅଦ୍ୟାବଧି ମିଳିନାହିଁ । ୧୮୯୧ ମସିହାରେ ଦେବଗଡ ରାଜ୍ୟରୁ ପ୍ରକାଶିତ ସମ୍ବଲପୁର ହିତୈଷିଣୀକୁ ପ୍ରଥମ ସମ୍ବଲପୁରୀ ପ୍ରକାଶନ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।[୧୬] ଏଥିରେ ମଧୁସୂଦନ ନାମକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରାଚୀନ କବିତା ନାମରେ ଏକ କବିତା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ତାହାର ଏକ ଅଂଶ ଏହିପରି ,
"କୁହ ଗୋ ଦୁତୀ ମୁଇ କେନତା କରସିଁ ଗୋ
ନନ୍ଦପୁଅ ଆଙ୍ଖେ ଦେଖଲେ ବଡା କାବା ଲଗଶି ଗୋ "
" ଦିଶୁ ଥିସୀ କାଳିଆ ତାର୍ ତାର୍
ପିନ୍ଧି ଥିସୀ ହଳଦିଆ ଜର୍ ଜର୍
ଧୋବ ଫର୍ ଫର୍ ଟେ ଜନବାରୀର୍ ଟେ ବେକେ ଉଲେଇ ହେସୀ ଗୋ "
ତାହାପରେ ୧୯୦୦ ମସିହାରୁ ୧୯୧୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଭୁଲାମନ ଚଉତିଶା, ଯତନ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ହେଇଥିଲା ।
ସେହି ସମୟ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ଚଇତନ ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା "ଚଢ଼େଇ ଚଉତିଶା" ରଚିତ ହେଇ ପ୍ରକାଶିତ ହେଇଥିଲା । ବାଲାଜି ମେହେର ନାମକ ବ୍ୟକ୍ତି "ଗୁଣ୍ଡିଆ" , "ଗଉଡ ଗମନ" , "କୁମ୍ଭାର ପସରା" ଓ "ସୁନାରି ପସରା " ନାମର ଲେଖନ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ । ୧୯୧୫ରୁ ୧୯୨୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ "ଲକ୍ଷ୍ମଣ ପତି ଓ କପିଲେଶ୍ବର ମହାପାତ୍ର ମଧ୍ୟ କିଛି ସମ୍ବଲପୁରୀ ଲେଖାବଳି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।
ଏହି କ୍ରମରେ ୧୮୯୧ ମସିହାରୁ ୧୯୪୭ ମସିହା ଯାଏଁ ୩୫ଟି ସମ୍ବଲପୁରୀ କବିତା ପ୍ରକାଶିତ ହେଇଥିବାର ତଥ୍ୟ ମିଳେ । [୧୭] ୧୮୯୧ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଯୁଗକୁ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାର "ଅନ୍ଧାର ଯୁଗ" କୁହାଯାଏ । ୧୯୭୦ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ କରି କବି ସତ୍ୟନାରାୟଣ ବହିଦାର ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖିବା ସହ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସେ ଦିଗରେ ଦିଗଦର୍ଶନ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାହିତ୍ୟକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶୈଳୀର ଭାଷା ବୋଲି ସିଦ୍ଧ କରିବା ସହ ତାଙ୍କ ପରେ ଅନେକ ଲେଖକ ସେ ଦିଗରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନେଇ ଅନେକ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଲେଖା ମାନ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ସେହିପରି କିଛି ଲେଖକ , ଯାହାଙ୍କର ଲେଖା ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାହିତ୍ୟକୁ ଋଦ୍ଧିମନ୍ତ କରିଥିଲା ତାଙ୍କର ନାମ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା , ( ଏହି ତାଲିକା କେବଳ ମାତ୍ର ଏକ ସୂଚକ ଓ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ )
- ସତ୍ୟନାରାୟଣ ବହିଦାର (୧୯୧୩-୧୯୮୦) - ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ କବିତା "ଅନୁଭୂତି" ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଇଥିଲା । ସେ ୧୧୯ଟି କବିତା ସହ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସମ୍ବଲପୁରୀ ବ୍ୟାକରଣ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।[୧୮]
- ଖଗେଶ୍ୱର ସେଠ - ସେ "ପାଏର୍ଚ୍ଛା ସତୀ" ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ଲେଖିଥିଲେ ।
- ଇନ୍ଦ୍ରମଣି ସାହୁ (୧୯୨୩-୨୦୦୬) - ସେ "ଝରମଲ୍ଲୀ" (୧୯୫୩) ଏବଂ "କୋଶଳୀ ରାମାୟଣ" (୧୯୯୭) ଲେଖିଥିଲେ ।
- ହଳଧର ନାଗ (ଜନ୍ମ: ୩୧ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୫୦) - ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାକୁ ସେ ବରଦାନ ସଦୃଶ ।[୧୯] ସେ ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବଲପୁରୀ କବିତା ଲେଖିଛନ୍ତି, ଯଥା: "ମହାସତୀ ଉର୍ମିଳା", "ଅଛିଆ" ଇତ୍ୟାଦି । ତାଙ୍କ ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ଏକାଠି ଗୁନ୍ଥାଯାଇ "ଲୋକକବି ହଳଧର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ" ଏବଂ "ସୁରାଟ" ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି । ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଉପାଧିରେ ଆଭୂଷିତ କରାଯାଇଥିଲା ।[୨୦]
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ "Sambalpuri". Ethnologue.
- ↑ Bulletin of the Anthropological Survey of India. Director, Anthropological Survey of India, Indian Museum. 1979.
- ↑ Chitrasen Pasayat (1998). Tribe, Caste, and Folk Culture. Rawat Publications.
- ↑ Subodh Kapoor (2002). The Indian Encyclopaedia: La Behmen-Maheya. Cosmo Publications. pp. 4240–. ISBN 978-81-7755-271-3.
- ↑ ଛାଞ୍ଚ:E21
- ↑ Dash 1990, pp. 4–5.
- ↑ G. Sahu 2001, pp. 7–8.
- ↑ G.K. Sahu 2002, pp. 1–2.
- ↑ Patel (n.d.) cited in Mathai & Kelsall (2013, p. 3)
- ↑ Mathai & Kelsall 2013, pp. 4–6. The precise figures are 75 – 76%. This was based on comparisons of 210-item wordlists.
- ↑ Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. "C-16: Population by mother tongue, India – 2011". Retrieved 14 October 2022.
- ↑ Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. "C-16: Population by mother tongue, Odisha – 2011". Retrieved 16 December 2022.
- ↑ Mathai & Kelsall 2013, p. 3.
- ↑ Dash, Suhasini (2019), Phonological Variations between Odia and Sambalpuri Optimality Theoretic Approach (PDF)
- ↑ ଆଧାର ଭୁଲ: ଅଚଳ
<ref>ଚିହ୍ନ;kbtନାମରେ ଥିବା ଆଧାର ଭିତରେ କିଛି ଲେଖା ନାହିଁ । - ↑ Sambalpur Hiteishini, Vol III, Issue 1500, 1891.
- ↑ Panda, Sasanka Sekhar, " JHULPUL ", Chitrotpala Publications, Cuttack, 2003, {{ISBN|81-86556-33-8
- ↑ "Satya Narayan Granthabali", compiler – Shyam Sunder Dhar, Friends Emporium, Sambalpur, 2001.
- ↑ http://www.telegraphindia.com/1100925/jsp/Odisha/story_12978196.jsp
- ↑ Mar 30, Dipak K. Dash | TNN | Updated:; 2016; Ist, 17:15. "5 PhD theses on this class III-dropout poet | India News - Times of India". The Times of India (in ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2019-08-20.
{{cite web}}:|last2=has numeric name (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link)