ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର (ରାଣୀପୁର-ଝରିଆଲ)

ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର
Religion
Sect	ବଜ୍ରଯାନ ବୌଦ୍ଧବାଦ, ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
District	ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା
ଦେବାଦେବୀ	ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ
Location
ସ୍ଥାନ	ରାଣୀପୁର, ଝରିଆଲ
State	ଓଡ଼ିଶା
Country	ଭାରତ
ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି

ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର ଭାରତର ଏକ ବଜ୍ରଯାନ ଓ ହିନ୍ଦୁ ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର ଓ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ରାଣୀପୁର ଝରିଆଲଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ୬୪ ଜଣ ଯୋଗିନୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବୃତ୍ତାକାରରେ ସ୍ଥାପିତ ଓ ଏହା ଓଡ଼ିଶାରେ ବଜ୍ରଯାନ ଓ ତନ୍ତ୍ର ସାଧନା କାଳର । ଏହି ମନ୍ଦିର ସର୍ବଭାରତୀୟ ସ୍ତରରେ ଚତୁର୍ଥ ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର, ହୀରାପୁର ଛଡ଼ା ଦ୍ୱିତୀୟ । ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟତମ ତନ୍ତ୍ରସାଧନା ପୀଠ ଭଦ୍ରକାଳୀ, ମଙ୍ଗଳା, ସାରଳା, ବିରଜା, ଚର୍ଚ୍ଚିକା ଆଦି ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ପୀଠରେ ବଜ୍ରଯାନ ବୌଦ୍ଧଯୁଗୀୟ ଶିଳ୍ପକଳା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।

ଅବସ୍ଥିତି

ଏହି ପୀଠ ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲାର ବଙ୍ଗୋମୁଣ୍ଡା ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ରାଣୀପୁର-ଝରିଆଲରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଜିଲ୍ଲା ସଦର ମହକୁମା ବଲାଙ୍ଗୀର ସହରଠାରୁ ୧୦୭ କି.ମି., ବଙ୍ଗୋମୁଣ୍ଡା ବ୍ଲକ ସଦରମହକୁମାଠାରୁ ୧୨ କି.ମି. ଓ ସିନ୍ଧେକେଲାଠାରୁ ୭ କି.ମି. ଦୂରରେ ରହିଛି । ନିକଟସ୍ଥ ବସ ରହିବା ସ୍ଥାନ ମୁଣ୍ଡପଦରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଝାରସୁଗୁଡ଼ା ବିମାନବନ୍ଦର ଏହାର ନିକଟତମ ବିମାନବନ୍ଦର ଓ ୧୭୯ କି.ମି. ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ସ୍ୱାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନବନ୍ଦର, ରାୟପୁର ଏଠାରୁ ୨୦୧ କି.ମି. ଏବଂ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନବନ୍ଦର, ଭୁବନେଶ୍ବର ଏଠାରୁ ୨୪୮କି.ମି. ଦୂରରେ ରହିଛି । ଟିଟିଲାଗଡ଼ ଏହି ସ୍ଥାନର ନିକଟତମ ରେଳଷ୍ଟେସନ ।

ଇତିହାସ

ସପ୍ତମରୁ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ସୋମବଂଶୀ ରାଜାଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ରାଣୀପୁର ଝରିଆଲଠାରେ ଏକଦା ଏକ ତନ୍ତ୍ର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ରହିଥିଲା ଓ ଏଠାରେ ଓଡ଼ିଶା ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜ୍ୟରୁ ତନ୍ତ୍ରସାଧକମାନେ ଆସି ସାଧନା କରୁଥିଲେ ବୋଲି ଐତିହାସିକ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ରଥ କୋଶଳ ଇତିହାସ ପୁସ୍ତକରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳା

ଏହି ପୀଠଟି ଏକ ଛୋଟ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ବୃତ୍ତାକାରରେ ରହିଛି । ଯୋଗିନୀ ପୀଠର ପ୍ରବେଶ ପଥରେ ଏକ ବିରାଟ ଚଟାଣ ରହିଛି ଓ ପଥର ଉପରେ ଛୋଟ ପଥରଖଣ୍ଡମାନ ଏକ ବ୍ୟୁହ ସଂରଚନା କଲାଭଳି କରାଯାଇଛି । ଏହାକୁ ଚକ୍ରବ୍ୟୁହ କୁହାଯାଏ । ଚକ୍ରବ୍ୟୁହର ଉପରି ଭାଗରେ ଶଙ୍ଖବ୍ୟୁହ ନାମରେ ଆଉ ଏକ ବ୍ୟୁହ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀରେ ଓ କ୍ରମରେ ୬୪ ଜଣ ଯୋଗିନୀଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଥିବା ବେଳେ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ତିନି ଶିର, ଅଷ୍ଟଭୂଜ ବିଶିଷ୍ଟ ତାଣ୍ଡବ ମୁଦ୍ରାରେ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଲିଙ୍ଗୀ ଶିବଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ମୂଳ ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଛୋଟଛୋଟ ଶିଳାଖଣ୍ଡ ନିର୍ମିତ ଏକାଧିକ ମନ୍ଦିର ରହିଛି । ମୂଳ ପୀଠ ଆଗରେ ପଥର ଚଟାଣରେ ପାଞ୍ଚ ଏକରର ଏକ ପୋଖରୀ ରହିଛି ଏବଂ ତାହା ପାଖ ପାହାଡ଼ର ବାମ ପଟେ ଇଟାତିଆରି ଇନ୍ଦ୍ରଲାଠ ମନ୍ଦିର ଓ ଡାହାଣ ପଟେ ସୋମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ରହିଛି । ଏହି ପୀଠରେ ବଜ୍ରଯାନ ବୌଦ୍ଧଯୁଗୀୟ ଶିଳ୍ପକଳା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସମୟକ୍ରମେ ଓ ଅବହେଳାରୁ ପୀଠର କେତେକ ଯୋଗିନୀ ମୂର୍ତ୍ତି ଭାଙ୍ଗିରୁଜି ଯାଇଛି ଓ ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେହରେ ମୁଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ରହିଥିବା ଭାବି କେତେକ ମୂର୍ତ୍ତି ଚୋରି ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । ନିକଟର ଝରିଆଲ ଗାଁରେ ଏକ ବିଶାଳ ଲମ୍ବା ପଥର ଖଣ୍ଡ ଏବଂ ଏକ ଅଧାଗଢ଼ା ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମତରେ ରାଣୀପୁରରେ ୧୨୦ଟି ଛୋଟବଡ଼ ମନ୍ଦିର ରହିଥିଲା ଓ ପରେ ଅନେକ ଭାଙ୍ଗିରୁଜି ଏବେ ଏହାର ସଂଖ୍ୟା ୪୦କୁ କମିଯାଇଛି ।

ଲୋକବିଶ୍ୱାସ

ଏଠାରେ ଥିବା ଚକ୍ରବ୍ୟୁହ ପୀଠକୁ ତନ୍ତ୍ର ସାଧନା ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଆସୁଥିବା ଛାତ୍ରଙ୍କ ପ୍ରବେଶିକା ନିମନ୍ତେ ଥିବା ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ଏହି ବିଶ୍ୱାସ ମତେ ବିଦ୍ୟାଦାନ ପୂର୍ବରୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟୁହ ଭେଦ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା ଓ ବ୍ୟୁହ ଭିତରେ ପଶି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ବ୍ୟୁହକୁ ଭେଦ କରିପାରୁଥିବା ଛାତ୍ରମାନେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲେ । ତେବେ ଏ ଜନଶ୍ରୁତି ବାବଦରେ କୌଣସି ପ୍ରମାଣିକ ତଥ୍ୟ ଏବେ ଆଉ ନାହିଁ ।

ବିଧି

ଏହି ପୀଠ ଏକ ପୁରାତନ ବଜ୍ରଯାନ ଓ ତନ୍ତ୍ର ସାଧନା ପୀଠ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଠାରେ ଓଡ଼ିଶା ତଥା ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ତନ୍ତ୍ର ସାଧନା ପୀଠ ଭଳି ତନ୍ତ୍ରସାଧକମାନେ ଯୋଗିନୀମାନଙ୍କ ସାଧନା କରିଥାନ୍ତି । ଏଠାରେ ୬୪ ଜଣ ଯୋଗିନୀଙ୍କ ସାଧନା କରାଯାଇଥାଏ ।