ସାବିତ୍ରୀ ଖାନୋଲକର

ଇଂରାଜୀ ଲିଙ୍କ

https://or.wikipedia.org/wiki/Savitri_Khanolkar

ସାବିତ୍ରୀ ଖାନୋଲକର
ଜନ୍ମ	ଇଭ ୟୋନେ ମାଦୟ ଦେ ମାରୋସ୍ (Eve Yvonne Maday de Maros) (1913-07-20)୨୦ ଜୁଲାଇ ୧୯୧୩ ନୁସାଟେଲ, ସ୍ୱିଜରଲାଣ୍ଡ
ମୃତ୍ୟୁ	୨୬ ନଭେମ୍ବର ୧୯୯୦(1990-11-26) (ବୟସ ୭୭) ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ, ଭାରତ
ଜାତୀୟତା	Swiss Indian
ପ୍ରସିଦ୍ଧି	ପରମବୀର ଚକ୍ରର ରଚୟିତା
ବୈବାହିକ-ସାଥୀ	ମେଜର ଜେନେରାଲବିକ୍ରମ ରାମଜୀ ଖାନୋଲକର ​ ​ (m. ୧୯୩୨; died )​
ପିତାମାତାs	ଆଣ୍ଡ୍ରେ ଡି ମାଦାୟ (father) ମାର୍ଥେ ହେଣ୍ଟଜେଲଟ (mother)

ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ଖାନୋଲକର (ଜନ୍ମ ନାମ: ଇଭ ୟୋନେ ମାଦୟ ଦେ ମାରୋସ୍, ୨୦ ଜୁଲାଇ ୧୯୧୩ - ୨୬ ନଭେମ୍ବର ୧୯୯୦) ଜଣେ ସ୍ୱିସ୍ ଜନ୍ମିତ ଭାରତୀୟ ଡିଜାଇନର ଥିଲେ, ଯିଏ କି ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବୀରତ୍ୱ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସାମରିକ ସମ୍ମାନ ପରମବୀର ଚକ୍ରର ଡିଜାଇନ୍ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲେ । ଅଶୋକ ଚକ୍ର, ମହାବୀର ଚକ୍ର, କୀର୍ତ୍ତି ଚକ୍ର, ବୀର ଚକ୍ର ଏବଂ ଶୌର୍ଯ୍ୟ ଚକ୍ର ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରମୁଖ ବୀରତା ପଦକ ରଚନା କରିଥିଲେ। ସେ ଜେନେରାଲ ସର୍ଭିସ ମେଡାଲ ୧୯୪୭ ମଧ୍ୟ ଡିଜାଇନ୍ କରିଥିଲେ, ଯାହା୧୯୬୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା । ଖାନୋଲକର ଜଣେ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ଓ କଳାକାର ଥିଲେ ।

ସ୍ୱିଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡର ନ୍ୟସାଟେଲରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଇଭ ୟୋନେ ମାଦୟ ଦେ ମାରୋସ୍ ୧୯୩୨ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ସେନା କ୍ୟାପଟେନ୍ (ପରବର୍ତ୍ତୀ ମେଜର ଜେନେରାଲ) ବିକ୍ରମ ରାମଜୀ ଖାନୋଲକରଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାଙ୍କର ନାମ ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ଖାନୋଲକର ରଖିଥିଲେ, ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକତା ହାସଲ କରିଥିଲେ ।

ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ତାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ସାହସିକତା ପାଇଁ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୁରସ୍କାର ପରମବୀର ଚକ୍ର ରଚନା କରିବାକୁ ଆଡଜୁଟାଣ୍ଟ ଜେନେରାଲ ମେଜର ଜେନେରାଲ ହୀରା ଲାଲ ଅଟଳ କହିଥିଲେ । ମେଜର ଜେନେରାଲ ଅଟଳଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତର ନୂତନ ସାମରିକ ସମ୍ମାନ ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ନାମକରଣ ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଖାନୋଲକରଙ୍କୁ ବାଛିବା ପଛରେ ତାଙ୍କର କାରଣ ଥିଲା ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି, ସଂସ୍କୃତ ଏବଂ ବେଦ ବିଷୟରେ ତାଙ୍କର ଗଭୀର ଏବଂ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ଜ୍ଞାନ, ଯାହା ଡିଜାଇନକୁ ପ୍ରକୃତରେ ଭାରତୀୟ ଆଦର୍ଶ ପ୍ରଦାନ କରିବ ବୋଲି ସେ ଆଶା କରିଥିଲେ ।

୧୯୪୭ ମସିହା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ୩ ନଭେମ୍ବର ୧୯୪୭ରେ କଶ୍ମୀରରେ ହୋଇଥିବା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ସମ୍ମାନିତ ହୋଇଥିବା ୪ କୁମାଉଁ ରେଜିମେଣ୍ଟର ବଡ଼ ଝିଅ କୁମୁଦିନୀ ଶର୍ମାଙ୍କ ଭିଣୋଇ ମେଜର ସୋମନାଥ ଶର୍ମାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମ ପିଭିସି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା।

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ

ସ୍ୱିଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡର ନ୍ୟୁସାଟେଲରେ ହଙ୍ଗେରିଆର ପିତା ଆଣ୍ଡ୍ରେ ଡି ମାଦାୟ, ଜେନେଭା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରଫେସର ତଥା ସୋସିଏଟେ ଡି ସୋସିଓଲଜି ଡି ଜେନେଭଙ୍କ ଘରେ ଏବଂ ରୁଷୀୟ ମା' ମାର୍ଥେ ହେଣ୍ଟଜେଲଟ, ଯିଏ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଜିନ୍-ଜାକ୍ ରୁସୋ (ରୁସୋ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍)ରେ ଅଧ୍ୟାପନା କରିଥିଲେ, ତାଙ୍କର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପିଲାଦିନ ଜେନେଭାରେ ବିତାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ବାହାରେ ଭଲ ପାଇବା ସହିତ ଏକ ଦୟାଳୁ ଝିଅ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୨୯ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ସେ କିଶୋର ଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ବିକ୍ରମ ରାମଜୀ ଖାନୋଲକରଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ । ଏକ ମରାଠୀ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିବା ଖାନୋଲକର ଜଣେ ଯୁବ ଭାରତୀୟ ସେନା କ୍ୟାଡେଟ୍ ଥିଲେ, ଯିଏ କି ବ୍ରିଟେନର ରୟାଲ ମିଲିଟାରୀ ଏକାଡେମୀ, ସାଣ୍ଡହର୍ଷ୍ଟରେ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ନେଉଥିଲେ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ବିରତି ସମୟରେ ସ୍ୱିଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଗସ୍ତରେ ଯାଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ସେ ତାଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ବର୍ଷ ବଡ଼ ଥିଲେ, ଇଭ ତାଙ୍କ ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲେ। ତେବେ ତାଙ୍କ ପିତା ତାଙ୍କୁ ଭାରତ ଭଳି ଦୂର ଦେଶକୁ ଯିବାକୁ ରାଜି ହୋଇନଥିଲେ କିନ୍ତୁ ଇଭ ଜଣେ ଦୃଢ଼ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ଯୁବତୀ ଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ପ୍ରେମ ଦୃଢ଼ ଥିଲା । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ସେ ବିକ୍ରମଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ଭାରତ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୩୨ରେ ଲକ୍ଷ୍ନୌରେ ତାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ।

ଭାରତୀୟ ସଂଯୋଗ

ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଓ ଆଦର୍ଶ ସହିତ ଏତେ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ ଯେ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ତାଙ୍କର ଏକୀକରଣ ସୁରୁଖୁରୁରେ ଓ ସହଜ ଥିଲା । ସେ ନିରାମିଷ ଥିଲେ, ଦୃଢ଼ ମରାଠୀ, ସଂସ୍କୃତ ଏବଂ ହିନ୍ଦୀ କହିବା ଶିଖିଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ଚିତ୍ରକଳା ଶିଖିଥିଲେ । ସେ ସର୍ବଦା ଦାବି କରୁଥିଲେ ଯେ ସେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଆତ୍ମା ହୋଇଥିବାରୁ "ଭୁଲବଶତଃ ୟୁରୋପରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ", ଏବଂ ଯିଏ ତାଙ୍କୁ "ବିଦେଶୀ" କହିବାକୁ ସାହସ କରିଥିଲେ ତାଙ୍କୁ ଦୁଃଖ! ସେ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତି ଏତେ ଆକର୍ଷିତ ଥିଲେ ଯେ ସେ ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ରରୁ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ପଢ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତର ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସ ଏବଂ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ବିଷୟରେ ଗଭୀର ଜ୍ଞାନ ରଖିଥିଲେ । ଏହି ଜ୍ଞାନ ହିଁ ପରମବୀର ଚକ୍ରର ରଚୟିତା ମେଜର ଜେନେରାଲ ହୀରା ଲାଲ ଅଟଳଙ୍କୁ ଏକ ପଦକ ଡିଜାଇନ କରିବାରେ ସାବିତ୍ରୀ ବାଇଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥିଲା ଯାହା ପ୍ରକୃତରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସାହସିକତାର ପ୍ରତୀକ ହେଇଥିଲା ।

ପରମବୀର ଚକ୍ରର ରଚନା

ସାବିତ୍ରୀବାଇ ଋଷି ଦଧିଚିଙ୍କ ବିଷୟରେ ଭାବିଲେ - ଜଣେ ବୈଦିକ ଋଷି ଯିଏ କି ଦେବତାଙ୍କୁ ଚରମ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ । ଭଗବାନମାନେ ତାଙ୍କ ମେରୁଦଣ୍ଡରୁ ଏକ ମାରାତ୍ମକ ଅସ୍ତ୍ର - ବଜ୍ର ବା ବଜ୍ରପାତ ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କ ଶରୀର ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ସାବିତ୍ରୀବାଇ ମେଜର ଜେନେରାଲ ହୀରା ଲାଲ ଅଟଳଙ୍କୁ ତିବ୍ଦତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଡବଲ ବଜ୍ରର ଡିଜାଇନ ଦେଇଥିଲେ । କୁହାଯାଏ ଯେ ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ଖାନୋଲକର ଭାରତର ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପରେ ଶିବାଜୀଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଦେବା ପାଇଁ ଏକ ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ଯାହାଙ୍କୁ ସେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ହିନ୍ଦୁ ଯୋଦ୍ଧାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ବୋଲି ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥିଲେ, ତେଣୁ ସେ ଶିବାଜୀ ତରବାରୀ ଭବାନୀଙ୍କୁ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ପଦକରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିଥିଲେ, ସେ ଏକ ଡିଜାଇନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ଶିବାଜୀଙ୍କ ଖଣ୍ଡା ଭବାନୀଦ୍ୱାରା ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବଜ୍ରକୁ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଘେରି ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

ପଦକ ନିଜେ ଏକ ଛୋଟ ପଦକ। ଏହା ୧୩.୮ ଇଞ୍ଚ (୪୧ ମିଲିମିଟର) ବ୍ୟାସ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ରୋଞ୍ଜରେ ପକାଯାଏ । ମଝିରେ, ଏକ ଉଚ୍ଚ ଚକ୍ରରେ, ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତୀକ ଅଛି, ଯାହାଚାରିପଟେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବଜ୍ର ଚାରିଟି ପ୍ରତିକୃତିରେ ଘେରି ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ଖଣ୍ଡା ରହିଛି। ସାଜସଜ୍ଜାକୁ ଏକ ସିଧା ଝୁଲନ୍ତା ସସ୍ପେନ୍ ସନ୍ ବାର‌ରୁ ନିଲମ୍ବିତ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ୩୨ ମିଲିମିଟର ବେଗୁନି ରିବନ୍ ଧରିରଖାଯାଏ ।

ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନ

ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ସର୍ବଦା ଅନେକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ଯାହାକୁ ସେ ତାଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ଜାରି ରଖିଥିଲେ, ବିଭାଜନ ସମୟରେ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ସୈନିକ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ପରିବାର ଏବଂ ଶରଣାର୍ଥୀଙ୍କ ସହିତ କାମ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇ ରାମକୃଷ୍ଣ ମଠକୁ ଅବସର ନେଇଥିଲେ । ସେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ସନ୍ଥମାନଙ୍କ ଉପରେ ଏକ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ ଯାହା ଆଜି ବି ଲୋକପ୍ରିୟ ।

ମରଣ

ସାବିତ୍ରୀ ବାଇ ଖାନୋଲକର ୨୬ ନଭେମ୍ବର ୧୯୯୦ରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ।