ହିଙ୍ଗଳାଜ ଭବାନୀ ଶକ୍ତିପୀଠ

ହିଙ୍ଗଳାଜ ଭବାନୀ ନାନୀ କି ମନ୍ଦିର
Hinglaj goddess at Hinglaj Mata Mandir
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ	ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
District	ଲାସବେଲା ଜିଲ୍ଲା
Location
ସ୍ଥାନ	ହିଙ୍ଗଳାଜ
State	ବେଲୁଚିସ୍ଥାନ
Country	ପାକିସ୍ଥାନ
Website
www.hinglajmata.com

ହିଙ୍ଗଳାଜ ଭବାନୀ ଶକ୍ତିପୀଠ ପାକିସ୍ଥାନର ବେଲୁଚିସ୍ତାନ ନିକଟରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଶକ୍ତିପୀଠ । ପୁରାଣ ମତରେ ୫୧ଗୋଟି ଶକ୍ତି ପୀଠ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ପ୍ରଥମ ପୀଠ । ତାହାକୁ ହିଙ୍ଗୁଳା ମନ୍ଦିର କୁହା ନଯାଇ ହିଙ୍ଗଲାଜ ମନ୍ଦିର କୁହାଯାଉଛି । ହିଙ୍ଗଲାଜ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ଇସଲାମ ଧର୍ମର ଲୋକମାନେ ଏହି ତୀର୍ଥସ୍ଥାନକୁ ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି । ଏହି ମନ୍ଦିର ପାକିସ୍ତାନୀ ହିନ୍ଦୁ ଓ ସିନ୍ଧିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏକ ସମ୍ମାନିତ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ । ମୁସଲମାନମାନେ ଏହାକୁ ନନୀ ମନ୍ଦିର ବା ନନୀଙ୍କ ହଜ୍ ବୋଲି କୁହନ୍ତି । ପୁରାଣବର୍ଣ୍ଣିତ ସିନ୍ଧୁ ରାଜା ଜୟଦ୍ରଥ ଏଠାରେ ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ବୋଲି ମହାଭାରତରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି । ୟୁରୋପର ୟୁନାନୀ ରାଜା ସିକନ୍ଦରଙ୍କ ଭାରତ ଆକ୍ରମଣକାଳରେ ଏହି ହିଙ୍ଗଲାଜ ପର୍ବତମାଳା ନିକଟରେ ବାଲିକୋର୍ଟ ଦୁର୍ଗର ରାଜା ବଳରାମଙ୍କ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଏହିସ୍ଥାନକୁ ତୀର୍ଥ କରିବାକୁ ଯାଉଥିଲେ । ମୋଗଲ ରାଜ୍ୟର ଅଧିକାରୀ ତୋଡର ମଲ୍ଲ, ବିହାରୀ ମଲ୍ଲ, ରାଜାଭିଜ୍ ସିଂହ, ରାଜା ମାଥୋ ସିଂହ ମଧ୍ୟ ହିଙ୍ଗରାଜ ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ।

ପୌରାଣିକ ବର୍ଣ୍ଣନା

ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ଦଶ ମହାବିଦ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ରୂପ ହେଉଛନ୍ତି ହିଙ୍ଗୁଳା ଓ ସେ ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣା କାଳୀ ବୋଲି ଜଣା । ହିଙ୍ଗୁଳାଙ୍କୁ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀମାନେ ପୂଜା କରୁଥିଲେ ‌। ହିଙ୍ଗୁଳା ଶବ୍ଦଟି ମୁଣ୍ଡାରୀ ଭାଷାରୁ ଆସିଛି ବୋଲି ଗବେଷକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ।

ଶକ୍ତିପୀଠ

ପୌରାଣିକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ଏଠାରେ ଦକ୍ଷ ଯଜ୍ଞରେ ଦଗ୍ଧ ହୋଇଥିବା ସତୀଙ୍କର ବ୍ରହ୍ମରନ୍ଧ୍ର ପଡ଼ିଥିଲା । ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କ ନାମ କୋଟ୍ଟରୀ (ଯେଉଁ ନାରୀ ବସ୍ତ୍ର ହୀନ )ଓ ଭୈରବଙ୍କ ନାମ ଭୀମଲୋଚନ । ହିନ୍ଦୁମାନେ ଅର୍ଦ୍ଧଶକ୍ତି ଦେବୀ ରୂପେ ଏହି ପୀଠରେ ଉପାସନା କରୁଥିବା ବେଳେ ମୁସଲମାନ ଓ ଅନ୍ୟଧର୍ମର ଭାଇଭଉଣୀମାନେ ହିଙ୍ଗଲାଜ ମାତାଜୀ ବୋଲି କହନ୍ତି ।

ଅବସ୍ଥିତି

ବେଲୁଚିସ୍ତାନ ପ୍ରଦେଶର ଲ୍ୟାର ନାମକ ତହସିଲରେ କ୍ଷୀରଥର ପର୍ବତମାଳା ମଧ୍ୟରେ ହିଙ୍ଗଲାଜ ନାମକ ଗୁମ୍ଫା ଅଛି । ଏହି ଗୁମ୍ଫା ଥିବା ପାହାଡ ତଳେ ହିଙ୍ଗୋଳ ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ । ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ଉଭୟ ସଂପ୍ରଦାୟର ଏହା ହେଉଛି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଓ ବୃହତ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ । କରାଚିରୁ ହିଙ୍ଗଲାଜ ଗୁମ୍ଫା ପ୍ରାୟ ୧୭୦ମାଇଲ । ବହୁ ଦୁର୍ଗମ ପଥ ଓ ଯାତ୍ରା ବି ବହୁ କଷ୍ଟକର । କରାଚିରୁ କ୍ୱେତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶସ୍ତ ରାଜପଥ, ତା’ ପରେ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ପଥ । ପଶ୍ଚିମ ଆଡୁ ଆସିଲେ ଲ୍ୟାରି ସହର ଦେଇ ଅଘୋରୀ ନଦୀ ପାର ହେବାକୁ ପଡେ । ସେଠାରୁ ନଦୀ ପାର ହେଲେ ଶେଷ ରହଣିସ୍ଥଳ ହେଉଛି ଆଶାପୁରା । ସେହି ରାସ୍ତା କଡେ କଡେ ପର୍ବତମାଳାମାନଙ୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଓ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ମନ୍ଦିର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଗଣେଶ, କାଳୀମାତା, ଗୋରେଖନାଥ, ଧୂନୀ, ବ୍ରହ୍ମକୁଣ୍ଡ, ତ୍ରିକୁଣ୍ଡ, ମହାକାଳୀ କୁଣ୍ଡ, ଗୁରୁ ନାନକ, ଖରାଓ, ରାମ ଦରୋଖା, ବେଥକ ଓ ଅନୀଳ କୁନ୍ତୀ ପ୍ରଭୃତି ଉପାସନା ସ୍ଥାନ ।

କିମ୍ବଦନ୍ତୀ

ପୁରାଣରେ ଏହିସ୍ଥାନ ବିଷୟରେ ବିଭିନ୍ନ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି । ତ୍ରେତୟା ଯୁଗରେ ପର୍ଶୁରାମ ଅବତାର ନେଇଥିଲେ । ସେହିସମୟରେ ଦଧିଚି ଋଷି ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ଦଧିଚି ମୁନି ଏକ ସୁନ୍ଦର ଆଖ୍ୟାନ ଅବତାରଣା କରିଛନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ସେଠାରେ ତତରାମାଙ୍ଗେଲୀୟ ବଂଶର କିଛିଲୋକ ବାସ କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ ଯାହାଙ୍କର ନାମ ବଚ୍ଛତର । ତାଙ୍କର ଦୁଇପୁତ୍ର ଥିଲେ । ଜଣଙ୍କର ନାମ ହିଙ୍ଗୋଳ ଓ ଅନ୍ୟଟିର ନାମ ସୁନ୍ଦର । ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀୟ । ସେମାନେ ସାହସୀ, ମାତ୍ର ନିଷ୍ଠୁର । ବିଳାସୀ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ରାଜ୍ୟର ସୀମା ଚୀନକୁ ଲାଗିଥିଲା । ଚୀନର ରାଜା ଥିଲେ ଚନ୍ଦ୍ରବଂଶୀ କ୍ଷତ୍ରୀୟ । ସେ ଶିବ ଉପାସକ ଥିଲେ । ରାଜପୁତ୍ର ସୁନ୍ଦର ପଡୋଶୀ ରାଜ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରି ହଜାର ହଜାର ଲୋକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ । ସମସ୍ତ ଧନରତ୍ନ ଲୁଟି ନେଇସାରିବା ପରେ ପୁଣି ଦେୟ ବାବଦକୁ ଅର୍ଥ ଦାବି କଲେ । ନିଷ୍ଠୁର ରାଜପୁତ୍ରଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ସେତେବେଳେ ପ୍ରଜାଗଣ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇ ଶିବଙ୍କ ଆଜ୍ଞାରେ ଗଣେଶ ତିନିଦିନ ମଧ୍ୟରେ ରାଜପୁତ୍ର ସୁନ୍ଦରକୁ ବଧ କଲେ । ସୁନ୍ଦରଙ୍କର ବଧପରେ ତାଙ୍କର ଭାଇ ହିଙ୍ଗୋଳ ଅତି ଭୟଙ୍କର ହୋଇ ଭାତୃ ମୃତ୍ୟୁର ପ୍ରତିଶୋଧ ପାଇଁ ଶପଥ ନେଲା । ହିଙ୍ଗୋଳ ଘୋର ତପସ୍ୟାକରି ବରପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ଯେ ତ୍ରିଭୁବନରେ କୌଣସି ପ୍ରାଣୀ ତାକୁ ବଧ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ତା’ର ମୃତ୍ୟୁ ଏପରିସ୍ଥାନରେ ହେବ ଯେଉଁଠାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଯାତାୟତ କରିପାରୁ ନଥିବ । ବର ପାଇ ହିଙ୍ଗୋଳ ଅନ୍ୟ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭୟଭୀତ କରାଇ ରାଜତ୍ୱ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ନିଜର ପରିଚୟ ସେ ରଖିଲା ହିଙ୍ଗୋଳ ଦେବ । ତା’ର ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ଲୋକମାନେ ବିବଶ ହୋଇ ଅଶେଷ ଦୁଃଖ ଭୋଗ କଲେ । ରାଜା ହିଙ୍ଗୋଳଙ୍କ କବଳରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ଦେବୀମାତାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ବିରାଟ ଯଜ୍ଞର ଆୟୋଜନ ହେଲା । ଦେବୀମାତା ଆବିର୍ଭୂତା ହୋଇ ହିଙ୍ଗୋଳ ବଧ ନିମନ୍ତେ ଶପଥ ନେଲେ । ଦେବୀଙ୍କ କୋପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ହିଙ୍ଗୋଳ ପର୍ବତମାଳାର ଗୁମ୍ଫା ମଧ୍ୟରେ ଲୁଚିଲା । ହେଲେ ସେଠାକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପ୍ରବେଶ କରିପାରୁ ନଥିଲା । ଦେବୀ ସେହି ଗୁମ୍ଫା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ତ୍ରିଶୂଳଦ୍ୱାରା ତାକୁ ବଧ କଲେ । ଜୀବନର ଶେଷ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ହିଙ୍ଗୋଳ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ, ଭବିଷ୍ୟତରେ ତା’ ନାମ ଅନୁସାରେ ସେହିସ୍ଥାନ ‘ହିଙ୍ଗୋଳ’ ତୀର୍ଥ ନାମରେ ନାମିତ ହେଉ । ତାହା ହିଁ ହେଲା ।

ପୌରାଣିକ

ପୁରାଣର ଅନ୍ୟ ଏକ ତତ୍ତ୍ୱ ଅନୁସାରେ ମହାଦେବଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସତୀଙ୍କ ମୃତ ଶରୀରର ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଖଣ୍ଡ ପଡ଼ିଥିବା ସ୍ଥାନ ଦେବୀପୀଠ ଭାବେ ପରିଗଣିତ । ସତ୍ୟ ଯୁଗରେ ଦକ୍ଷ ପ୍ରଜାପତି ଗୋଟିଏ ଯଜ୍ଞାନୁଷ୍ଠାନ କଲେ । କିନ୍ତୁ ସେଠାକୁ ଜାମାତା ମହାଦେବଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କଲେନାହିଁ । ଦକ୍ଷକନ୍ୟା ତଥା ମହାଦେବଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସତୀ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ବାରଣ ସତ୍ତ୍ୱେ ଯଜ୍ଞ ସ୍ଥଳକୁ ଗଲେ । ପ୍ରଜାପତି ଦକ୍ଷ ସତୀଙ୍କ ଆଗରେ ମହାଦେବଙ୍କୁ ଗାଳିଦେବାରୁ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଅପମାନ ସହିନପାରି ସେହି ଯଜ୍ଞ କୁଣ୍ଡରେ ଝାସ ଦେଇ ସତୀ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ । ମହାଦେବ ଏକଥା ଜାଣିପାରି ଯଜ୍ଞସ୍ଥଳକୁ ଆସି କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ଦକ୍ଷ ଯଜ୍ଞକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲେ ଏବଂ ସତୀଙ୍କ ମୃତଦେହ କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ତ୍ରିଭୁବନ ଭ୍ରମଣ କଲେ । ଏହା ଦେଖି ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ରଦ୍ୱାରା ସତୀଙ୍କ ଦେହକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି ପକାଇଲେ । ସେହି ଅଂଶମାନ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପତିତ ହୋଇ ସେସବୁ ସ୍ଥାନ ୫୧ଟି ଶକ୍ତିପୀଠ ଓ ୨୬ଟି ଉପପୀଠ ଭାବେ ମହାତୀର୍ଥ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୀଠରେ ଏକ ଭୈରବୀ ଓ ଏକ ଭୈରବ ଉଦ୍ଭଟ ହେଲେ । ସେହି ଅନୁସାରେ ଦେବୀଙ୍କ ମସ୍ତକ କନରାଜ ପର୍ବତ ଉପରେ ପଡ଼ିଲା, ଯାହାକି ଶକ୍ତିପୀଠ ହିଙ୍ଗଲାଜ ତୀର୍ଥ ।

ଆହୁରି ପଢ଼ନ୍ତୁ

• Raja, Prajna; Raja, Harish (2000). Prajna Yoga. Ocean Books (P) Ltd. p. 186. ISBN 81 87100-50-8. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Kapoor, Subodh (2000). The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Hinayana-India (Central India). Genesis Publishing Pvt Ltd. p. 2989. ISBN 9788177552676. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (help); Invalid |ref=harv (help)
• Sircar, Dinesh Chandra (1998). The Śākta Pīṭhas Volume 8 of Religion and Ethics Series. Motilal Banarsidass Publ. pp. 18–19, 35, 39. ISBN 9788120808799. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Dalal, Roshen (1998). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books India. pp. 158–59. ISBN 9780143414216. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)