ବ୍ୟବହାରକାରୀ:Snip1/Machine Translation test

Republic of India Bhārat Gaṇarājya
Flag Emblem
ରାଷ୍ଟ୍ରାଦର୍ଶ: "Satyameva Jayate" (Sanskrit) "Truth Alone Triumphs"
ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ: Jana Gana Mana "Thou art the rulers of the minds of all people"
National song: Vande Mataram "I Bow to Thee, Mother"
Area controlled by India shown in dark green; claimed but uncontrolled regions shown in light green.
ରାଜଧାନୀ	New Delhi
ବୃହତ୍ତମ ସହର	Mumbai
ସରକାରୀ ଭାଷା	Hindi English Hindi in the Devanagari script is the official language of the Union. English is an additional co-official language for Government work.
Recognised regional languages	8th Schedule Assamese Bengali Bodo Dogri Gujarati Hindi Kannada Kashmiri Konkani Maithili Malayalam Manipuri Marathi Nepali Odia Punjabi Sanskrit Santali Sindhi Tamil Telugu Urdu
National language	None
ଜାତୀୟତା	Indian
Government	Federal parliamentary constitutional republic
• President	Pranab Mukherjee
• Vice President	Mohammad Hamid Ansari
• Prime Minister	Narendra Modi
• Chief Justice	H. L. Dattu
• Speaker of the House	Sumitra Mahajan
ବିଧାନ ମଣ୍ଡଳ	Parliament of India
• ଉଚ୍ଚ ସଦନ	Rajya Sabha
• ନିମ୍ନ ସଦନ	Lok Sabha
Independence  from the United Kingdom
• Dominion	15 August 1947
• Republic	26 January 1950
କ୍ଷେତ୍ରଫଳ
• ମୋଟ	3,287,590 km2 (1,269,350 sq mi) (7th)
• ଜଳଭାଗ (%)	9.6
ଲୋକସଂଖ୍ୟା
• 2011 census	1,210,193,422 (2nd)
• ଘନତା	(31st)
ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ  (ସମତୁଲ୍ୟ କ୍ରୟଶକ୍ତି)	2015 estimate
• ମୋଟ	$7.997 trillion (3rd)
• ମୁଣ୍ଡପିଛା	$6,266 (124th)
ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (ସାଙ୍କେତିକ)	2015 estimate
• ମୋଟ	$2.308 trillion (7th)
• ମୁଣ୍ଡପିଛା	$1,808 (141st)
ଜିନି ଗୁଣାଙ୍କ  (2010)	33.9 medium · 79th
ମାନବ ବିକାଶ ସୂଚନାଙ୍କ (2013)	0.586 medium · 135th
ମୁଦ୍ରା	Indian rupee (₹) (INR)
ସମୟ ମଣ୍ଡଳ	UTC+05:30 (IST)
• Summer (DST)	UTC+05:30 (not observed)
ତାରିଖ ସଜାଣି	dd-mm-yyyy (CE)
ରାସ୍ତା ଚାଲିବା ପାଖ	left
ଟେଲିଫୋନ କୋଡ଼	+91
ISO 3166 code	IN
Internet TLD	.in other TLDs .ভাৰত .ভারত .ભારત .भारत .ਭਾਰਤ .இந்தியா .భారత్ بھارت.

ଭାରତ (/ˈɪndiə/ (listen)), ସରକାରୀ ଭାବେ ଭାରତୀୟ ଗଣରାଜ୍ୟ, ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଥିବା ଏକ ଦେଶ । ଏହା କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଅନୁସାରେ ସପ୍ତମ-ବୃହତ ଦେଶ, ୧.୨ ବିଲିୟନରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଜନସଂଖ୍ୟା ସହ ଦ୍ଵିତୀୟ-ଜନବହୁଳ ଦେଶ, ଏବଂ ବିଶ୍ଵର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଅଟେ । ଦକ୍ଷିଣରେ ଭାରତ ମହାସାଗର, ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ ଆରବ ସାଗର, ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ଅଟେ ।, ଏହା ପଶ୍ଚିମ ପାକିସ୍ଥାନ ସହିତ େଦଶ ସୀମା ସହଭାଗୀକୁ; ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଚୀନ, ନେପାଲ, ଏବଂ ଭୁଟାନ; ଏବଂ Burma (ମ୍ୟାନମାର) ଏବଂ ବାଙ୍ଗ୍ଳାଦେଶ ପୂର୍ବ. ଭାରତମହାସାଗର ରେ, ଭାରତ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଏବଂ ମାଲଦ୍ୱୀପ ର ନିକଟ ବତ୍ର୍ତୀ ଅଛି; ସହିତ, ଭାରତ ର ଆଣ୍ଡାମନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ଵୀପପୁଞ୍ଜ ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଏବଂ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ସହିତ ଏକ Maritime ସୀମା ଅଂଶୀଦାର.

ପ୍ରାଚୀନ Indus Valley ସଭ୍ୟତା ଏବଂ ଐତିହାସିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଗୁଡିକରେ ଏବଂ ବିପୁଳ empires ର ଏକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଘର, ଭାରତୀୟ subcontinent ଏହାର ଲମ୍ବା ଇତିହାସ ର ବହୁତ ପାଇଁ ଏହାର ବ୍ୟାବସାୟିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଧନ ସହିତ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିଲା. Four religions-Hinduism, ବୌଦ୍ଧ, Jainism, ଏବଂ Sikhism Zoroastrianism ଏବଂ Judaism, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଏବଂ ଇସଲାମ ର Abrahamic religions 1st Millennium ସନ ରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ର ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତି ଆକୃତି ସାହାଯ୍ୟ whereas, ଏଠାରେ -originated. ଧୀରେ ଧୀରେ ଦ୍ୱାରା annexed ଏବଂ 1857 ର ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଆଦ୍ୟ 18 ଶତାବ୍ଦୀ ରୁ ବ୍ରିଟିଶ East ଭାରତ କମ୍ପାନୀ ର ପ୍ରଶାସନ ଅଧୀନରେ ଆଣିେଲ ଏବଂ ବ୍ରିଟେନ ଦ୍ୱାରା ସିଧାସଳଖ administered, ଭାରତ ଅଣ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିଲା ଯେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଏକ ସଂଘର୍ଷ ପରେ 1947 ରେ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ଜାତି େହେଲ Mahatma Gandhi ନେତୃତ୍ବ -violent ପ୍ରତିରୋଧ.

ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ-ସପ୍ତମ ଦ୍ୱାରା nominal ଆର୍ଥିକ ଏବଂ ତୃତୀୟ-ସର୍ବବୃହତ ଶକ୍ତି ଯୁଗଳ (PPP) କ୍ରୟ ଦ୍ୱାରା ଅଟେ. 1991 ରେ ବଜାର-ଆଧାରିତ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ଅନୁସରଣ, ଭାରତ ତୀବ୍ରତମ-ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୀତି ର ଗୋଟିଏ ହେଲେ; ଏହା ଏକ ନୂତନ ଭାବରେ industrialized ଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି. ତଥାପି, ଏହା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଦୁର୍ନୀତି, malnutrition, ସ୍ବଲ୍ପ ପବ୍ଲିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦ ଆହ୍ୱାନ ସମ୍ମୁଖୀନ ଜାରି. ଏକ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ଏକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଶକ୍ତି, ଏହା ଜଗତର ରେ ତୃତୀୟ-ସର୍ବବୃହତ ଛିଡ଼ା ସୈନ୍ଯ କରିବା ଏବଂ େଗାଷ୍ଠୀ ମଧିଅେର ସାମରିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ରେ ନବମ କ୍ରମିତ. ଭାରତ 29 ରାଜ୍ୟର ଏବଂ 7 ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ଗଠିତ ଏକ parliamentary ତନ୍ତ୍ର ଅଧୀନରେ ସରକାର ସଂଘୀୟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଅଟେ. ଭାରତ ଏକ pluralistic, ବହୁଭାଷୀ, ଏବଂ ଏକ ଏକାଧିକ-Ethnic ସମାଜ ହେଉଛି. ଏହା ମଧ୍ୟ ସୁରକ୍ଷିତ habitats ର ବିଭିନ୍ନ Wildlife ର ଏକ ଲୁଚାନ୍ତୁ କୁ ଅଛି.

ବିଷୟବସ୍ତୁ

1 Etymology 2 ଇତିହାସ

2.1 Ancient ଭାରତ 2.2 ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଭାରତ 2.3 ଲେଟ ଆଧୁନିକ ଭାରତ 2.4 ଆଧୁନିକ ଭାରତ

3 ଭୂଗୋଳ 4 Biodiversity 5 ରାଜନୀତି

5.1 ସରକାର 5.2 Subdivisions

6 ବିଦେଶୀ ସଂପର୍କ ଏବଂ ସାମରିକ 7 କରନ୍ତୁ 8 ଇତିହାସ 9 ସଂସ୍କୃତି

9.1 Art ଏବଂ ସ୍ଥାପତ୍ଯ 9.2 ସାହିତ୍ୟ 9.3 ପ୍ରଦର୍ଶନ କଳା 9.4 ମୋସନ୍ ଛବି, ଟେଲିଭିଜନ 9.5 ସୋସାଇଟି 9.6 ପୋଷାକ 9.7 ଖେଳ

10 ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ 11 ଟିପ୍ପଣୀ 12 ସନ୍ଦର୍ଭ 13 Bibliography 14 ବାହାର ଲିଙ୍କ

== Etymology ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର ନାମ ନାମ ଭାରତ Old Persian ଶବ୍ଦ Hinduš ରୁ originates ଯାହା Indus, ଅଣାଯାଇଥିବା ହୋଇଛି. ପରବର୍ତ୍ତୀ ଶବ୍ଦ Indus River ରେ ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନୀୟ appellation ଥିଲା ଯାହା ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ Sindhu, କୁ stems. ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକମାନଙ୍କୁ "Indus େଲାକମାେନ" ଭାବରେ ଅନୁବାଦ ଯାହା Indoi (Ινδοί), ଭାବରେ ଭାରତୀୟ ପରିଚିତ.

ଦେଶ ପାଇଁ ଏକ ସରକାରୀ ନାମ ଭାବରେ ଭାରତ ର ସମ୍ବିଧାନର ଦ୍ୱାରା ଗଣାଯାଏ ଯାହା ଭୌଗଳିକ ଶବ୍ଦ Bharat (ଉଚ୍ଚାରଣ [bʱaːrət̪] () କଥା), ଏହାର ଭିନ୍ନତା ରେ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ଭାଷା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ. Bharat ର eponym Bharata, ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ ର ଏକ legendary ସମ୍ରାଟ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ଯେ ଏକ theological ଚି ହେଉଛି.

Hindustan ([ɦɪnd̪ʊst̪aːn] (ଶୁଣ)) ପ୍ରକୃତରେ "Hindus ର Land" ଅର୍ଥ ଯେ ଏକ Persian ଶବ୍ଦ ଥିଲା; 1947 ପୂର୍ବରୁ, ଏହା ଉତ୍ତର ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ଥାନ encompassed ଯେ ଏକ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଚିତ. ଏହା ବେଳେବେଳେ ନିକଟରେ ଆପଣ ନିଜେ ଏହାର ପ୍ରବିଷ୍ଟ ରେ ଭାରତ ସୂଚିତ କରାଯାଏ.

== ଇତିହାସ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ: ଭାରତ ର ଗଣରାଜ୍ୟ ର ଭାରତ ର ଇତିହାସ ଏବଂ ଇତିହାସ

== Ancient ଭାରତ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ବୈଧିକରଣ ମାନବ ବିଷୟରେ 30,000 ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆ ତାରିଖ ରେ ରହିଥାଏ. ପାଖାପାଖି contemporaneous Mesolithic ପଥର କଳା ସାଇଟ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ରେ Bhimbetka ପଥର shelters ମୂଲ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଭାରତୀୟ subcontinent ଅନେକ ଅଂଶରେ ମିଳିଲା କରାଯାଇଛି. ପ୍ରାୟ 7000 BCE, ପ୍ରଥମ ପରିଚିତ Neolithic settlements Mehrgarh ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ପାକିସ୍ଥାନ ରେ ଅନ୍ୟ ସାଇଟ ରେ subcontinent ଉପରେ ଦର୍ଶନ ଏହି କ୍ରମଶଃ Indus Valley ସଭ୍ୟତା େର ବିକଶିତ, ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆ ରେ ପ୍ରଥମ ସହରାଞ୍ଚଳ ସଂସ୍କୃତି;. ଏହା 2500 ସମୟରେ flourished Indus ଏବଂ Sarasvati ର ନଦୀ ଉପତ୍ୟକା ସହିତ ପାକିସ୍ଥାନ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତ ରେ -1900BCE. ଯେପରିକି Mohenjo-daro, Harappa, Dholavira, ଏବଂ Kalibangan ଭାବରେ ନଗର ଉପରେ Centred, ଏବଂ subsistence ର varied ଫର୍ମରେ relying, ସଭ୍ୟତା ସଂସ୍କୃତି ଉତ୍ପାଦନ ରେ robustly ବ୍ୟସ୍ତ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ-ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ.

Vedic ସମୟରେ ଭାରତୀୟ subcontinent ର ମାନଚିତ୍ର.ଅବଧି 2000-500 BCE ସମୟରେ, ସଂସ୍କୃତି ହିସାବରେ, subcontinent ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ Iron ବୟସ କୁ Chalcolithic ରୁ transitioned. ବେଦ, Hinduism ପ୍ରଥମ ଶାସ୍ତ୍ର, [1, ଏହି ସମୟରେ 27 composed ହୋଇଥିଲା ] ଏବଂ ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ପଞ୍ଜାବ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଉପର Gangetic Plain ରେ ଏକ Vedic ସଂସ୍କୃତି posit ଏହି ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଛନ୍ତି. ଅଧିକାଂଶ ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟ subcontinent େର ଇଣ୍ଡୋ-Aryan ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ଅନେକ ତରଙ୍ଗ encompassed କରିଛନ୍ତି କୁ ଏହି ଅବଧିରେ ବିଚାର. caste ତନ୍ତ୍ର ଯାଜକ, ସୈନିକ, ମୁକ୍ତ peasants ଏବଂ ବଣିକମାେନ, ଏବଂ impure ଭାବରେ ବିବେଚନା କରୁଥିବା lastly indigenous େଲାକମାନଙ୍କର ଏକ କ୍ରମିକ ସୃଷ୍ଟି ଯାହା ଏହି ଅବଧିରେ, ସମୟରେ ଉଠି; ଏବଂ ଛୋଟ ଆଦିବାସୀ ଏକକ କ୍ରମଶଃ monarchical, ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରୀୟ polities େର coalesced. Deccan Plateau ଉପରେ, ଏହି ଅବଧିରୁ archaeological ପ୍ରମାଣ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ର ଏକ chiefdom ପଦକ୍ଷେପକୁ ର ସ୍ଥିତି ପ୍ରସ୍ତାବ. ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତରେ, ଏକ progression sedentary ଜୀବନ ପାଇଁ ଏହି ଅବଧିରୁ ଡେଟିଂ megalithic monuments ର ସଂଖ୍ୟକ ଦ୍ୱାରା ଦେଉଛି କରାଯାଇଛି, ଭାବରେ କୃଷି, ଜଳସେଚନ tanks, ଏବଂ Craft ପରମ୍ପରା ର ନିକଟସ୍ଥ traces ଦ୍ୱାରା.

Aurangabad, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, 6 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ Ajanta Caves ରେ Paintings

ବିଳମ୍ବିତ Vedic କାଳରେ, 6 ଶତାବ୍ଦୀ BCE ପ୍ରାୟ, ଛୋଟ ରାଜ୍ୟର ଏବଂ Ganges Plain ର chiefdoms ଏବଂ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ କ୍ଷେତ୍ର mahajanapadas ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଜାଣିଲୁ ଯେ 16 ପ୍ରମୁଖ oligarchies ଏବଂ monarchies ଘନିଭୁତ କରିଥିଲେ. emerging urbanization ଏବଂ ଏହି ବୟସ ର orthodoxies ମଧ୍ୟ ସ୍ୱାଧୀନ religions ହେଲେ ଦୁଇ ଯାହା ର heterodox ଧାର୍ମିକ movements, ସୃଷ୍ଟି.Gautama Buddha ର ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଆଧାରିତ ବୌଦ୍ଧ, ମଝି ଶ୍ରେଣୀ excepting ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ରୁ ଶିଷ୍ୟମାନେ ଆକର୍ଷଣ; Buddha ର ଜୀବନ chronicling ଭାରତ ରେ ରେକର୍ଡ ଇତିହାସ ର ପ୍ରଥମ କୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଥିଲା. Jainism ଏହାର exemplar ଜୀବନ ସମୟରେ ପ୍ରମୁଖ ଗେଲ, Mahavira. ସହରାଞ୍ଚଳ ଧନ ବୃଦ୍ଧି ର ଗୋଟିଏ ବୟସ ରେ , ଉଭୟ religions, ଏକ ଆଦର୍ଶ ଭାବେ renunciation ଉପରକୁ ଆୟୋଜନ ଏବଂ ଉଭୟ ଦୀର୍ଘ-ସ୍ଥାୟି monastic ପରମ୍ପରା ପ୍ରତିଷ୍ଠା. ରାଜନୈତିକ, 3rd ଶତାବ୍ଦୀ BCE ଦ୍ୱାରା, Magadha ରାଜ୍ଯ annexed କିମ୍ବା Mauryan ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଭାବରେ ବାହାରିବା କୁ ଅନ୍ୟାନ ସ୍ଥିତି ହ୍ରାସ କରିଥିଲେ. Empire ଥରେ ଦୂର ଦକ୍ଷିଣ excepting subcontinent ଅଧିକାଂଶ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଛନ୍ତି କୁ ଚିନ୍ତା, କିନ୍ତୁ ଏହାର ମୂଳ ସ୍ଥାନ ଅଟନ୍ତି ହୋଇଥିଲା ବର୍ତ୍ତମାନ ବୃହତ୍ତ ସ୍ବୟଂ ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦ୍ୱାରା ପୃଥକ କରାଯାଇଛି କୁ ଚିନ୍ତା. [40] [41] Mauryan ରାଜାମାନଙ୍କ ସେମାନଙ୍କର Empire-ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ବହୁତ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଏବଂ ବୌଦ୍ଧ dhamma ର militarism ଏବଂ ଦୂର-flung advocacy ର ଅଶୋକ ର renunciation ପାଇଁ ପରି ସାମାଜିକ ଜୀବନ ର ପରିଚାଳନା ସ୍ଥିର କରାଯାଇଛି . [42] [43]

ତାମିଲ୍ ଭାଷା ର Sangam ସାହିତ୍ୟ 200 BCE ଏବଂ 200 ମଧ୍ଯରେ ସନ, ଦକ୍ଷିଣ ଉପଦ୍ବୀପ ରୋମୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସହିତ ଏବଂ West ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆର ସହିତ extensively ବ୍ଯବସାଯ ଯେ Cheras, Cholas, ଏବଂ Pandyas, dynasties ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହୋଇଥିଲା କରାଯାଇଛି, ଯେ ପ୍ରକାଶ . [44] North ଭାରତ ରେ, Hinduism ସ୍ତ୍ରୀ ର ବୃଦ୍ଧି subordination କୁ ଅଗ୍ରଣୀ, ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ patriarchal ନିୟନ୍ତ୍ରଣ asserted [45]. [46] 4 ଏବଂ 5th ଶତାବ୍ଦୀ ଦ୍ୱାରା, Gupta Empire ବଡ଼ Ganges Plain ଏକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ପରେ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ଯ ପାଇଁ ଏକ ମଡେଲ େହେଲ େଯ ପ୍ରଶାସନ ଏବଂ ଶୁଳ୍କ କରଣ ଜଟିଳ ତନ୍ତ୍ର. [47] [48] Guptas ଅଧୀନରେ, ଏକ ନବୀକରଣ Hinduism ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବିଧିବିଧାନ ର ପରିଚାଳନା ନିଜେ ନିଶ୍ଚିତ କରି ଆରମ୍ଭ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଉର୍ଗ ଉପରେ ଆଧାରିତ.[49] ଗୋଟିଏ ନବୀକରଣ ସହରାଞ୍ଚଳ Elite ମଧିଅେର patrons ମିଳିଲା ଯାହା େଖାଦନ କଳା ଏବଂ ସଂରଚନା, ର ଏକ flowering ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା. [48] Classical ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ଯ flowered, ଏବଂ ଭାରତୀୟ ବିଜ୍ଞାନ, ଖଗୋଳ, ଔଷଧ, ଏବଂ ଗଣିତ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉନ୍ନତି କେଲ. [48]

== ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଭାରତ

Thanjavur ରେ Brihadeeswarar ମନ୍ଦିରର ଗ୍ରାନାଇଟ୍ ଦୁର୍ଗ Raja Raja Chola I. ଦ୍ୱାରା 1010 ସନ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା

ଭାରତୀୟ ଆଦ୍ୟ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ବୟସ, 600 ସନ 1200 ସନ କୁ, ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜ୍ଯ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଲୁଚାନ୍ତୁ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଥାଏ. [50] 606 ରୁ 647 ସନ କୁ ଇଣ୍ଡୋ-Gangetic Plain ର ବହୁତ ଶାସିତ କିଏ Kannauj, ର Harsha, େସ, ଦକ୍ଷିଣ ଆଡକୁ ବିସ୍ତୃତ କୁ ଉଦ୍ୟମ ଯେତେବେଳେ Deccan ର Chalukya ଶାସକ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲା. ତାଙ୍କର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପୂର୍ବ ଦିଗ ପ୍ରସାର ପାଇଁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଯେତେବେଳେ [51], ସେ ବଙ୍ଗ ର Pala ରାଜା ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲା. Chalukyas ଦକ୍ଷିଣ ଆଡକୁ ବିସ୍ତୃତ କୁ ଉଦ୍ୟମ ଯେତେବେଳେ [51], େସମାେନ କିଛି ବାଟ ରୁ Pallavas ପରାସ୍ତ କେଲ ଟର୍ନ୍ ରେ ତଥାପି କିଛି ବାଟ ଦକ୍ଷିଣ ରୁ Pandyas ଏବଂ Cholas ଦ୍ୱାରା ବିରୋଧ କରୁଥିବା ଦକ୍ଷିଣ,. [51] ଏହି କାଳରେ ର କୌଣସି ଶାସକ ଗୋଟିଏ Empire ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଲଗାତାର ବହୁତ ତାଙ୍କର କୋର ଅଞ୍ଚଳ ବାହାରେ େଦଶ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାରିେଲ. [50] ଏହି ସମୟରେ, pastoral ନୂତନ ଅଣ-ପାରମ୍ପରିକ ଶାସନ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ପରି େଯଉଁମାନଙ୍କ େଦଶ େଗାଷ୍ଠୀ, ବୃଦ୍ଧି କୃଷି ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ପଥ caste ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ accommodated ହୋଇଥିଲା କରିବା cleared କରାଯାଇଛି କରିଥିଲେ. [52] caste ତନ୍ତ୍ର ଫଳସ୍ୱରୂପ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭିନ୍ନତା ଦର୍ଶାଇବା ଆରମ୍ଭ. [52]

6 ଏବଂ 7 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ, ପ୍ରଥମ devotional hymns ତାମିଲ୍ ଭାଷା ରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା. [53] ସେମାନେ ସମସ୍ତ ଭାରତ ଉପରେ imitated ଏବଂ Hinduism ର resurgence ଏବଂ subcontinent ସମସ୍ତ ଆଧୁନିକ ଭାଷା ର ବିକାଶ ଉଭୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା.[53] ଭାରତୀୟ ବଡ ଏବଂ ଛୋଟ କରାଯାଇଥିବା ସଫ୍ଟୱେୟାରର, ଏବଂ େସମାେନ ମନ୍ଦିର patronized, ମଧ୍ଯ ଆର୍ଥିକ ହବ ହେଲେ ଯାହା ରାଜଧାନୀ ନଗର, କୁ ଅନେକ ନାଗରିକ ଟାଣି. ଭାରତ ଅନ୍ୟ urbanization ହୋଇଥିଲା ବିଭିନ୍ନ ଆକାର [54] ମନ୍ଦିର ନଗର ସର୍ବତ୍ର ଦେଖାଯାଏ ଆରମ୍ଭ . [54] 8 ଏବଂ 9 ଶତାବ୍ଦୀ ଦ୍ୱାରା, ପ୍ରଭାବ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆର ରେ ଅନୁଭବ କେଲ, ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ରାଜନୈତିକ ତନ୍ତ୍ର ଆଧୁନିକ-ଦିନ ମ୍ୟାନମାର, ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ଲାଓସ, କାମ୍ୱୋଡିଆ, ଭିଏତ୍ନାମ, ଫିଲିପାଇନସ୍ ର ଅଂଶ ହେଲେ ଯେ େଦଶକୁ ନିର୍ଯ୍ଯାସିତ ସମୟେର , ମାଲେସିଆ, ଏବଂ Java [55] ଭାରତୀୟ ବଣିକ, ବିଦ୍ୱାନ, ଏବଂ ବେଳେବେଳେ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ଏହି ପରିବତ୍ର୍ତନ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା. ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ Asians ଅନେକ ଭାରତୀୟ seminaries ରେ sojourning ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଭାଷା େର ବୌଦ୍ଧ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ପାଠ୍ୟ ଅନୁବାଦ ସହିତ, ମଧ୍ଯ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ େନଇ. [55]

10 ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ, ମୁସଲମାନ Central ଏସୀୟ nomadic ପରିବାର, ଜାତିଗତ ଏବଂ ଧର୍ମ ଦ୍ୱାରା United ବିପୁଳ ସୈନ୍ଯ ଦ୍ରୁତଗାମୀ-ଅଶ୍ବ ଅଶ୍ବାେରାହୀ େସୖନ୍ଯଦଳ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ raising, ବାରମ୍ବାର 1206. ରେ ଇସଲାମିକ୍ Delhi Sultanate ପ୍ରତିଷ୍ଠା [56 କୁ ପରିଶେଷରେ ଅଗ୍ରଣୀ, ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ପଦା overran ] sultanate North ଭାରତ ର ବହୁତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କୁ, ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ େର ଅନେକ forays କରିବା ଥିଲା. ଭାରତୀୟ elites ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ disruptive, sultanate ବହୁଳ ଭାବରେ ଏହାର ନିଜର ବ୍ଯବସ୍ଥା ଏବଂ ପରମ୍ପରା କୁ ଏହାର ବିପୁଳ ଅଣ-ମୁସଲମାନ ବିଷୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ବାମ ଯଦିଚ. [57] [58] ବାରମ୍ବାର 13th ଶତାବ୍ଦୀ ରେ Mongol raiders repulsing ଦ୍ୱାରା, sultanate devastation ରୁ ଭାରତ ରକ୍ଷା ସେଥିପାଇଁ ଉତ୍ତର ରେ ଏକ syncretic ଇଣ୍ଡୋ-ଇସଲାମିକ୍ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି, subcontinent ସେହି ଅଞ୍ଚଳ ରୁ fleeing ସୈନ୍ୟମାନେ, ଶିକ୍ଷା େଲାକମାେନ, mystics, ବଣିକମାେନ, କଳାକାର, ଏବଂ artisans ଉତ୍ପ୍ରବାସନ ର ଶତାବ୍ଦୀ ଦୃଶ୍ୟ ସେଟିଂ, West ଏବଂ Central Asia କୁ ପରିଦର୍ଶନ.[59] [60] ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ର ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜ୍ଯ ର sultanate ର raiding ଏବଂ weakening. Indigenous Vijayanagara ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ପଥ paved [61] sultanate ର ସାମରିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିଜ୍ଞାନ ଉପେର ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ Shaivite ପରମ୍ପରା ଏବଂ ନିର୍ମାଣ Embracing, Empire ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କୁ ଆସି Peninsular ଭାରତ ର ବହୁତ, [62] ଏବଂ ଦୀର୍ଘ ତାପରେ ଭାରତୀୟ ଦକ୍ଷିଣ ସମାଜ ପ୍ରଭାବିତ ଥିଲା. [61]

== ଲେଟ ଆଧୁନିକ ଭାରତ

Persian, 1590-1595 ରେ ମୋଗଲ ରାଜା ପ୍ରାଙ୍ଗଣର ଇଚ୍ଛା ଏବଂ ନିୟମର ଲେଖୁଅଛି

ଆଦ୍ୟ 16 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ, ଉତ୍ତର ଭାରତ, ମୁଖ୍ୟତଃ ମୁସଲମାନ ଶାସକ ଅଧୀନରେ ତାପରେ ହେବା, [63] Central ଏସୀୟ ସୈନିକ ର ଏକ ନୂତନ ତିଆରିହେବାର ଉଚ୍ଚତର ଗତିଶୀଳତା ଏବଂ firepower କୁ ପୁନର୍ବାର ପଡ଼ିଲା. [64] ଫଳସ୍ୱରୂପ ମୋଗଲ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ସ୍ଥାନୀୟ societies ବାହାର Stamp ନାହିଁ ଏହା ଶାସନ କୁ ଆସି, ବରଂ ସନ୍ତୁଳନ ଏବଂ, ନୂତନ ପ୍ରଶାସନିକ ଆଚରଣବିଧି [65] [66] ଏବଂ ବିବିଧ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଶାସନ elites ମାଧ୍ୟମରେ [67] ଅଧିକ, ପଦ୍ଧତିଗତ କେନ୍ଦ୍ରିୟ, ଏବଂ ସମାନ ନିୟମ କୁ ଅଗ୍ରଣୀ. [68] Eschewing ଆଦିବାସୀ ବନ୍ଧନ ଏବଂ ଇସଲାମିକ୍ ସେମାନଙ୍କୁ pacified ପରିଚୟ, ବିଶେଷତଃ Akbar ଅଧୀନରେ, Mughals ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ-ମନ୍ତ୍ର ସ୍ଥିତି ଥିଲା ଜଣେ ସମ୍ରାଟ କୁ, ଏକ Persianised ସଂସ୍କୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ, ଆନୁଗତ୍ଯ ମାଧ୍ୟମରେ ସେମାନଙ୍କର ଦୂର-flung realms United. [67] ମୋଗଲ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି, କୃଷି କୁ ଅଧିକାଂଶ ରାଜସ୍ୱ deriving [69] ଏବଂ ବିଶେଷ କର ଭଲ-କିଏ ରୂପା ମୁଦ୍ରା ରେ ଦେୟ ହେବା mandating, [70] peasants ଏବଂ artisans ବୃହତ ବଜାରରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇେଲ. [68] 17 ଶତାବ୍ଦୀ ର ବହୁତ ସମୟରେ Empire ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଆପେକ୍ଷିକ ଶାନ୍ତି ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ବିସ୍ତ୍ରୁତ ରେ ଗୁଣାଙ୍କ ଥିଲା, ଚିତ୍ରଣ, ସାହିତ୍ୟିକ ଫର୍ମ, textiles, ଏବଂ ସଂରଚନା ର ବଡ patronage ଫଳସ୍ୱରୂପ [68].[71] ଯେପରିକି Marathas, Rajputs, ଏବଂ Sikhs, ଭାବରେ ଉତ୍ତର ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତ ନୂତନ ଭାବରେ coherent ସାମାଜିକ ସମୂହ, ମିଳିତ କିମ୍ବା ବିପଦ ମାଧ୍ୟମରେ, େସମାନଙ୍କୁ ପରିଚିତି ଏବଂ ସାମରିକ ଅନୁଭୂତି ଉଭୟ ଦତ୍ତ, ମୋଗଲ ଶାସନ, ସମୟରେ ସାମରିକ ଏବଂ ପରିଚାଳନା ambitions ଲାଭ. [ 72] ମୋଗଲ ଶାସନ ସମୟରେ କମର୍ସ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଭାରତ ର ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ନୂତନ ଭାରତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ elites କୁ ଉନ୍ନୀତ େଦେଲ. [72] Empire disintegrated ଭାବରେ, ଏହି elites ମଧିଅେର ଅନେକ ଅନ୍ବେଷଣ ଏବଂ ନିଜର ବ୍ୟାପାରରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାରିଲେ. [73] ଆଦ୍ୟ ଆଧୁନିକ କାଳରେ emerged ଯେ "ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଶକ୍ତି" Maratha confederacy ଥିଲା. [74]

ବାଣିଜ୍ୟିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ dominance ମଧ୍ୟରେ ଧାଡି ବର୍ଦ୍ଧିତ blurred ହେବା ସହିତ ଆଦ୍ୟ 18 ଶତାବ୍ଦୀ ଦ୍ୱାରା, ଇଂରାଜୀ East ଭାରତ କମ୍ପାନୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ୟୁରୋପୀୟ ବ୍ୟବସାୟ କମ୍ପାନୀ ର ଏକ ସଂଖ୍ଯା, ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ outposts ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ. ର [75] [76] East ଭାରତ କମ୍ପାନୀ ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମୁଦ୍ର, ବଡ଼ ସମ୍ବଳ, ଏବଂ ଅଧିକ ଉନ୍ନତ ସାମରିକ ତାଲିମ୍ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିଜ୍ଞାନ ଏହାର ସାମରିକ ମାଂସପେଶୀ ବର୍ଦ୍ଧିତ Flex ପରିଲକ୍ଷିତ ଏବଂ ଏହା ଭାରତୀୟ Elite ର ଏକ ଅଂଶ କୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ ହେବା କରାଇେଲ; ଉଭୟ ଏହି କାରକଗୁଡିକ 1765 ଦ୍ୱାରା ବଙ୍ଗ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଲାଭ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଇଉରୋପୀୟ କମ୍ପାନୀ sideline କୁ କମ୍ପାନୀ ଅନୁମତି ରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା. [77] [75] [78] [79] ବଙ୍ଗ ର ଧନ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବୃଦ୍ଧି ଶକ୍ତି କୁ ଏହାର ଅଧିକ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଏହାର ସୈନ୍ଯ ଆକାର Annex କିମ୍ବା 1820s ଦ୍ୱାରା ଭାରତ ର ସବୁଠାରୁ ପରାସ୍ତ ଏହାକୁ ସକ୍ରିୟ. [80] ଭାରତ ଥିଲା ତାପରେ ଆଉ ଏହା ଦୀର୍ଘ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରିବର୍ତ୍ତେ କଞ୍ଚା ବସ୍ତୁ ସହିତ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର supplying ଥିଲା, ଏବଂ ଅନେକ ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ଏହି ବିଚାର ଭାବରେ ନିର୍ମାଣ ଦ୍ରବ୍ୟ ନିର୍ଯ୍ଯାସିତ ଭାରତ ର ଔପନିବେଶିକ ଅବଧି ର onset ବୋଲି.ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତି severely ବ୍ରିଟିଶ ସଂସଦ ଦ୍ୱାରା କେମିତି ଏବଂ ନିଜେ ଫଳପ୍ରଦ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସନ ର ଗୋଟିଏ ବାହୁ କେଲ ସହିତ [75] ଏହି ସମୟ ଦ୍ୱାରା, କମ୍ପାନୀ ଅଧିକ consciously ଯେପରିକି ଶିକ୍ଷା, ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର, ଏବଂ ସଂସ୍କୃତି ଭାବରେ ଅଣ-ଆର୍ଥିକ Arenas ପ୍ରବେଶ ଆରମ୍ଭ. [81 ]

== ଆଧୁନିକ ଭାରତ

British Indian ସାମ୍ରାଜ୍ୟ, ଭାରତ ର Imperial Gazetteer ର 1909 ସଂସ୍କରଣ ରୁ. ସିଧାସଳଖ ବ୍ରିଟିଶ ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଟଳ shaded ହୋଇଥାଏ; ବ୍ରିଟିଶ suzerainty ଅଧୀନରେ ଗଡଜାତ ରାଜ୍ୟର ହଳଦିଆ ରେ ଅଟେ.

ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ଭାରତ ର ଆଧୁନିକ ବୟସ 1848 ଏବଂ East ଭାରତ କମ୍ପାନୀ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ ଭାବରେ ସଦାପ୍ରଭୁ Dalhousie ର 1848 ରେ ନିଯୁକ୍ତି ଏକ ଆଧୁନିକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପକୁ ସେଟ 1885. ମଧ୍ୟରେ sometime ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି କୁ ବିଚାର. ଏହି consolidation ଏବଂ sovereignty ର demarcation, ଜନସଂଖ୍ୟାର ପହରା, ଏବଂ ନାଗରିକ ର ଶିକ୍ଷା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. ଟେକ୍ନୋଲୋଜୀ େସମାନଙ୍କ ମଧିଅେର ପରିବର୍ତ୍ତନ-, ରେଳ, canals, ଏବଂ ଟେଲିଗ୍ରାଫ-ହୋଇଥିଲା ୟୁରୋପ ରେ ସେମାନଙ୍କର ପରିଚୟ ପରେ ନାହିଁ ଦୀର୍ଘ ଆରମ୍ଭ. [82] [83] [84] [85] ତଥାପି, କମ୍ପାନୀ ସହିତ disaffection ମଧ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ବଢିଲା, ଏବଂ ସେଟ invasive ବ୍ରିଟିଶ-ଶୈଳୀ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର, କେଠାର େଦଶ କର, ଏବଂ କିଛି ଧନୀ landowners ଏବଂ ଅଧିପତି ସାରାଂଶ ଚିକିତ୍ସା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିବିଧ resentments ଏବଂ perceptions, ଦ୍ୱାରା 1857. େନେଲ ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଅଫ, ବିଦ୍ରୋହ ମୂଳଦୁଆ ଉତ୍ତର ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାରତ ର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ rocked ଏବଂ shook କମ୍ପାନୀ ନିୟମ ର. [86] [87] ବିଦ୍ରୋହ 1858 ଦ୍ୱାରା suppressed ଥିଲା ଯଦିଚ, ଏହା East ଭାରତ କମ୍ପାନୀ ର dissolution କୁ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଦ୍ୱାରା ଭାରତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରଶାସନ ପରିଲକ୍ଷିତ.ଏକ unitary ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ଏକ gradual କିନ୍ତୁ ସୀମିତ ବ୍ରିଟିଶ-ଶୈଳୀ parliamentary ତନ୍ତ୍ର ଘୋଷଣା, ନୂତନ ଶାସକ ଅଧିପତିଙ୍କର ସୁରକ୍ଷିତ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ବିଚଳତା ବିରୁଦ୍ଧ ଏକ feudal ସକ୍ସ୍ଟରକ୍ଷିତ ଭାବରେ gentry landed. [88] [89] ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦଶନ୍ଧି ରେ, ସାମାଜିକ ଜୀବନ କ୍ରମଶଃ ସମସ୍ତ ଭାରତ ଉପରେ emerged , ରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ର founding କୁ ପରିଶେଷରେ ଅଗ୍ରଣୀ 1885. [90] [91] [92] [93]

ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ (ବାମ) 1947. Mahatma Gandhi (ଡାହାଣ) ରେ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ େନଇଗେଲ େହେଲ.

large- ର ବୃଦ୍ଧି [94] ଟେକ୍ନୋଲୋଜୀ ଜଳଜ ଏବଂ 19 ଶତାବ୍ଦୀ ର ଦ୍ବିତୀୟ ଅଧା ରେ କୃଷି ର commercialization ଛୋଟ କୃଷକ ଦୂର-ଦୂର ବଜାରରେ ର whims ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ େହେଲ ଆର୍ଥିକ-ଅନେକ setbacks ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିଲା. ଥିଲା ବୃଦ୍ଧି ଖାଦ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ବାଣିଜ୍ୟିକ cropping, ବିଶେଷତଃ ନୂତନ ଭାବରେ ପଞ୍ଜାବ canalled ରେ,:. ସ୍କେଲ୍ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ, [95] ଏବଂ, ଭାରତୀୟ taxpayers ଦ୍ୱାରା ଜନ୍ମ ସଂରଚନା ବିକାଶ ବିପଦ ସତ୍ତ୍ୱେ, ଅଳ୍ପ ଶିଳ୍ପ ନିଯୁକ୍ତି Indians ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା [96] ମଧ୍ୟ salutary ପ୍ରଭାବ ଥିଲା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ. [97] ରେଳ ନେଟୱର୍କ, [98] ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ପଠାଇବା ର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ [98] ଜଟିଳ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଉପଶମ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ nascent ଭାରତୀୟ-ମାଲିକାନାରେ ଶିଳ୍ପ ସାହାଯ୍ୟ. [97] ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ମୁଁ, ପରେ ଯାହା ରେ ପ୍ରାୟ ଗୋଟିଏ ନିୟୁତ ଭାରତୀୟ, େସବା [99] ଏକ ନୂତନ ଅବଧି ଆରମ୍ଭ. ଏହା ସ୍ୱୟଂ-ନିୟମ ପାଇଁ ଅଧିକ strident ଭାରତୀୟ କଲ ଦ୍ୱାରା ବ୍ରିଟିଶ ସଂସ୍କାର କିନ୍ତୁ ମଧ୍ୟ repressive legislations ଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ, ଏବଂ Mohandas Karamchand ଗାନ୍ଧୀ ନେତା ଏବଂ enduring ପ୍ରତୀକ ହେବ ଯାହା ର ଅଣ-ସହେଯାଗ ର ଏକ nonviolent ଆନ୍ଦୋଳନ, ର ପ୍ରଥମ ଦ୍ୱାରା ଥିଲା.1930s ସମୟରେ [100], ଧୀର legislative ସଂସ୍କାର ବ୍ରିଟିଶ ଦ୍ୱାରା enacted ଥିଲା; ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଫଳସ୍ୱରୂପ ନିର୍ବାଚନରେ ​​victories ଜିତିଲେ [101] ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଶନ୍ଧି crises ସହିତ beset ଥିଲା:. ଭାରତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ, ନନ୍- ସହେଯାଗ ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସ ର ଅନ୍ତିମ ଚିପା ଅଂଶଗ୍ରହଣ, ଏବଂ ମୁସଲମାନ nationalism ର ଗୋଟିଏ upsurge. ସମସ୍ତ ଦୁଇ ରାଜ୍ୟର େର 1947 ରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ର ଉନ୍ନତ ମୁଖ ଦ୍ୱାରା capped, କିନ୍ତୁ ଭାରତ ବିଭାଜନ ଦ୍ୱାରା tempered ଥିଲା:. ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ଥାନ [102]

ଭାରତ ର ସ୍ୱୟଂ-ପ୍ରତିଛବି Vital ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଜାତି ସ୍ଥାନ ଏକ secular ଏବଂ ଲୋକତାନ୍ତ୍ରିକ ଗଣରାଜ୍ୟ ରେ କେଲ ଯାହା 1950 ରେ ସମାପ୍ତ ଏହାର ସମ୍ବିଧାନ, ଥିଲା ପରି; , ଭାରତ କରିବା ଯେହେତୁ 60 ବର୍ଷ [103] ଜାନୁଆରୀ 1950. 1947 ରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପେର George VI ଭାରତ ର ସମ୍ରାଟ, 22 ଜୁନ୍ 1948 ଉପରେ Parliament ର ଗୋଟିଏ ଆକ୍ଟ ଦ୍ୱାରା retroactively rescinded ଏକ ଶୀର୍ଷକ ବଯସ ଅତିକ୍ରମ େହାଇଥିଲା, ଏବଂ 26 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ରାଜା େହେଲ [104] ଏହା ବେସାମରିକ liberties ସହିତ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ର, ଗୋଟିଏ ସକ୍ରିୟ ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟ, ଏବଂ ଏକ ବହୁଳ ଭାବରେ ସ୍ୱାଧୀନ ଦବାନ୍ତୁ ରହିେଲ କରିଛନ୍ତି. 1990 ଦଶକର ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଯାହା [104] ଆର୍ଥିକ ଉଦାରୀକରଣ, ଏକ ବୃହତ୍ତ ସହରାଞ୍ଚଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି successes ଏବଂ ବିଫଳତା ଏକ ମିଶ୍ରିତ ରେକର୍ଡ କରିଥିଲେ. ମଝି ଶ୍ରେଣୀ, ବିଶ୍ୱର ତୀବ୍ରତମ-ବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୀତି ର ଗୋଟିଏ େର [105] ଭାରତ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଏବଂ ଏହାର geopolitical clout ବୃଦ୍ଧି. ଭାରତୀୟ ମୁଭି, ସଂଗୀତ, ଏବଂ ଆଧ୍ଯାତ୍ମିକ ଶିକ୍ଷା ଜଗତ ସଂସ୍କୃତି ରେ ଗୋଟିଏ ବୃଦ୍ଧି ଭୂମିକା [104] କିନ୍ତୁ, ଭାରତ ମଧ୍ୟ, seemingly unyielding ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦ୍ୱାରା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ଉଭୟ ଆକାର ଅଟେ;. [104] ଧାର୍ମିକ ଏବଂ caste-ସମ୍ପର୍କୀୟ ହିଂସା ଦ୍ୱାରା; [106] ଦ୍ୱାରା Naxalite insurgencies Maoist-inspired;. [107] ଏବଂ ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀର ରେ ଏବଂ Northeast ଭାରତ ରେ separatism ଦ୍ୱାରା [108] ଏହା ଚୀନ [109] ସହିତ ଏବଂ ପାକିସ୍ଥାନ ସହିତ unresolved Territorial ବିବାଦ କରିବା.[109] ଭାରତ-ପାକିସ୍ଥାନ ପରମାଣୁ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀତା 1998 [110] ଭାରତ ର ସର୍ବଦା ରକ୍ଷା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ freedoms ବିଶ୍ୱର ନୂତନ େଗାଷ୍ଠୀ ମଧିଅେର ଅନନ୍ୟ ଅଟେ ରେ ଏକ ମୁଣ୍ଡ କୁ ଆସି; ତଥାପି, ଏହାର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଆର୍ଥିକ successes ସତ୍ତ୍ୱେ ରେ, ଏହାର disadvantaged ଜନସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ଆବଶ୍ଯକ ସ୍ୱାଧୀନତା କିନ୍ତୁ ହାସଲ ପାଇଁ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ଯ ରହିଥାଏ. [111]

== ଭୂଗୋଳ ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର ଭୂଗୋଳ ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ: ଭାରତ ର ଭୂବିଜ୍ଞାନ

ଭାରତ ର ଏକ topographic ମାନଚିତ୍ର

ଭାରତ ଭାରତୀୟ ଭୂଚଳନ ପ୍ଲେଟ atop ମିଥ୍ଯା, ଭାରତୀୟ subcontinent ର ବଲ୍କ comprises, ଏବଂ ଇଣ୍ଡୋ-ଅଷ୍ଟ୍ରେଲୀୟ ପ୍ଲେଟ ର ଅଂଶ. [112] ଭାରତ ର ବ୍ଯାଖ୍ଯା geological ପ୍ରକ୍ରିୟା 75 ନିୟୁତ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଆରମ୍ଭ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ-ପ୍ଲେଟ, ଦକ୍ଷିଣ ତାହାକୁ ବୃହତ ମହାଦେଶ Gondwana ର ତାପରେ ଅଂଶ, ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ପ୍ରସାରିବାର seafloor ଦ୍ୱାରା ଘଟିଥାଏ ଏକ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ drift ଆରମ୍ଭ, ଏବଂ ପରେ, ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ-. [112] ଏକସଙ୍ଗରେ, ବିପୁଳ Tethyn oceanic ପାଉଁରୁଟିର କଠିନ ଅଂଶ, ଏହାର Northeast କୁ, Eurasian ପ୍ଲେଟ ଅଧୀନରେ subduct ଆରମ୍ଭ. [112 ] ପୃଥିବୀର କୋଟ ରେ ପରିଚଳନ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାହ ଏହି ଦ୍ବିତ୍ବ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଉଭୟ ଭାରତମହାସାଗର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଅଧୀନରେ-ବଳପୂର୍ବକ Eurasia କୁ ଏବଂ ହିମାଳୟ uplift କୁ ପରିଶେଷରେ ଭାରତୀୟ Continental ପାଉଁରୁଟିର କଠିନ ଅଂଶ କାରଣରୁ. [112] ତୁରନ୍ତ ଦକ୍ଷିଣ emerging ହିମାଳୟ ର, ପ୍ଲେଟ ଆନ୍ଦୋଳନ ସୃଷ୍ଟି ଏକ rapidly ବର୍ତ୍ତମାନ ନଦୀ-ଜନ୍ମ ତଳ [113] ଏବଂ ସହିତ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେ ବିପୁଳ trough ଇଣ୍ଡୋ-Gangetic Plain constitutes. [114] ପ୍ରାଚୀନ Aravalli Range ଦ୍ୱାରା ସରଳ ରୁ କାଟି Thar Desert ମିଥ୍ଯା. [115]

ମୂଳ ଭାରତୀୟ-ପ୍ଲେଟ Peninsular ଭାରତ, ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଏବଂ geologically ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାୟୀ ଅଂଶ ଭାବରେ ବଞ୍ଚି. ଏହା Satpura ପର୍ୟ୍ଯନ୍ତ ଉତ୍ତର ଅନୁଲମ୍ବିତ ଏବଂ Vindhya କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାରତ ରେ ପରିସର.ପୂର୍ବ ରେ Jharkhand ରେ କୋଇଲା-ଧନୀ Chota Nagpur Plateau ପଶ୍ଚିମ ରେ ଗୁଜୁରାଟ ଆରବୀଯ ସମୁଦ୍ର ତୀରସ୍ଥ ରୁ ଚାଳନ ଏହି ସମାନ୍ତରାଳ ଶୃଙ୍ଖଳ. [116] ଦକ୍ଷିଣ ପାଇଁ, ଅବଶିଷ୍ଟ Peninsular landmass, Deccan Plateau, ପଶ୍ଚିମ flanked ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ଏବଂ Eastern Ghats ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ପରିସର ଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବ; [117] Plateau, କିଛି ବିଲିୟନ ଗୋଟିଏ ଉପରେ ବର୍ଷ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପଥର formations ଧାରଣ. ଏପରି ଭାବେର କରିଥିଲେ, ଭାରତ 6 ° 44 '35 ° 30' ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ [d] 68 ° ଏବଂ 7 'ଏବଂ 97 ° 25' ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମା ମଧ୍ୟରେ ବିଷୁବେରଖା ଉତ୍ତର କୁ ମିଥ୍ଯା. [118]

Greater ହିମାଳୟ ର କେଦରର Range ବାର jyotirlinga shrines ର ଗୋଟିଏ ଯାହା Kedarnath ରେ ମନ୍ଦିର (ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ ର ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ), ପଛ ହୁଏ.

ଭାରତ ର coastline ଲମ୍ବ ରେ 7.517 କିଲୋମିଟର (4,700mi) ମାପିବାର; ଏହି ଦୂରତା ର, 5.423 କିଲୋମିଟର (3,400mi) Andaman, ନିକୋବର, ଏବଂ Lakshadweep ଦ୍ୱୀପ ଶୃଙ୍ଖଳ କୁ ଭାରତ ଏବଂ 2.094 କିଲୋମିଟର (1,300mi) Peninsular ଅଧିକାର. [119] ଭାରତୀୟ ସାମୁଦ୍ରିକ hydrographic ଚାର୍ଟ୍ ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରଧାନଭୂଭାଗ coastline ନିମ୍ନଲିଖିତ ଗଠିତ : 43% ବାଲିଆ Beaches; 11% Cliffs ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ପଥୁରିଆ Shores,; ଏବଂ 46% mudflats କିମ୍ବା marshy Shores. [119]

Substantially ଭାରତ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରବାହିତ, ପ୍ରମୁଖ Himalayan-ଉତ୍ପତ୍ତି ନଦୀ ବଙ୍ଗ ର Bay େର ନଦ୍ର୍ଦମା ଉଭୟ ଯାହା ର Ganges ଏବଂ Brahmaputra, ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ Ganges ର [120] ଦରକାରୀ tributaries Yamuna ଏବଂ Kosi ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. ପରବର୍ତ୍ତୀ ର ଚରମ କମ gradient ସମୟରେ ଭୟଙ୍କର ବନ୍ୟା ଏବଂ କୋର୍ସ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସେ.ଯାହାର steeper କ୍ରମାନତ ରଙ୍ଗ ଅବପ୍ରବାହ ରୁ ସେମାନଙ୍କର ଜଳ ପ୍ରତିରୋଧ, ମଧ୍ୟ ବଙ୍ଗ ର Bay େର ନଦ୍ର୍ଦମା ଯାହା Godavari, Mahanadi, Kaveri, ଏବଂ କୃଷ୍ଣ, ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ [121] ମୁଖ୍ୟ Peninsular ନଦୀ,; [122] ଏବଂ Narmada ଏବଂ Tapti, ଯାହା Arabian Sea େର ନଦ୍ର୍ଦମା [123] Coastal ବିଶେଷତା ପଶ୍ଚିମ ଭାରତ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଭାରତ ର alluvial Sundarbans delta ର Kutch ର marshy Rann ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. ପରବର୍ତ୍ତୀ ବାଙ୍ଗ୍ଳାଦେଶ ସହିତ ସହଭାଗ [124] ଭାରତ ଦୁଇ archipelagos କରିବା:. Lakshadweep, ଭାରତ ର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ସୀମା ବନ୍ଦ ପ୍ରବାଳ atolls; ଏବଂ ଆଣ୍ଡାମନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ଵୀପପୁଞ୍ଜ, Andaman Sea ରେ ଏକ ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଶିକୁଳି. [125]

ଭାରତୀୟ ଜଳବାୟୁ କଡା ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ pivotal ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳ ଓ ଶୀତକାଳ monsoons ବାଧ୍ଯ ଉଭୟ ଯାହା ର ହିମାଳୟ ଏବଂ Thar Desert, ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ. ହିମାଳୟ ଭାରତୀୟ subcontinent ର ବଲ୍କ ରଖି, ରେ ପବନ ରୁ ଥଣ୍ଡା Central ଏସୀୟ katabatic ପବନ ପ୍ରତିରୋଧ [126] ସମାନ latitudes ଅଧିକାଂଶ ଅବସ୍ଥାନ ଅପେକ୍ଷା warmer. [127] Thar Desert ଜୁନ୍ ଏବଂ ଅକ୍ଟୋବର ମଧ୍ୟରେ, ଭାରତ ର rainfall ମୂଖ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ଯେ, ଆର୍ଦ୍ରତା-laden ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଗ୍ରୀଷ୍ମ monsoon ପବନ ଆକର୍ଷଣ ରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା plays [128]. [126] ଚାରି ପ୍ରମୁଖ ଜଳବାୟୁ groupings ଭାରତ ରେ predominate:. ଠିକ୍ ଓଦା, ଠିକ୍ ଶୁଷ୍କ, subtropical ଆଦ୍ର୍ର, ଏବଂ montane [129]

== Biodiversity ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର Wildlife

Shola Highlands Western Ghats ର ଅଂଶ ଅଟେ ଯାହା Kudremukh National Park ରେ, Chikmagalur ରେ ମିଳିଲା କରୁଛନ୍ତି.

ଭାରତ Indomalaya ecozone ମଧ୍ୟରେ ମିଥ୍ଯା ଏବଂ ତିନି biodiversity hotspots ଧାରଣ. 17 megadiverse ଦେଶ [130] ଏକ, ଏହା ସମସ୍ତ mammalian ର 8.6%, ସମସ୍ତ amphibian, 12 ର ସମସ୍ତ reptilian, 6% ସମସ୍ତ avian, 7.9% ର 13.7% ହୋଷ୍ଟ.ସମସ୍ତ piscine ର 2%, ଏବଂ ସମସ୍ତ flowering ଉଦ୍ଭିଦ ପ୍ରଜାତିର 6.0% [131] [132] ଦେଶର landmass ପ୍ରାୟ 21.2% ଜଙ୍ଗଲ (ବୃକ୍ଷ ଚାନ୍ଦୁଆ. ଚନ୍ଦ୍ରତାପ ସାନ୍ଧ୍ରତା & gt; 10%) ଆଚ୍ଛାଦିତ., 12.2% moderately କିମ୍ବା ଅତି comprises ଯାହା ର ଘନ ଜଙ୍ଗଲ (ବୃକ୍ଷ ଚାନ୍ଦୁଆ. ଚନ୍ଦ୍ରତାପ ସାନ୍ଧ୍ରତା & gt; 40%).. [133] Endemism, 33%, ଏବଂ ଏପରି shola ଜଙ୍ଗଲ ପରି ecoregions ମଧିଅେର Andaman ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ର ଠିକ୍ Rainforest ରୁ [134] Habitat ପରିସର, ପଶ୍ଚିମ Ghats ଉଦ୍ଭିଦ ମଧିଅେର ଉଚ୍ଚ, ଏବଂ Himalaya ର coniferous ଅରଣ୍ଯକୁ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତ. ଏହି extremes ମଧ୍ୟରେ ପୂର୍ବ ଭାରତ ର ଆଦ୍ର୍ର deciduous Sal ଜଙ୍ଗଲ ଶଯନ; କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ ର ଶୁଷ୍କ deciduous teak ଜଙ୍ଗଲ; ଏବଂ Deccan କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ Gangetic ସମତଳର babul-ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଥିଲେ କଣ୍ଟା ଜଙ୍ଗଲ. [135] ଭାବେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଭାରତୀୟ herbal ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବହୃତ medicinal neem, ଏକ ଚାବି ଭାରତୀୟ ବୃକ୍ଷ. େସ enlightenment େଚଷ୍ଟା ଭାବରେ Mohenjo-daro ର seals ପ୍ରଦର୍ଶନ luxuriant pipal ଡିମ୍ବିରି ବୃକ୍ଷ, Gautama Buddha shaded.

ଅନେକ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଜାତି ଭାରତୀୟ-ପ୍ଲେଟ ଉପସ୍ଥିତ ପୂର୍ବରୁ ଅଧିକ ଅପେକ୍ଷା 105 ନିୟୁତ ବର୍ଷ ପୃଥକ ଯାହା ରୁ Gondwana ରେ ସୃଷ୍ଟି taxa, କୁ ସଙ୍ଗରେ. [136] Laurasian landmass ସହିତ Peninsular ଭାରତ ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିଗରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏବଂ ମୁହଁାମୁହିଁ ସଙ୍ଘର୍ଷ ପ୍ରଜାତିର ଏକ ବହୁଳ ବିନିମୟ ବାହାରେ ସେଟ. Epochal volcanism ଏବଂ ଜଳବାୟୁ 20 ନିୟୁତ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଏକ ବହୁଳ extinction ବାଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ. [137] ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ତାପରେ ଉଠି Himalaya flanking ଦୁଇ zoogeographical ପାସ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଏସିଆ ରୁ ଭାରତ ଭରଣ. [135] ଏହିପରି, reptiles ର 45,8% ଏବଂ amphibians ର 55,8% endemic ଅଟେ ସମୟରେ, ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ କେବଳ 12.6% ଏବଂ ପକ୍ଷୀ 4.5% ଅଟେ. [132] ସେମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟରେ Nilgiri ପତ୍ର ମାଙ୍କଡ଼ ଓ ପଶ୍ଚିମ Ghats ର Beddome ର େବଙ୍ଗ ଅଟେ. ଭାରତ 172 threatened ପଶୁ ପ୍ରଜାତି IUCN-ମନୋନୀତ, କିମ୍ବା 2 ଧାରଣ.ବିରଳ ଫର୍ମ ର 9%. [138] ଏହି diclofenac-laced ପଶୁ carrion ingesting ଦ୍ୱାରା, ପାଖାପାଖି extinct ଗେଲ ଯାହା, Asiatic ସିଂହ, ବଙ୍ଗ ବାଘ, ବରଫ ଚିତାବାଘ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଧଳା-rumped ଶାଗୁଣା, ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ.

ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଦଶନ୍ଧି ର pervasive ଏବଂ ecologically devastating ମାନବ encroachment critically ଭାରତୀୟ Wildlife ବିରଳ କରିଛନ୍ତି. ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରଥମ 1935 ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଜାତୀୟ Parks ଏବଂ ସୁରକ୍ଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ, ର ତନ୍ତ୍ରରେ, substantially ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା. 1972 ରେ, ଭାରତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାନ୍ତର ସକ୍ସ୍ଟରକ୍ଷିତ କୁ Wildlife ସୁରକ୍ଷା ଆକ୍ଟ [139] ଏବଂ ପ୍ରକଳ୍ପ Tiger enacted; Forest ସଂରକ୍ଷଣ ଆକ୍ଟ 1980 ରେ enacted ହୋଇଥିଲା ଏବଂ amendments 1988. [140] ଭାରତ ଜାଭା ସ୍କ୍ରିପ୍ଟ ସଂରକ୍ଷଣ ର World ନେଟୱର୍କ ର ଅଂଶ ଅଟେ [141] ଚାରି ଯାହା ଅଧିକ ପାଞ୍ଚ ଜଣ Wildlife ପବିତ୍ର ଏବଂ ତେରଟି ଜାଭା ସ୍କ୍ରିପ୍ଟ ସଂରକ୍ଷଣ, ଧାରଣ ରେ ଯୋଗ; ପଚିଶ wetlands Ramsar Convention ଅଧୀନରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ. [142]

== ରାଜନୀତି ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର ରାଜନୀତି ଭାରତ ର ସମ୍ବିଧାନର: ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ

ଏକ parliamentary ଗଣ୍ଠି ଅଧିବେଶନ Sansad Bhavan ରେ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଛି.

Rashtrapati Bhavan ଭାରତ ର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଔପଚାରିକ Residence ହେଉଛି.

ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଅଧିକାଂଶ populous ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ. [143] ଏକ ଏକାଧିକ-ପକ୍ଷ ତନ୍ତ୍ର ସହିତ ଏକ parliamentary ଗଣତନ୍ତ୍ର, [144] ଏହା ଛଅ ଚିହ୍ନିହୋଇନଥାଏ ଜାତୀୟ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି (ବିଜେପି) ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ପକ୍ଷ, ଏବଂ ଅଧିକ ଅପେକ୍ଷା 40 ଆଞ୍ଚଳିକ କରିବା ପକ୍ଷ. କଂଗ୍ରେସ କେନ୍ଦ୍ର-ବାମ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍କୃତି ରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି [145], [146] ଏବଂ ବିଜେପି ଡାହାଣ-ପକ୍ଷ. [147] [148] [149] 1950-େଯେତେବେଳ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ହେଲେ ମଧ୍ୟରେ ଅବଧି ଅଧିକାଂଶ ପାଇଁ -and ବିଳମ୍ବିତ 1980, କଂଗ୍ରେସ ସଂସଦ ରେ ଏକ ମୂଖ୍ୟ ଆୟୋଜନ.ତାପରେ ଯେହେତୁ, ତଥାପି, ତାହା ବର୍ଦ୍ଧିତ ବିଜେପି ସହିତ ରାଜନୈତିକ ପଦକ୍ଷେପକୁ ସହଭାଗ କରିବା, [150] ମଧ୍ଯ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ମୂଲ୍ୟରେ ଏକାଧିକ-ପକ୍ଷ coalitions ର ସୃଷ୍ଟି ବାଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ସହିତ ଭାବରେ. [151]

ଭାରତର ପ୍ରଥମ ତିନି ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଗଣରାଜ୍ୟ ରେ, 1951, 1957, 1962 ଏବଂ ରେ, ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ନେତୃତ୍ୱରେ କଂଗ୍ରେସ ସହଜ victories ଜିତିଲେ. 1964 ରେ ନେହେରୁ ମୃତ୍ୟୁ ଉପରେ, Lal Bahadur Shastri କିଛିଦିନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ; େସ େସ 1975 ରେ ଘୋଷଣା ଜରୁରୀକାଳୀନ ର ରାଜ୍ୟ ସହିତ ପବ୍ଲିକ discontent ଅନୁସରଣ 1967 ଏବଂ 1971. ରେ ନିର୍ବାଚନ victories କୁ କଂଗ୍ରେସ ସୀସା ଗଲି କିଏ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ, ଦ୍ୱାରା, 1966 ରେ ନିଜ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ, ସଫଳ ହୋଇଥିଲା, କଂଗ୍ରେସ ବାହାର ଭୋଟ ହୋଇଥିଲା 1977 ରେ ଶକ୍ତି; ଜରୁରୀକାଳୀନ ବିରୋଧ କରିଥିବା ତାପରେ-ନୂତନ ଜନତା ପାର୍ଟି,. ଭୋଟ ରେ ଥିଲା ଏହାର ସରକାର କେବଳ ଉପରେ ତିନି ବର୍ଷ lasted. 1980 ରେ ପୁନଃ ଶକ୍ତି େର ଭୋଟ, କଂଗ୍ରେସ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ assassinated ହେଲେ 1984, ରେ ନେତୃତ୍ୱ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖିଲେ; ସେ ପରେ ଯେ ବର୍ଷ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ​​ଏକ ସହଜ ବିଜୟ ଲାଭ କରନ୍ତି ତାହାର ପୁତ୍ର Rajiv Gandhi, ଦ୍ୱାରା ସଫଳ ହୋଇଥିଲା. ବାମ Front ସହିତ ଚୁକ୍ତି ନୂତନ ଭାବରେ ସୃଷ୍ଟି ଜନତା Dal ନେତୃତ୍ବ ଏକ ଜାତୀୟ Front ସେମ୍ମଳନ, ନିର୍ବାଚନ ଜିତିଲେ ଯେତେବେଳେ କଂଗ୍ରେସ 1989 ରେ ପୁନର୍ବାର ବାହାର ଭୋଟ ଥିଲା; ଯେ ସରକାର ମଧ୍ୟ କେବଳ ଦୁଇ ବର୍ଷ ତେଳ ସ୍ଥାୟି, ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସଂକ୍ଷୀପ୍ତ-ବାସ ପ୍ରମାଣିତ [152] ନିର୍ବାଚନ 1991 ରେ ପୁନଃ ଆୟୋଜନ ହୋଇଥିଲା. କୌଣସି ପକ୍ଷ ଗୋଟିଏ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାଂଶ ଜିତିଲେ. କିନ୍ତୁ କଂଗ୍ରେସ, ସର୍ବବୃହତ ଏକକ ପକ୍ଷ ଭାବରେ, PV Narasimha Rao ନେତୃତ୍ବ ଏକ ସଂଖ୍ଯା ଲଘିଷ୍ଠ ଦଳ ସରକାର ଗଠନ ପାରିେଲ. [153]

ରାଜନୈତିକ ଗଣ୍ଡେଗାଳ ର ଏକ ଦୁଇ-ବର୍ଷ ଅବଧି କେନ୍ଦ୍ର ମୂଲ୍ୟରେ ଶକ୍ତି ସହଭାଗ 1996. ଅନେକ ସଂକ୍ଷୀପ୍ତ-ବାସ ଶସ୍ତା ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ର ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁସରଣ.ବିଜେପି 1996 ରେ କିଛିଦିନ ଏକ ସରକାର ଗଠନ; ଏହା ବାହ୍ୟ ସହାୟତାକୁ depended ଯାହା ଦୁଇ comparatively ଦୀର୍ଘ-ସ୍ଥାୟି ମାନ Front coalitions, ଦ୍ୱାରା ଅନୁସରଣ ଥିଲା. 1998 ରେ, ବିଜେପି ଏକ ସଫଳ ସେମ୍ମଳନ, ଜାତୀୟ ଲୋକତାନ୍ତ୍ରିକ Alliance (NDA) ଗଠନ ପାରିଲି. Atal ବିହାରୀ Vajpayee ନେତୃତ୍ବ, NDA, 2004 ଭାରତୀୟ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ​​ରେ. ପ୍ରଥମ ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ, ସେମ୍ମଳନ ସରକାର ଏକ ପାଞ୍ଚ-ବର୍ଷ ଶବ୍ଦ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁ [154] ହେଲେ ପୁନର୍ବାର କୌଣସି ପକ୍ଷ ଗୋଟିଏ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାଂଶ ଜିତିଲେ, କିନ୍ତୁ କଂଗ୍ରେସ ସର୍ବବୃହତ ଭାବରେ emerged ଅନ୍ୟ ସଫଳ ସେମ୍ମଳନ ଗଠନ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ,: ମାନ ପ୍ରଗତିଶୀଳ Alliance (UPA). ଏହା ବିଜେପି ବିରୋଧ କିଏ ବାମ-ବସିଥିଲା ​​ପକ୍ଷ ଏବଂ MPs ର ସହାୟତା ଥିଲା. UPA ବୃଦ୍ଧି ସଂଖ୍ୟା ସହିତ 2009 ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ରେ ଶକ୍ତି େଫରି, ଏବଂ ଏହା ଆଉ ଭାରତ ର କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପକ୍ଷ ବାହ୍ୟ ସହାୟତା ଆବଶ୍ୟକ. [155] ସେହି ବର୍ଷ, Manmohan ସିଂହ re- ବୋଲି 1957 ଏବଂ 1962 ରେ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଯେହେତୁ ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ ଏକ consecutive ପାଞ୍ଚ-ବର୍ଷ ପଦ କୁ ନିର୍ବାଚିତ. [156] 2014 ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ରେ, ବିଜେପି ଏକ ମୂଖ୍ୟ ଜିତିବା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷର ସହାୟତା ବିନା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କୁ 1984 ଯେହେତୁ ପ୍ରଥମ ରାଜନୈତିକ ପକ୍ଷ େହେଲ. [157] ଭାରତ ର ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟେ ମଧ୍ୟ ଗୁଜୁରାଟ ର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି,.

== ସରକାର ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ସରକାର ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ: ଭାରତ ରେ ନିର୍ବାଚନରେ ଭାରତ ଦେଶର ପରମ ଆଇନଗତ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ ଯାହା ଭାରତ ର ସମ୍ବିଧାନର, ଅଧୀନରେ ସରକାର parliamentary ତନ୍ତ୍ର ସହିତ ଏକ ସଙ୍ଘ ହେଉଛି. ଏହା "ଅଧିକାଂଶ ନିୟମ ବ୍ଯବସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ସୁରକ୍ଷିତ ସଂଖ୍ଯା ଲଘିଷ୍ଠ ଦଳ ଅଧିକାର ଦ୍ୱାରା tempered ହୋଇଛି" ଯାହା ରେ ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏବଂ ପ୍ରତିନିଧି ଗଣତନ୍ତ୍ର, ହେଉଛି. ଭାରତ ରେ Federalism ସଂଘୀୟ ସରକାରଙ୍କ ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ମଧ୍ୟରେ ଶକ୍ତି ବିତରଣ କରିଥାଏ.ସରକାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଯାଞ୍ଚ ନିକିତି ଦ୍ୱାରା ରେହ. ଜାନୁଆରୀ 1950 26 ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ଗେଲ ଯାହା ଭାରତ ର ସମ୍ବିଧାନର, ଭାରତ ଏକ Sovereign, ସମାଜବାଦୀ, secular, ଲୋକତାନ୍ତ୍ରିକ ଗଣରାଜ୍ୟ ଯେ ଏହାର preamble ରେ [158] ରାଜ୍ୟର. [159] ପାରମ୍ପରିକ "quasi-ସଂଘୀୟ" ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ସରକାର ଭାରତର ଫର୍ମ, ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ଦୁର୍ବଳ ରାଜ୍ୟର ସହିତ, [160], ରାଜନୈତିକ ଆର୍ଥିକ, ସାମାଜିକ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳସ୍ୱରୂପ ବିଳମ୍ବିତ 1990 ଦଶକର ଯେହେତୁ ବର୍ଦ୍ଧିତ ସଂଘୀୟ ବଢିବା କରିଛନ୍ତି. [161] [162]

ଜାତୀୟ ପ୍ରତୀକ

ପତାକା Tiranga

ଚିହ୍ନ Sarnath Lion Capital

ଜାତୀୟ ସଂଗୀତ Jana Gana Mana

ଗୀତ Vande Mataram

େଦଶର ପ୍ରଚଳିତ ମୁଦ୍ରା ₹ (ଭାରତୀୟ rupee)

ପଞ୍ଜିକା Saka

ପ୍ରାଣୀ ବାଘ (େଦଶ) ନଦୀ dolphin (aquatic)

ପକ୍ଷୀ ଭାରତୀୟ peafowl

ଫୁଲ Lotus

ଫଳ Mango

ବୃକ୍ଷ Banyan

ନଦୀ Ganga କିମ୍ବା Ganges

Game ଘୋଷଣା ନାହିଁ [163]

ସଂଘୀୟ ସରକାରଙ୍କ ତିନି ଶାଖା comprises:

ନିର୍ବାହକ: ଭାରତ ର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟ [164] ର ମସ୍ତକ ଏବଂ ଏକ ପାଞ୍ଚ-ବର୍ଷ ପଦ ପାଇଁ ଏକ ଜାତୀୟ electoral କଲେଜ୍ [165] ଦ୍ୱାରା ଅପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚିତ କରାଯାଇଛି [166] ଭାରତ ର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସରକାରଙ୍କ ମସ୍ତକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ Executive exercises. ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ଶକ୍ତି. [167], [168] ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପକ୍ଷ କିମ୍ବା ସଂସଦ ର ଛୋଟ ମନ୍ଦିର ରେ ଆସନ ମୂଖ୍ୟ ଧାରଣ ରାଜନୈତିକ ଚୁକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ପ୍ରଥା ଅଛି. [167] ଭାରତୀୟ ସରକାରଙ୍କ Executive ଶାଖା ଗଠିତ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, Vice-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଏବଂ ର ପରିଷଦ ମନ୍ତ୍ରୀ-କ୍ୟାବିନେଟର ଏହାର Executive କମିଟି-ଡ଼କ୍ୟୁମେଣ୍ଟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଦ୍ୱାରା ହେବା. ଏକ ପୋର୍ଟଫୋଲିଓ ଧାରଣ ଯେକୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀ ସଂସଦ ଗୃହ ର ଗୋଟିଏ ର ଏକ ସଦସ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ.[164] ଭାରତୀୟ parliamentary ତନ୍ତ୍ର ରେ, Executive ବ୍ଯବସ୍ଥାପକ ସଭା କୁ subordinate ଅଟେ; ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ତାଙ୍କର ପରିଷଦ ସଂସଦ ର ଛୋଟ ମନ୍ଦିର ସିଧାସଳଖ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି. [169] Legislative: ଭାରତ ର ବ୍ଯବସ୍ଥାପକ ସଭା bicameral ସଂସଦ ହେଉଛି. ଏହା ଏକ Westminster-ଶୈଳୀ parliamentary ତନ୍ତ୍ର ଅଧୀନରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁ ଏବଂ Rajya ନିର୍ବାଚନ ("ଆମେରିକା ପରିଷଦ") କୁହାଯାଏ ଉପର ମନ୍ଦିର comprises ଏବଂ ଛୋଟ ("House ଲୋକମାନେ") ଲୋକସଭା କୁହାଯାଏ. [170] Rajya ନିର୍ବାଚନ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ staggered ଛଅ-ବର୍ଷ ହିସାବରେ େସବା କିଏ 245 ସଦସ୍ୟ କରିବା ଶରୀର. [171] ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସେମାନଙ୍କର ରାଜ୍ୟର ସେଆର କୁ ଆନୁପାତିକ ସଂଖ୍ୟା ରାଜ୍ୟ ଏବଂ Territorial legislatures ଦ୍ୱାରା ଅପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚିତ କରୁଛନ୍ତି ଅଧିକାଂଶ. [168] ଲୋକସଭା ର 545 ର ଦୁଇ କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ସିଧାସଳଖ ଲୋକପ୍ରିୟ ଭୋଟ୍ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଏ; େସମାେନ ପାଞ୍ଚ-ବର୍ଷ ହିସାବରେ ମାଧ୍ଯମରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମଣ୍ଡଳୀ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ. [172] ବଳକା ଦୁଇ ସଦସ୍ୟ ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ଯରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦ୍ୱାରା ମେଲଟିଏ କରୁଛନ୍ତି, କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି େସମାେନ ଏ ଯାଏଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ନାହିଁ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି. [173] ନ୍ୟାୟିକ:. ଭାରତ ଏକ unitary ତିନି-tier ସ୍ୱାଧୀନ judiciary କରିବା [174] ଭାରତ ର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି, 24 ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଦ୍ୱାରା ଡ଼କ୍ୟୁମେଣ୍ଟ ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟ, ଏବଂ ପରୀକ୍ଷା ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ର ଏକ ସଂଖ୍ୟକ comprises ଯେ [174] ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟ ଉପରେ ମୂଳ ସକାଶେ କରିବା ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଉପରେ involving କ୍ଷେତ୍ରରେ; ଏହା ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଉପରେ appellate ସକାଶେ କରିବା. [175] ଏହା ଉଭୟ ବ୍ଯବସ୍ଥା ପ୍ରକାଶ କୁ ଏବଂ ସମ୍ବିଧାନ contravene ଯାହା ସଂେଯାଗ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟ ବ୍ଯବସ୍ଥା ତଳକୁ ଆଘାତ କୁ ଶକ୍ତି କରିବା. [176] ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟ ମଧ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନ ର ଚରମ ଅନୁବାଦକ ହେଉଛି.[177]

== Subdivisions ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ: ଭାରତ ର ରାଜନୀତିକ ଇଣ୍ଟିଗ୍ରେସନ୍ ଭାରତ 29 ରାଜ୍ୟର ଏବଂ 7 ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ର composed ଏକ ସଙ୍ଘ ହେଉଛି. [178] ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟର, ଆହୁରି ମଧ୍ଯ Puducherry ର ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ Delhi ର ଜାତୀୟ Capital ରାଜ୍ୟ, legislatures ଏବଂ ସରକାର, Westminster ନମୁନା ଉପରେ patterned ଉଭୟ ନିର୍ବାଚିତ କରିଛନ୍ତି. ଅବଶିଷ୍ଟ ପାଞ୍ଚ ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ସିଧାସଳଖ ଭାବରେ ନିୟୁକ୍ତ ପ୍ରଶାସକଙ୍କୁ ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ର ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହୋଇଥାଏ. 1956 ରେ, ଆମେରିକା Reorganisation ଆକ୍ଟ ଅଧୀନରେ, ରାଜ୍ୟର ଏକ linguistic ଆଧାରରେ reorganized ଥିଲା. [179] ତାପରେ ଯେହେତୁ, ସେମାନଙ୍କର ଗଠନ ବହୁଳ ଭାବରେ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିେଲ କରିଛନ୍ତି. ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟ କିମ୍ବା ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧିକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା ବିଭକ୍ତ. ଟର୍ନ୍ ରେ ଜିଲ୍ଲା ଅଧିକ ତହସିଲ େର ଏବଂ ଶେଷରେ ଗ୍ରାମ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ.29 ରାଜ୍ୟର ଏବଂ ଭାରତ ର 7 ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ର ଏକ clickable ମାନଚିତ୍ର

ଆମେରିକା

ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ Arunachal Pradesh ଆସାମ ବିହାର ଛତିଶଗଡ଼ Goa ଗୁଜୁରାଟ ହରିୟାଣା Himachal Pradesh ରେ ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀର ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ କର୍ଣ୍ଣ.ଟକ କେରଳ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର Manipur Meghalaya Mizoram Nagaland ଓଡ଼ିଶା ପଞ୍ଜାବ ରାଜସ୍ଥାନ Sikkim ତାମିଲନାଡୁର Telangana Tripura ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ West Bengal ରେ

Union ଅଞ୍ଚଳ

ଆଣ୍ଡାମନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ଵୀପପୁଞ୍ଜ Chandigarh Dadra ଏବଂ Nagar Haveli Daman ରେ ଏବଂ Diu Lakshadweep Delhi ର ଜାତୀୟ Capital ରାଜ୍ୟ Puducherry

== ବିଦେଶୀ ସଂପର୍କ ଏବଂ ସାମରିକ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ: ଭାରତ ର ବିଦେଶୀ ସଂପର୍କ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ

ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି 6 BRICS ସମ୍ମିଳନୀ ମୂଲ୍ୟରେ Vladimir Putin ପୁରଣ. ଭାରତ ଏବଂ ଋଷ ପ୍ରସାରିତ ଆର୍ଥିକ, ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ଏବଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜୀ ties ଅଂଶୀଦାର.

1947 ରେ ଏହାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଯେହେତୁ, ଭାରତ ଅଧିକାଂଶ େଗାଷ୍ଠୀ ସହିତ Cordial ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ କରିଛନ୍ତି. 1950 ରେ, ଏହା ଦୃଢ଼ ଆଫ୍ରିକା ଏବଂ ଏସିଆ ରେ decolonization ସମର୍ଥିତ ଏବଂ ଅଣ-ଶ୍ରେଣୀବଦ୍ଧତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ରେ ଏକ ସୀସା ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ [180] ବିଳମ୍ବିତ 1980 ରେ, ଭାରତୀୟ ସାମରିକ ଦୁଇଥର ପାଖାପାଖି ଦେଶ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ମୂଲ୍ୟରେ ବିଦେଶକୁ intervened:. ଏକ ଶାନ୍ତି-ରଖି ପ୍ରୟୋଗ 1987 ଏବଂ 1990 ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ରେ; ଏବଂ ଗୋଟିଏ ସଶସ୍ତ୍ର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ମାଲଦ୍ୱୀପ ରେ ଏକ 1988 ସଫଳ ଆଘାତ d'état ଚେଷ୍ଟା ପ୍ରତିରୋଧ.ଭାରତ ପାକିସ୍ଥାନ ପଡ଼ୋଶୀ ସହିତ କ୍ରିୟାର କାଳ ସଂପର୍କ ଅଛି; ଦୁଇ ଜାତି ଯୁଦ୍ଧ କୁ ଚାରି ଥର ୟାଇଅଛନ୍ତି: 1947, 1965, 1971, ଏବଂ 1999. କାଶ୍ମୀର ର disputed କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ୟକ୍ସ୍ଟଦ୍ଧ କେଲ ଏହି ୟୁଦ୍ଧର ତିନି, ଚତୁର୍ଥ ସମୟରେ, 1971 ଯୁଦ୍ଧ ରେ, ବାଙ୍ଗ୍ଳାଦେଶ ର ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଭାରତ ର ସହାୟତା ରୁ ଅନୁସରଣ . [181], ଭାରତ ବନ୍ଦ ସାମରିକ ଏବଂ ସୋଭିଏତ ସହିତ ଆର୍ଥିକ ties େଗାଡ଼ାଇେଲ 1962 Sino-ଭାରତୀୟ ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ପାକିସ୍ଥାନ ସହିତ 1965 ଯୁଦ୍ଧ waging ପରେ; 1960 ଦଶକର ଦ୍ୱାରା, ସୋଭିଏତ ଏହାର ସର୍ବବୃହତ ବାହୁ େଯାଗାଣକାରୀ ଥିଲା. [182]

ବ୍ଯତୀଥ ଋଷ ସହିତ ongoing େଯାଜନା ସମ୍ପର୍କ ରୁ, ଭାରତ ଇଶ୍ରାେୟଲର ଏବଂ ଫ୍ରାନସ୍ ସହିତ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କ ବିସ୍ତୃତ-ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଛନ୍ତି. ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବର୍ଷ ରେ, ଏହା Regional କର୍ପୋରେସନ୍ ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଆସୋସିଏସନ୍ ଏବଂ World Trade Organisation ରେ ଚାବି ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଛନ୍ତି. ଜାତି ଚାରି ମହାଦେଶ ମଧ୍ଯରେ 35 ଜାତିସଂଘ peacekeeping ପ୍ରୟୋଗ ରେ େସବା 100.000 ସାମରିକ ଏବଂ ପୋଲିସ କର୍ମଚାରୀ ପ୍ରଦାନ. ଏହା ପୂର୍ବ ଏସିଆର Summit, G8 + 5, ଏବଂ ଅନ୍ୟ multilateral ଉଡୁଥିବା ରେ participates [183] ​​ଭାରତ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ସହିତ ବନ୍ଦ ଆର୍ଥିକ ties କରିବା, [184] ଏସିଆ, ଆଫ୍ରିକା ଏବଂ. ଏହା ପ୍ରାୟ ଅନେକ ସମସ୍ଯା revolve ଯେ Asean େଗାଷ୍ଠୀ, ଜାପାନ, ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ସହିତ partnerships ସବଳ େଚଷ୍ଟାକରୁ ନାହୁଁ ଯେ ଏକ "ପ୍ରଦର୍ଶନ East" ନୀତି pursues, କିନ୍ତୁ ବିଶେଷତଃ ଆର୍ଥିକ ବିନିଯୋଗ ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ସୁରକ୍ଷା involving ସେହି. [185] [186]

Ins Vikramaditya, ଭାରତୀୟ Navy ର ବଡ଼ warship.

1964 ର ଚାଇନାର ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷା, ତଥା ଏହାର ପୁନରାବୃତ୍ତି ଧମକ 1965 ଯୁଦ୍ଧ ରେ ପାକିସ୍ଥାନ ର ସହାୟତା ହସ୍ତେକ୍ଷପ କରିବା ପାଇଁ, [187] ଭାରତ 1974 ରେ ଏହାର ପ୍ରଥମ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ଆୟୋଜନ. ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ବିକଶିତ ଭାରତ convinced ଏବଂ 1998 ରେ ଅଧିକ ଭୂ ନିମ୍ନସ୍ଥ ପରୀକ୍ଷା ବାହାର .ସମାଲୋଚନାର ଏବଂ ସାମରିକ sanctions ସତ୍ତ୍ୱେ, ଭାରତ ଉଭୟ flawed ଏବଂ discriminatory କରାଯିବା ବିଚାର, ବ୍ୟାପକ ଆଣବିକ-ପରୀକ୍ଷା-Ban ସନ୍ଧି କିମ୍ବା ଆଣବିକ ଅଣ-Proliferation ସନ୍ଧି ନାହିଁ ହସ୍ତାକ୍ଷର କରିଛନ୍ତି. [188] ଭାରତ ଏକ "କୌଣସି ପ୍ରଥମ ବ୍ୟବହାର" ପରମାଣୁ ନୀତି ପରିଚାଳନା ଏବଂ ବିକାଶ କରାଯାଇଛି ଏହାର "ସର୍ବନିମ୍ନ credible deterrence" ଶିକ୍ଷା ର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ ଏକ ପରମାଣୁ triad କ୍ଷମତା. [189] [190] ଏହା ଋଷ, ଏକ ପଞ୍ଚମ-ପୁରୁଷ େଯାଦ୍ଧା ଜେଟ୍ ସହିତ ମିଳିତ ରେ ଏକ ballistic େକ୍ଷପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଢ଼ାଲ ଓ ବିକାଶଶୀଳ ହୋଇଥାଏ. [191] ଅନ୍ୟ indigenous ସାମରିକ ପ୍ରକଳ୍ପ Vikrant-ଶ୍ରେଣୀ ରୁ ଡାଇରେକ୍ଟୋରୀ Arihant-ଶ୍ରେଣୀ ପରମାଣୁ submarines ର ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ ନିୟୋଜନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. [191]

ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶେଷ ଯେହେତୁ, ଭାରତ ଆମେରିକା ଏବଂ ୟୁରୋପୀୟ ସଂଘ ସହିତ ଏହାର, ଆର୍ଥିକ େଯାଜନା, ଏବଂ ସାମରିକ ସହେଯାଗ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି. [192] 2008, ଏକ ନାଗରିକ ପରମାଣୁ ଚୁକ୍ତି ଭାରତ ଏବଂ ଆମେରିକା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ୱାକ୍ଷର ହୋଇଥିଲା. ଭାରତ ସମୟରେ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ଅଧିକାର ଏବଂ ଆଣବିକ ଅଣ-Proliferation ସନ୍ଧି କୁ ପକ୍ଷ ନାହିଁ ଥିଲା ଯଦିଚ, ଏହା ଭାରତ ର ପରମାଣୁ ପ୍ରଯୁକ୍ତିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କମର୍ସ ଉପରେ ପୂର୍ବ ସୀମାବଦ୍ଧତା ଶେଷ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଏଜେନ୍ସୀ ଏବଂ ଆଣବିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୂହ ରୁ waivers, ଗ୍ରହଣ. ଫଳସ୍ୱରୂପ, ଭାରତ ଷଷ୍ଠ de facto ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ହେଲେ. ଋଷ ସହିତ ନାଗରିକ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି involving [193] ଭାରତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ହସ୍ତାକ୍ଷର ସହେଯାଗ ରାଜିନାମା, [194] ଫ୍ରାନସ୍, [195] ବ୍ରିଟେନ, [196] ଏବଂ କାନାଡା. [197]

ଭାରତ ର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦେଶର ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ ର ପରମ ସେନାପତି ଅଟେ; 1,325 ନିୟୁତ ସକ୍ରିୟ ସୈନ୍ୟ ସହିତ, େସମାେନ ଜଗତର ତୃତୀୟ-ସର୍ବବୃହତ ସାମରିକ ରଚନା.[198] ଏହା ଭାରତୀୟ ସେନା, ଭାରତୀୟ Navy, ଏବଂ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନା comprises; ସହକାରୀ ସଂଗଠନ େଯାଜନା ବାଧ୍ଯ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଏବଂ ତିନି paramilitary ସମୂହ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:. ଆସାମ Rifles, ବିଶେଷ Frontier ଫୋର୍ସ, ଏବଂ ଭାରତୀୟ Coast ପ୍ରହରୀ 2011 ସରକାରୀ ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବଜେଟ US $ 36,03 ବିଲିୟନ, କିମ୍ବା ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟର 1,83% [199] ଥିଲା [200. ] 2012-2013 ନେଇ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ପାଇଁ, US $ 40,44 ବିଲିୟନ budgeted ଥିଲା. [ଏକ 2008 SIPRI ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, କ୍ରୟ ଶକ୍ତି ହିସାବରେ ଭାରତ ର ବାର୍ଷିକ ସାମରିକ ଖର୍ଚ୍ଚ US $ 72,7 ବିଲିୟନ ନିକଟେର ଠିଆ େହେଲ] 201. [202] 2011, ବାର୍ଷିକ ପ୍ରତିରକ୍ଷା . ବଜେଟ 11.6% ବୃଦ୍ଧି, [203] ଏହି ସରକାରଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଶାଖା ମାଧ୍ୟମରେ ସାମରିକ ପହଞ୍ଚିବା ଯାହା ପାଣ୍ଠି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିନଥାଏ ଯଦିଓ [204] 2012 ର ଭାବରେ, ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆମଦାନୀ ଅଟେ; 2007 ଏବଂ 2011 ମଧ୍ୟରେ, ଏହା ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର କ୍ରୟ ଉପରେ ଅତିବାହିତ ପାଣ୍ଠି 10% ପାଇଁ ଗଣ୍ଯ. [205] ପାକିସ୍ଥାନ ବିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ ଥିଲା ସାମରିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଏବଂ ଭାରତମହାସାଗର ରେ ଚୀନା ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି countering. [203]

== କରନ୍ତୁ ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର କରନ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ: ଭାରତ ରେ ଭାରତ ଏବଂ ସେବା ରେ ଭାରତ, ଭାରତ ରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ, ପର୍ଯ୍ୟଟନ ର ଆର୍ଥିକ ଇତିହାସ

ଏକ ଲୁଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପ୍ରତିଦିନ wage କର୍ମୀ. ପ୍ରତିଦିନ ମିଳି ର ହାରାହାରି ସର୍ବନିମ୍ନ wage ଦିନ ପ୍ରତି Rs.100 ପ୍ରାୟ ଅଟେ

ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରା ପାଣ୍ଠି (IMF) ପାଇଁ ଅନୁଯାୟୀ, ଏପ୍ରିଲ 2015 ର ଭାବରେ, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି nominally ମୂଲ୍ଯ US $ 2.306 ଟ୍ରିଲିୟନ ଅଟେ; ଏହା ବଜାର ବିନିମୟ ଦର ଦ୍ୱାରା 7-ସର୍ବବୃହତ ଅଟେ ଅର୍ଥନୀତି, ଏବଂ US $ 7,996 ଟ୍ରିଲିୟନ, ତୃତୀୟ-ସର୍ବବୃହତ କ୍ରୟ ଶକ୍ତି ଯୁଗଳ, କିମ୍ବା PPP ମୂଲ୍ୟରେ, ହେଉଛି. ଅତୀତ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି 5.8% ଏହାର ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଜାତୀୟ ଆୟର ସହିତ , ଏବଂ 6 reaching.2011-12 ସମୟରେ 1%, [206] ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ତୀବ୍ରତମ-ବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୀତି ର ଗୋଟିଏ. [207] ତଥାପି, ଦେଶ ମୁଣ୍ଡପିଛା nominal ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶ୍ୱର 140th ଏବଂ PPP ମୂଲ୍ୟରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆର୍ଥିକ ରେ 129th କ୍ରମିତ. [208] 1991 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଭାରତୀୟ ସମସ୍ତ ସରକାର ସମାଜବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତିର ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ଜାଣିଲୁ ଯେ protectionist ନୀତି ଅନୁସରଣ. ବହୁଳ ରାଜ୍ୟ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏବଂ ନିୟମ ବହୁଳ ଭାବରେ ବାହାରେ ଜଗତ ରୁ ଅର୍ଥନୀତି ଅଫ ସୁଦୃଢ଼. 1991 ରେ ଦେୟ ସଙ୍କଟ ର ଗୋଟିଏ ତୀବ୍ର ସନ୍ତୁଳନ ଏହାର ଅର୍ଥନୀତି liberalize କୁ ଜାତି ବାଧ୍ୟ;. [209] ଏହା ଧୀରେ ଏକ ମୁକ୍ତ-ବଜାର ତନ୍ତ୍ର ଦିଗରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବା ତାପରେ ଯେହେତୁ [210] [211] ବିଦେଶୀ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ସିଧା ବିନିଯୋଗ inflows ଉଭୟ emphasizing ଦ୍ୱାରା [212] ଭାରତ ର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଆର୍ଥିକ ମଡେଲ ବହୁଳ ଭାବରେ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ହେଉଛି. [211] ଭାରତ [213] ଜାନୁଆରୀ 1995 1 ଯେହେତୁ ବିଶ୍ୱ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ ର ସଦସ୍ୟ ହୋଇଛି

486.6-ନିୟୁତ କର୍ମୀ ଭାରତୀୟ ପରିଶ୍ରମ ବଳ ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବବୃହତ 2011 ର ଭାବରେ, [199] ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ଆର୍ଥିକ, ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ 26.3% ଏବଂ କୃଷି 18.1% ର 55,6% ଉପରକୁ କରିଥାଏ ହେଉଛି. ପ୍ରମୁଖ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ଚାଉଳ, ଗହମ, oilseed, ତୁଳା, jute, ଚା, sugarcane, ଏବଂ ଆଳୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. [178] ମୁଖ୍ୟ ଶିଳ୍ପ textiles, ଦୂରସଞ୍ଚାର, ରାସାୟନିକ, pharmaceuticals, biotechnology, ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ, ଇସ୍ପାତ, ପରିବହନ ଉପକରଣ, ସିେମଣ୍ଟ, ଖଣି, Petroleum ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ., କଳକବଜା, ଏବଂ ସଫ୍ଟୱେର [178] 2006, ଭାରତ ର ଜାତୀୟ ଆୟର ବାହ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟ ର ସେଆର 1985. ରେ 6% ରୁ ଉପରକୁ, 24% ରେ ଠିଆ 2008, ଜଗତ ବାଣିଜ୍ୟ ଭାରତର ସେଆର 1,68% [210] ଥିଲା; [214] 2011 ରେ, ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଦଶମ-ସର୍ବବୃହତ ଆମଦାନୀ ଏବଂ ଊନବିଂଶ-ସର୍ବବୃହତ ରପ୍ତାନି ଥିଲା.[215] ମୁଖ୍ୟ ରପ୍ତାନୀ Petroleum ଉତ୍ପାଦ, ଟେକ୍ସଟାଇଲ ଦ୍ରବ୍ୟ, jewelery, ସଫ୍ଟୱେର ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଦ୍ରବ୍ୟ, ରାସାୟନିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଏବଂ ଚମଡା ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସଂସ୍ଥା. [178] ମୁଖ୍ୟ ଆମଦାନୀ ଅଶୋଧିତ ତୈଳ, କଳକବଜା, gems, ସାର, ଏବଂ ରାସାୟନିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. [178] 2001 ଏବଂ 2011 ମଧ୍ୟରେ , petrochemical ଏବଂ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ର ଅବଦାନ ରପ୍ତାନୀ 42% କୁ 14% କୁ ବୃଦ୍ଧି ମୋଟ କୁ. [216] ଭାରତ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର୍ ବର୍ଷ ରେ ଜଗତ ରେ ଚୀନ ପରେ ଦ୍ବିତୀୟ ସର୍ବବୃହତ ଟେକ୍ସଟାଇଲ ରପ୍ତାନି ଥିଲା 2013. [217]

ପୂର୍ବରୁ 2007 କୁ ଅନେକ ବର୍ଷ ପାଇଁ 7.5% ର ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର Averaging, [210] ଭାରତ 21st ଶତାବ୍ଦୀ ର ପ୍ରଥମ ଦଶନ୍ଧିରେ ସମୟରେ ଏହାର ପ୍ରତିଘଣ୍ଟାେର wage ଦର doubled ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ କରିବା କେତେକ 431 ନିୟୁତ ଭାରତୀୟ 1985 ଯେହେତୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବାମ କରିଛନ୍ତି [218]. ଭାରତ ର ମଝି ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ 2030. ଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ 580 ନିୟୁତ ଗଣନା projected କରୁଛନ୍ତି [219] ଜାଗତିକ competitiveness ରେ 51st ପଦବି ଯଦିଓ, ଭାରତ ଅନେକ ର ଏଡ଼ାଇ, ନୂଆରୀତି ପ୍ରବତ୍ର୍ତନ ରେ ବ୍ୟବସାୟ sophistication ରେ, ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ଆର୍ଥିକ ବଜାର sophistication ରେ 17 44th 24 କ୍ରମିତ, ଏବଂ 39th 2010 [220] ଭାରତ ରେ ଆଧାରିତ ବିଶ୍ୱର ଶୀର୍ଷ 15 ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତି outsourcing କମ୍ପାନୀ ର 7 ସହିତ, ଦେଶର ଭାବରେ, ଆମେରିକା ପରେ ଦ୍ବିତୀୟ-ଅଧିକାଂଶ ଅନୁକୂଳ outsourcing ମୁକାମ ଭାବରେ ଦେଖିଥିଲେ ହୋଇଥାଏ 2009 [221] ଭାରତ ର ର ପରି ଉନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି, ଉପଭୋକ୍ତା ବଜାର, ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଗତର ଏକାଦଶ-ସର୍ବବୃହତ, 2030. [219] ଦ୍ୱାରା ପଞ୍ଚମ-ସର୍ବବୃହତ ହେବାର ଆଶା କରାଯାଏ

ଭାରତ ର ଟେଲିକମ୍ୟୁନିକେସନ୍ ଶିଳ୍ପ, ବିଶ୍ୱର ତୀବ୍ରତମ-ବୃଦ୍ଧି, ଅବଧି 2010-11 ସମୟରେ [222] 227 ନିୟୁତ ଗ୍ରାହକ ଯୋଗ ଏବଂ 2013 ର ପ୍ରଥମ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ପରେ, ଭାରତ ଚୀନ ଏବଂ US ପରେ ଜଗତ ରେ ତୃତୀୟ ସର୍ବବୃହତ smartphone ବଜାର ହେବାର ଜାପାନ surpassed[223]

Diamond Harbour ରେ ଏକ feeder ଜାହାଜ, ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ. International Trade 1988 ରେ ଭାରତ ର ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟର 14%, 1998 ରେ 24%, ଏବଂ 2008 ରେ 53% ପାଇଁ ଗଣ୍ଯ.

ଏହାର ମଟରଗାଡି ସମ୍ଵନ୍ଧୀୟ ଶିଳ୍ପ, ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ତୀବ୍ରତମ ବୃଦ୍ଧି, 2009-10 ସମୟରେ 26% ଦ୍ୱାରା ଘରୋଇ ବିକ୍ରୟ ବୃଦ୍ଧି [224] ଏବଂ 2008-09 ସମୟରେ 36% ଦ୍ୱାରା ରପ୍ତାନୀ. [225] ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କୁ ଭାରତ ର କ୍ଷମତା 250 gigawatts, ଯାହା 8 ର % renewable ହେଉଛି. 2011 ଶେଷରେ, ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ IT, 2.8 ନିୟୁତ ପ୍ରଫେସନାଲ୍ଗଣ ନିଯୁକ୍ତି ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟର 7.5 ର% equaling US $ 100 ବିଲିୟନ ବନ୍ଦ ରାଜସ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଭାରତ ର ବାଣିଜ୍ଯ ରପ୍ତାନୀର 26% ଦାନ. [226]

ଭାରତ ରେ pharmaceutical ଶିଳ୍ପ ଜାଗତିକ pharma ଶିଳ୍ପ ପାଇଁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ emerging ବଜାରରେ ମଧିଅେର ଅଛନ୍ତି. ଭାରତୀୟ pharmaceutical ବଜାର 2020. ଭାରତ ର R & amp ଦ୍ୱାରା $ 48,5 ବିଲିୟନ ପହଞ୍ଚିବା ଆଶା କରାଯାଏ; D ଖର୍ଚ୍ଚ. Biopharmaceutical ଶିଳ୍ପ ର 60% constitutes [227] [228] ଭାରତ ଜଗତର ଶୀର୍ଷ 12 biotech ସ୍ଥାନ ମଧିଅେର ଅଛନ୍ତି. [229] [230] ଭାରତୀୟ biotech ଶିଳ୍ପ, 2012-13 ରେ 15.1% ଦ୍ୱାରା ବଢ଼ି ଏହାର ରାଜସ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି 235.24 ବିଲିୟନ INR (. 3.94 B US $ - ବିନିମୟ ହାର ଜୁନ୍ 2013: 1 US $ approx 60 INR) କୁ 204.4 ବିଲିୟନ INR (ଭାରତୀୟ Rupees) ରୁ.. [231] ଭାରତୀୟ ର କଠିନ 2% ଆୟ କର ଦେବା ଯଦିଚ [232]

ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଦଶନ୍ଧି ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସତ୍ତ୍ୱେ, ଭାରତ ସାମାଜିକ-ଆର୍ଥିକ ଆହ୍ୱାନ ସମ୍ମୁଖୀନ ଜାରି. ଭାରତ ଆନୁପାତିକ ଅଂଶ 2005 ରେ 42% କୁ 1981 ରେ 60% ରୁ କମିଲା ପେର ଦିନ ପ୍ରତି US $ 1,25, [233] ର ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ର ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା ତଳେ ବାସ ଲୋକ ସର୍ବବୃହତ୍ ଏକାଗ୍ରତା ଧାରଣ, ଏବଂ 2011 [234] 30,7% ରେ 25% ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରୁ ଭାରତ ସନ୍ତାନ ର underweight ଅଟେ.[235] 2015 ରେ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ଏବଂ କୃଷି ସଂଗଠନ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର 15% undernourished ହେଉଛି. [236] [237] Mid-ଦିନ Meal ଯୋଜନା ଏହି ଦାମ୍ ଛୋଟ କରିଥାଏ. [238] 1991 ଯେହେତୁ, ମଧ୍ଯରେ ଆର୍ଥିକ ଅସମାନତା ଭାରତ ର ରାଜ୍ୟର ଲଗାତାର ବଢିବା କରିଛନ୍ତି: 2007 ରେ richest ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତି-ମୁଣ୍ଡପିଛା ଜାଲ ରାଜ୍ୟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦର 3.2 ଥର ଦରିଦ୍ରତମ େଲାକମାନଙ୍କୁ ଯେ ଥିଲା [239] ଭାରତ ରେ ଦୁର୍ନୀତି [240] ଗୋଟିଏ ରିପୋର୍ଟ ଅନୈତିକ ରାଜଧାନୀ estimating ସହିତ, ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି କୁ ୟାଇଛି ହୋଇଛି. ସ୍ୱାଧୀନତା ଯେହେତୁ ପ୍ରବାହୀ US $ 462 ବିଲିୟନ ବୋଲି. [241]

ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାହ, ମୁଣ୍ଡପିଛା ଭାରତ ର nominal ଆର୍ଥିକ steadily ଆର୍ଥିକ ଉଦାରୀକରଣ 2010 ରେ US $ 1.265 କୁ, ସମୟେର 1991, ରେ $ 329 ସମସ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି, ଏବଂ 2016 ଦ୍ୱାରା US $ 2.110 କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଆକଳନ କରାଯାଇଛି; ତଥାପି, ଏହା ଏପରି ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ, Iran, ମାଲେସିଆ, ଫିଲିପାଇନସ୍, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ଏବଂ ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡ ପରି ଅନ୍ୟ ଏସୀୟ ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶ ସେହି ଅପେକ୍ଷା ଛୋଟ ରହିେଲ କରିଛନ୍ତି, ଏବଂ ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏପରି ରହିବା ପାଇଁ ଆଶା କରାଯାଏ. ତଥାପି, ଏହା ପାକିସ୍ଥାନ, ନେପାଲ, ବାଙ୍ଗ୍ଳାଦେଶ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ବର୍ତ୍ତମାନ ବଡ଼ ଅଟେ. [242]

ଏକ 2011 PricewaterhouseCoopers ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, କ୍ରୟ ଶକ୍ତି ଯୁଗଳ ମୂଲ୍ୟରେ ଭାରତ ର ଜାତୀୟ ଆୟର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଚାରି ଦଶନ୍ଧି ସମୟରେ 2045. [243] ଦ୍ୱାରା ଆମେରିକା ର ଯେ ଧରି କରିପାରେ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟର ସମ୍ଭାବିତ ଏହା କରିବା, 8% ର ଗୋଟିଏ annualized ହାରାହାରି ମୂଲ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ଆଶା କରାଯାଏ ବିଶ୍ୱର ତୀବ୍ରତମ-ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୀତି 2050. [243] ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରିପୋର୍ଟ କି ଅଭିବୃଦ୍ଧି କାରକଗୁଡିକ ଆଲୋକପାତ: ଏକ ୟୁବା ଏବଂ rapidly ବୃଦ୍ଧି କାର୍ଯ୍ୟରତ-ବୟସ ଜନସଂଖ୍ୟା; କାରଣ ବାରମ୍ବାର ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଦକ୍ଷତା ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ସ୍ତରର ନିର୍ମ.ଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି; ଏବଂ ଏକ rapidly ବୃଦ୍ଧି ମଝି ଶ୍ରେଣୀ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାହ ଗ୍ରାହକ ବଜାର ର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସର୍ବଦା ରକ୍ଷା.[243] ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ଭାରତ ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ହାସଲ ପାଇଁ, ଏହା ସାଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସ୍କାର, ପରିବହନ ସଂରଚନା, କୃଷି ଏବଂ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ, ପରିଶ୍ରମ ନିୟମାବଳୀ, ଶିକ୍ଷା, ଶକ୍ତି ସୁରକ୍ଷାର ଅପସାରଣ, ଏବଂ ଜନସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ପୋଷକ ଉପରେ Focus ଜାରି ଉଚିତ, ଯାହା cautions . [244]

== ଇତିହାସ ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ର ଇତିହାସ

ଏକ ଜନସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ଭାରତୀୟ ରେଳ ସଂଯୋଜକତା ମାନଚିତ୍ର. ପୂର୍ବରୁ densely ବାସ ଇଣ୍ଡୋ-Gangetic Plain ଭାରତୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ର ମୁଖ୍ୟ ଡ୍ରାଇଭର ଅଟେ.

Varanasi ରେ ଗୋଟିଏ ascetic, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ

2011 ଜନଗଣନା ରିପୋର୍ଟ ସାମୟିକ ରେ ଖବର 1.210.193.422 ବାସିନ୍ଦାମାନେ ସହିତ, ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ଅଧିକାଂଶ populous ଦେଶ. ଏହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ପୂର୍ବ ଦଶନ୍ଧି (1991-2001) ରେ 21,54% ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନା [245], 2001-2011 ସମୟରେ 17,64% ଦ୍ୱାରା ବଢିଲା. [245] ମାନବ ଲିଙ୍ଗ ଅନୁପାତ, 2011 ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ, 1000 ପୁରୁଷ ପ୍ରତି 940 ମହିଳା ହେଉଛି. ମଧ୍ୟମ ବୟସ 2001 ଜନଗଣନା ରେ 24,9 ଥିଲା. 1951 ରେ ଆୟୋଜନ [199] ପ୍ରଥମ ଔପନିବେଶିକ ଜନଗଣନା, 361,1 ନିୟୁତ ଲୋକ ଗଣନା. [246] ବୃଦ୍ଧି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ତଥା ଶେଷ 50 ବର୍ଷ ରେ ତିଆରି ମେଡିକାଲ ଉନ୍ନତି ଆଣିେଲ ବିଷୟରେ "Green ବିପ୍ଳବ" ଦ୍ୱାରା rapidly ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା କରିଅଛି. [247] ଭାରତ ଅନେକ ଜନସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ-ସମ୍ପର୍କୀୟ ଆହ୍ୱାନ ସମ୍ମୁଖୀନ ଜାରି. [248] [249]

ଭାରତ ରେ ଜୀବନ expectancy 69,6 ବର୍ଷ ହେବା ସ୍ତ୍ରୀ ପାଇଁ ଏବଂ େଲାକମାେନ 67,3 ହେବା ପାଇଁ ଜୀବନ expectancy ସହିତ 68 ବର୍ଷ କରାଯାଇଛି. [250] 100.000 ଭାରତୀୟ ପ୍ରତି 50 ଚିକିତ୍ସକଙ୍କ ପ୍ରାୟ ଅଛି. [251] ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବାସ ଭାରତୀୟ ସଂଖ୍ଯା 31.2% ଦ୍ୱାରା ବଢିବା କରିଛନ୍ତି 1991 ଏବଂ 2001 [252] ମଧ୍ୟରେ କିନ୍ତୁ, 2001 ରେ, 70% ଉପରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ରେ ବାସ.[253] [254] urbanization ସ୍ତର ଜନଗଣନା 2011 ରେ 31,16% କୁ 2001 ଜନଗଣନା ରେ 27,81% ବୃଦ୍ଧି. ଜନସଂଖ୍ୟାର ମୋଟାମୋଟି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ର ତଳକୁ 1991. [255] 2011 ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଯେହେତୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ରେ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ହ୍ରାସ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥିଲା slowing, ଭାରତ ରେ 53 ନିୟୁତ-ଯୁକ୍ତ ନଗର ଅଛି; େସମାନଙ୍କ ମଧିଅେର Mumbai, Delhi, Bangalore, Hyderabad, Chennai, Ahmedabad, Pune ଏବଂ Kolkata ଅଧିକାଂଶ populous Metropolitan ଅଞ୍ଚଳରେ କ୍ରମରେ ଅଛି. , 21.2 ପ୍ରତିଶତ ବିନ୍ଦୁ 2001 ରେ ଥିଲା ଯାହା ମହିଳାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ 65,46% ଏବଂ ପୁରୁଷ ମଧିଅେର 82,14% [256] ଗ୍ରାମୀଣ ସହରାଞ୍ଚଳ ସାକ୍ଷରତା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର ରେ 2011 ରେ 16.1 ପ୍ରତିଶତ ବିନ୍ଦୁଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ନତି ଖସି ଆସିଥିଲା:. 2011 ରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର 74,04% ଥିଲା କ୍ଷେତ୍ର ସହରାଞ୍ଚଳର ଦୁଇ ଥର ହେଉଛି [255] କେରଳ 93,91% ସାକ୍ଷରତା ସହିତ ଅଧିକାଂଶ literate ରାଜ୍ୟ. ବିହାର 63,82% ସହିତ ଅତିକମରେ ସମୟରେ. [256]

ଏବଂ Dravidian (24%) (ବିଷୟରେ 74 ଜନସଂଖ୍ୟାର% ମାଧ୍ଯମ) ଇଣ୍ଡୋ-Aryan: ଭାରତ ଦୁଇ ପ୍ରମୁଖ ଭାଷା ପରିବାର କୁ ଅଛି. ଭାରତ ରେ କହି ଅନ୍ୟ ଭାଷା Austroasiatic ଏବଂ Tibeto-Burman ଭାଷା ପରିବାର ରୁ ଆସି. ଭାରତ [258] [259] ଇଂରାଜୀ ବ୍ୟବସାୟ ଏବଂ ପ୍ରଶାସନ ରେ extensively ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ. [257] ହିନ୍ଦୀ, ବକ୍ତା ସର୍ବବୃହତ୍ ସଂଖ୍ଯା ସହିତ, ସରକାର ର ସରକାରୀ ଭାଷା. ନାହିଁ ଜାତୀୟ ଭାଷା କରିବା ଏବଂ ଏକ "ସହାୟକ ସରକାରୀ ଭାଷା ସ୍ଥିତି କରିବା "; [260] ଏହା ବିଶେଷତଃ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଏକ ମାଧ୍ଯମ ଭାବରେ, ଶିକ୍ଷା ରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ. ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ସଂେଯାଗ କ୍ଷେତ୍ର ଗୋଟିଏ କିମ୍ବା ଅଧିକ ସରକାରୀ ଭାଷା ରହିଛି, ଏବଂ ସମ୍ବିଧାନ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ 22 "scheduled ଭାଷା" ରେ ଚିହ୍ନିଥାଏ. ଭାରତ ର ସମ୍ବିଧାନର ଏକତ୍ର ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଷୟରେ 7.5% constitute ଯାହା 212 scheduled ଆଦିବାସୀ ସମୂହ ଚିହ୍ନିଥାଏ.[261] 2001 ଜନଗଣନା Hinduism, ନିୟୁତ 800 ଉପରେ adherents (ଜନସଂଖ୍ୟାର 80,5%) ସହିତ, ଭାରତ ରେ ସର୍ବବୃହତ ଧର୍ମ ଥିଲା ଖବର; ଏହା ଇସଲାମ (13.4%), ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ (2.3%), Sikhism (1.9%), ବୌଦ୍ଧ (0.8%), Jainism (0.4%), Judaism, Zoroastrianism, ଏବଂ Bahá'í Faith ଦ୍ୱାରା ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଛି. [262] ଭାରତ କରିବା ବିଶ୍ୱର ହିନ୍ଦୁ, ଶିଖ, Jain, Zoroastrian, ଏବଂ Bahá'í populations, ଏବଂ ତୃତୀୟ-ସର୍ବବୃହତ ମୁସଲମାନ ଜନସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ଏକ ଅଣ-ମୁସଲମାନ ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ପାଇଁ ସର୍ବବୃହତ ମୁସଲମାନ ଜନସଂଖ୍ୟା କରିବା. [263] [264]

== ସଂସ୍କୃତି ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ସଂସ୍କୃତି

Awadhi ହିନ୍ଦୀ କବି Tulsidas Ramayana ର ସର୍ବୋତ୍ତମ-ପରିଚିତ vernacular ସଂସ୍କରଣ ର ଗୋଟିଏ ଯାହା Ramcharitmanas, composed.

ଭାରତୀୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଇତିହାସ ଅଧିକ ଅପେକ୍ଷା 4.500 ବର୍ଷ spans [265] Vedic ଅବଧି (c 1700. - 500 BCE) ସମୟରେ., ହିନ୍ଦୁ ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ର, mythology, theology ଏବଂ ସାହିତ୍ୟ ର ଭିତ୍ତିମୂଳ ସ୍ଥାପନ କେଲ, ଏବଂ ଅନେକ ବିଶ୍ୱାସ ଏବଂ ତଥାପି ଆଜି ଭାବରେ ଯାହା ଆଚରଣବିଧି, ଯେପରିକି Dharma, Karma, Yoga, ଏବଂ mokṣa ଭାବରେ, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା. ଭାରତ ଦେଶର ପ୍ରମୁଖ religions ମଧିଅେର Hinduism, ବୌଦ୍ଧ, Sikhism, ଇସଲାମ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଏବଂ Jainism ସହିତ ଏହାର ଧାର୍ମିକ ଲୁଚାନ୍ତୁ, ପାଇଁ ଦୃଷ୍ଟିଯୋଗ୍ୟ ହେଉଛି. [266] ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଧର୍ମ, Hinduism, Upanishads ସେହି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ [267] Yoga Sutras, Bhakti ଆନ୍ଦୋଳନ, [266] ଏବଂ ବୌଦ୍ଧ ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ର ଦ୍ୱାରା ଚିନ୍ତା ର ବିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ସ୍କୁଲ, ଦ୍ୱାରା ଆକାର କରାଯାଇଛି.[268]

== Art ଏବଂ ସ୍ଥାପତ୍ଯ Taj Mahal ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ଯ, ମୋଗଲ ସଂରଚନା ର ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ, ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଦକ୍ଷିଣ ସ୍ଥାପତ୍ଯ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ, ଆମଦାନୀ ଶୈଳୀ ସହିତ ପ୍ରାଚୀନ ସ୍ଥାନୀୟ ପରମ୍ପରା blends. [269] Vernacular ସଂରଚନା ମଧ୍ୟ ଏହା ଫ୍ଲେଭରଗୁଡ଼ିକ ରେ ଉଚ୍ଚ ଆଞ୍ଚଳିକ ହେଉଛି. Vastu shastra, ଆକ୍ଷରିକ କିମ୍ବା "ସଂରଚନା" "ନିର୍ମାଣ ବିଜ୍ଞାନ" ଏବଂ Mamuni Mayan କୁ ascribed, [270] ପ୍ରକୃତି ବ୍ଯବସ୍ଥା ମାନବ ଗୃହ ପ୍ରଭାବିତ କିପରି explores;. [271] ଏହା ୟାଇଛି Cosmic constructs ପ୍ରତିଫଳିତ କୁ ନିଶ୍ଚିତ ଜ୍ୟାମିତି ଏବଂ ଦିଗ alignments ନିଯୁକ୍ତି [272 ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପତ୍ଯର ପ୍ରୟୋଗ ଭାବରେ], ଏହା Shilpa Shastras, ଯାହାର ମୌଳିକ mythological ଫର୍ମ Vastu-Purusha Mandala ହେଉଛି foundational ପାଠ୍ୟ ର ଏକ କ୍ରମ, "ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ" embodied ଯେ ଏକ ବର୍ଗାକାର ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ. [273] Taj Mahal, ରେ ନିର୍ମାଣ ତାଙ୍କର ସ୍ତ୍ରୀ ର ସ୍ମୃତି ରେ ସମ୍ରାଟ Shah Jahan ଆଜ୍ଞା ଦ୍ୱାରା 1631 ଏବଂ 1648 ମଧ୍ୟରେ Agra, "ମୁସଲମାନ ଭାରତ ରେ କଳା ଏବଂ ବିଶ୍ୱର ଅଧିକାର ର ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପି admired masterpieces ର ଗୋଟିଏ ର ମଣି" ଭାବରେ ଇଉନେସ୍କୋ ତାଲିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି. [274 ] ଇଣ୍ଡୋ-Saracenic Revival ସ୍ଥାପତ୍ଯ, ବିଳମ୍ବିତ 19 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ ବ୍ରିଟିଶ ଦ୍ୱାରା ବିକଶିତ, ଇଣ୍ଡୋ-ଇସଲାମିକ୍ ସଂରଚନାରେ ଟାଣି. [275]

== ସାହିତ୍ୟ 1700 BCE ଏବଂ 1200 ସନ ମଧ୍ୟରେ composed ଭାରତ ରେ ଆଗୁଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଲେଖା, ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ରେ ଥିଲା. [276] [277] ଏହି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରମୁଖ କାମ ଯେପରିକି ମହାଭାରତ ଏବଂ Ramayana, ଯେପରିକି Kālidāsa ର dramas ଭାବରେ epics ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ Abhijñānaśākuntalam (Śakuntalā ର ଚିହ୍ନଟକୁ), ଏବଂ Mahākāvya ଯେପରିକି କବିତା.[278] [279] [280] Kamasutra, ଯୌନ Intercourse ବିଷୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପୁସ୍ତକ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ରେ ଆରମ୍ଭ. 600 BCE ଏବଂ 2.381 Poems ଗଠିତ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ, Sangam ସାହିତ୍ୟ ରେ 300 ସନ, ମଧ୍ଯରେ ବିକଶିତ, ତାମିଲ୍ ସାହିତ୍ୟ ର ଏକ ପୁର୍ବାଧିକାରୀ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ. [281] [282] [284] 14 ରୁ 18 ଶତାବ୍ଦୀ କୁ [283], ଭାରତ ର ସାହିତ୍ୟିକ ପରମ୍ପରା କାରଣ ଯେପରିକି Kabir, Tulsīdās, ଏବଂ ଗୁରୁ Nānak ଭାବରେ devotional କବିମାନଙ୍କ ର emergence ର ଅମୂଳ ସଂସ୍କାରମୂଳକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ର ଏକ ଅବଧି ମାଧ୍ୟମରେ ଗେଲ. ଏହି ଅବଧିକୁ ଚିନ୍ତା ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ର ଏକ varied ଏବଂ ବିସ୍ତିର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଦାନ ଥିଲା; ଏକ ପରିଣାମ ଭାବରେ, ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟ କର୍ମ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପରମ୍ପରା ଠାରୁ differed. [285] 19 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ, ଭାରତୀୟ ଲେଖକ ସାମାଜିକ ପ୍ରଶ୍ନ ଏବଂ ମାନସିକ ବର୍ଣ୍ଣନା ରେ ଏକ ନୂତନ ଆଗ୍ରହ େନଇ. 20 ଶତାବ୍ଦୀ ରେ, ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ବଙ୍ଗାଳୀ କବି ଏବଂ novelist Rabindranath Tagore କାର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା. [286]

== ପ୍ରଦର୍ଶନ କଳା

Hyderabad ଶିଖା େର ଜାଳେଣି ସ୍ବରୂପ କଳାକାରଙ୍କ

ଭାରତୀୟ ସଂଗୀତ ବିଭିନ୍ନ ପରମ୍ପରା ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଶୈଳୀ ଉପରେ ପରିସର. Classical ସଂଗୀତ ଦୁଇ genres ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରଣୀର େଲାକ offshoots ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ: ଉତ୍ତର Hindustani ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ Carnatic ସ୍କୁଲ [287] Regionalised ଲୋକପ୍ରିୟ ଫର୍ମ filmi ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରଣୀର େଲାକ ସଂଗୀତ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ;. bauls ର syncretic ପରମ୍ପରା ପରବର୍ତ୍ତୀ ର ଏକ ଜଣାଶୁଣା ଫର୍ମ. ଭାରତୀୟ ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବିବିଧ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରଣୀର େଲାକ ଏବଂ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଫର୍ମ ଦର୍ଶାଇଥାଏ. ଉତ୍ତମ-ପରିଚିତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରଣୀର େଲାକ dances ମଧ୍ୟରେ ପଞ୍ଜାବ ର bhangra, ଆସାମ ର bihu, ଓଡ଼ିଶା, ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ଏବଂ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର, garba ଏବଂ ଗୁଜୁରାଟର dandiya, ରାଜସ୍ଥାନର ghoomar ର chhau, ଏବଂ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ର lavani ଅଟେ.Narrative ଫର୍ମ ଏବଂ mythological ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ଅନେକ ଆଠ ନୃତ୍ୟ ଫର୍ମ, ସଙ୍ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ, ଏବଂ ନାଟକ ଭାରତର ଜାତୀୟ ଏକାଡେମୀ ଦ୍ୱାରା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ସ୍ଥିତି accorded କରାଯାଇଛି. , ତାମିଲନାଡୁର, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ, kathakali ଏବଂ କେରଳ ର mohiniyattam, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର kuchipudi, Manipur ର manipuri, ଓଡ଼ିଶାର ଓଡ଼ିଶୀ ର kathak ର ରାଜ୍ୟର bharatanatyam, ଏବଂ ଆସାମ ର sattriya ଭାରତ ରେ [288] ଥିଏଟର ସଂଗୀତ melds: ଏହି ଅଟେ. ନୃତ୍ୟ, ଏବଂ improvised କିମ୍ବା ଲିଖିତ ସଂଳାପ. [289] ପ୍ରାୟତଃ ହିନ୍ଦୁ mythology ଉପରେ ଆଧାରିତ, କିନ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ romances କିମ୍ବା ସାମାଜିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ଘଟଣା ରୁ borrowing, ଭାରତୀୟ ଥିଏଟର୍ ଗୁଜୁରାଟ ର bhavai, ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ର jatra, North ଭାରତ ର nautanki ଏବଂ ramlila ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ତାମିଲନାଡୁର terukkuttu, ଏବଂ କର୍ଣ୍ଣ.ଟକ ର yakshagana ର burrakatha ର, tamasha. [290]

== ମୋସନ୍ ଛବି, ଟେଲିଭିଜନ ଭାରତୀୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଶିଳ୍ପ ବିଶ୍ୱର ଅଧିକାଂଶ-ଦେଖୁଥିବା ସିନେମାର ଉତ୍ପାଦନ. [291] ଲୋକସଭା ଆଞ୍ଚଳିକ cinematic ପରମ୍ପରା Assamese, Bengali, Bhojpuri, ହିନ୍ଦୀ, କନ୍ନଡ, ମାଲାୟଲମ୍, ପଞ୍ଜାବୀ, Gujarati, ମରାଠୀ, ଓଡ଼ିଆ, ତାମିଲ୍, ତେଲୁଗୁ ଭାଷା ଏବଂ ରେ ଭାବରେ. [292 ] ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ସିନେମାର ଜାତୀୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ରାଜସ୍ୱ ଅଧିକ 75% attracts. [293]

ଟେଲିଭିଜନ ବ୍ରୋଡ଼କାଷ୍ଟିଙ୍ଗ ତାପରେ ଯେହେତୁ, ଉପଗ୍ରହ ଚେନାଲ ରହିଛି, ଯୋଗାଯୋଗର ଏକ ରାଜ୍ୟ-ଚାଳନ ମାଧ୍ଯମ ଭାବରେ 1959 ରେ ଭାରତ ରେ ଆରମ୍ଭ, ଏବଂ ଅଧିକ ଅପେକ୍ଷା ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ପାଇଁ ଧୀର ବିସ୍ତ୍ରୁତ ଥିଲା. [294] [295] ଟେଲିଭିଜନ ପ୍ରସାରଣ ଉପରେ ରାଜ୍ୟ ଏକଚାଟିଆ କାରବାର 1990 ଦଶକର ରେ ସମାପ୍ତ ଏବଂ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଲୋକପ୍ରିୟ ସଂସ୍କୃତି ଆକାର.[296] ଆଜି, ଟେଲିଭିଜନ ଭାରତ ରେ ଥିବା penetrative ମାଧ୍ଯମ ଅଟେ; ଶିଳ୍ପ ଆକଳନ 2012 ର ଯେପରିକି ଦବାନ୍ତୁ (350 ନିୟୁତ), ରେଡିଓ (156 ନିୟୁତ) କିମ୍ବା ଇଣ୍ଟରନେଟ (37 ନିୟୁତ ଭାବରେ ବସ୍ତୁତ୍ୱ ମାଧ୍ଯମ ଅନ୍ୟ ଫର୍ମ ତୁଳନା, ନିୟୁତ 554 ଉପରେ ଟିଭି ଉପଭୋକ୍ତା, ଉପଗ୍ରହ ଏବଂ / କିମ୍ବା କେବଳ ସଂଯୋଗ ସହିତ 462 ନିୟୁତ ଅଛି ଯେ ସୂଚୀତ ). [297]

== ସୋସାଇଟି

Amritsar, ପଞ୍ଜାବ ରେ Harmandir Sahib, କିମ୍ବା Golden ମନ୍ଦିର, ଗୋଟିଏ ଶିଖ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ

ପାରମ୍ପରିକ ଭାରତୀୟ ସମାଜ ବେଳେବେଳେ ସାମାଜିକ କ୍ରମିକ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଥାଏ. ଭାରତୀୟ caste ତନ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ stratification ର ବହୁତ ଏବଂ ଭାରତୀୟ subcontinent ରେ ମିଳିଲା ସାମାଜିକ ସୀମାବଦ୍ଧତା ଅନେକ embodies. ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ସମୟରେ jātis ଭାବରେ termed endogamous hereditary ସମୂହ ର ହଜାର ହଜାର, କିମ୍ବା "castes" ଦ୍ୱାରା ଉଲ୍ଲେଖିତ ହୋଇଥାଏ. [298] ଭାରତ [299] 1947 ରେ ଅନୈତିକ ବୋଲି ଘୋଷଣା untouchability ଏବଂ ଯେହେତୁ ଅନ୍ୟ ଆଣ୍ଟି-discriminatory ବ୍ଯବସ୍ଥା ଏବଂ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ ପଦକ୍ଷେପ enacted କରିଛନ୍ତି. ସହରାଞ୍ଚଳ ଭାରତ ରେ ଏବଂ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କିମ୍ବା ଅଗ୍ରଣୀ ଭାରତୀୟ କମ୍ପାନୀ ରେ କାର୍ଯ୍ଯସ୍ଥଳୀରେ ସମୟରେ, caste ସମ୍ପର୍କୀୟ ଚିହ୍ନଟ ସୁନ୍ଦର ବହୁତ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି. [300] [301] ପରିବାର ମୂଲ୍ଯ ଭାରତୀୟ ପରମ୍ପରା ରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ, ଏବଂ ଏକାଧିକ-generational patriarchal ଗଣ୍ଠି ପରିବାର ହୋଇଛନ୍ତି ଭାରତ ରେ norm, ପରମାଣୁ ପରିବାର ସହରାଞ୍ଚଳର ସାଧାରଣ ହେବା କରୁଛନ୍ତି ଯଦିଓ. [302] ଭାରତୀୟ ଗୋଟିଏ ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ, ସେମାନଙ୍କର ସମ୍ମତି ସହିତ, ସେମାନଙ୍କ ବିବାହ ସେମାନଙ୍କର ପିତାମାତା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଦ୍ୱାରା ସଜ୍ଜିତ କରିଛନ୍ତି. [303] ବିବାହ ଜୀବନ ପାଇଁ ବୋଲି ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ, [303] ଏବଂ ଛାଡ଼ପତ୍ର ହାର ଅତ୍ୟନ୍ତ କମ [304] ପିଲାମାନଙ୍କ ବିବାହ ବିଶେଷତଃ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ରେ, ସାଧାରଣ ଅଟେ. ଭାରତ ରେ ଅନେକ ସ୍ତ୍ରୀ ସେମାନଙ୍କର ଆଇନଗତ marriageable ବୟସ ଯାହା, 18 reaching ପୂର୍ବରୁ wed.ଏହା ଜାତି ରେ ମହିଳାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା 50 ନିୟୁତ ଅଧିକ ପୁରୁଷ ଥିଲେ ଯେ ଆକଳନ ହୋଇଥିଲା 2005 ର ଭାବରେ [305] ଭାରତ ଏବଂ ଭାରତ ରେ ମହିଳା feticide ମହିଳା infanticide, ଲିଙ୍ଗ ଅନୁପାତ ରେ ଏକ ପାର୍ଥକ୍ଯ କରିଅଛି. [306] [307] ତଥାପି ସାମ୍ପ୍ରତିକ ରିପୋର୍ଟ 2011 ରୁ ଲିଙ୍ଗ ଅନୁପାତ ମଧିଅେର ଉନ୍ନତି ଦର୍ଶାଇଥିବା. [308] ଉପହାର ର ଦେୟ, ଅନୈତିକ ଯଦିଓ, ଶ୍ରେଣୀ ଧାଡି ମଧ୍ଯରେ ବହୁଳ ରହିଥାଏ. [309] ମୃତ୍ୟୁ ଉନ୍ନୀତ ଅଛନ୍ତି, ମୁଖ୍ୟତଃ କନ୍ଯା ଲିଖନ ରୁ, ଉପହାର ରୁ ଫଳସ୍ୱରୂପ. [310]

ଅନେକ ଭାରତୀୟ ପର୍ବ ଉତ୍ପତ୍ତି ରେ ଧାର୍ମିକ ଅଟେ; େସମାନଙ୍କ ମଧିଅେର Chhath, Christmas, Diwali, Durga Puja, Bakr-Id, ଇଦ୍ ul-Fitr, Ganesh Chaturthi, Holi, Makar Sankranti କିମ୍ବା Uttarayan, Navratri, Thai Pongal, ଏବଂ Vaisakhi ଅଟେ. ଗଣରାଜ୍ୟ ଦିନ, Independence ଦିନ, ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀ Jayanti: ଭାରତ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟର ଏବଂ ସଂେଯାଗ ଅଞ୍ଚଳ ରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ଯାହା ତିନି ଜାତୀୟ Holidays କରିବା. ନଅ ଜଣ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ Holidays ଅନ୍ୟ ସେଟଗୁଡ଼ିକ, officially ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ରାଜ୍ୟର ରେ ପାଳନ କରାଯାଏ.

ଭାରତ ସାରା, ଅନେକ ଲୋକ ଏପରି "ଜୀବନ ସାରା ବିଭିନ୍ନ ଭାଗରେ ଏକ ଆୟୋଜନ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ sacraments ଏବଂ rites" ର ଏକ କ୍ରମ ଯାହା "Saṃskāra", ଭାବରେ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଧାର୍ମିକ rituals, ଅଭ୍ୟାସ. [311]

== ପୋଷାକ ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ରେ ପୋଷାକ Cotton 4000 BCE ଦ୍ୱାରା ଭାରତ ରେ domesticated ଥିଲା. ପାରମ୍ପରିକ ଭାରତୀୟ Dress ଅଂଚଳରେ ମଧ୍ଯରେ ରଙ୍ଗ ଏବଂ ଶୈଳୀ ରେ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଜଳବାୟୁ ଏବଂ ବିଶ୍ବାସ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିଭିନ୍ନ କାରକଗୁଡିକ, ଉପରେ ନିର୍ଭର. Dress ର ଲୋକପ୍ରିୟ ଶୈଳୀ ଯେପରିକି ସ୍ତ୍ରୀ ପାଇଁ Sari ଏବଂ େଲାକମାେନ ପାଇଁ dhoti କିମ୍ବା Lungi ଭାବରେ ବସ୍ତ୍ର draped ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. ଏପରି େଲାକ ପାଇଁ ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ kurta-pajama ଯୁଗଳକୁ କିମ୍ବା ୟୁରୋପୀୟ-ଶୈଳୀ ଟ୍ରାଉଜର ଏବଂ ସାର୍ଟ ପାଇଁ shalwar kameez ଭାବରେ Stitched ବସ୍ତ୍ର, ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ.ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ ରେ ପିନ୍ଧାେହାଇଥିବା ବାସ୍ତବ ପୁଷ୍ପ ଉପରେ modeled ତୃପ୍ତିକର jewelery, ର [312] ବ୍ୟବହାର, ପଛକୁ କିଛି 5,000 ବର୍ଷ ଏକ ପରମ୍ପରା ଡେଟିଂ ର ଅଂଶ ଅଟେ; gemstones ମଧ୍ୟ talismans ଭାବରେ ଭାରତ ରେ ପିନ୍ଧାେହାଇଥିବା କରୁଛନ୍ତି. [313]

== ଖେଳ ମୂଳ ଲେଖା: ଭାରତ ରେ Sport

Pushkar, Rajasthan ରେ pachisi ର ଏକ ରାସ୍ତା-କଣ ଖେଳ

ଭାରତ ରେ, ଅନେକ ପାରମ୍ପରିକ indigenous କ୍ରୀଡା ଯେପରିକି kabaddi, kho kho, pehlwani ଏବଂ gilli-danda ଭାବରେ, ସ୍ତର ଲୋକପ୍ରିୟ ରହିଥାଏ. ଏପରି kalarippayattu, musti yuddha, silambam, ଏବଂ marma Adi ଭାବରେ ଏସୀୟ ସାମରିକ କଳା ର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଫର୍ମ, କେତେକ, ଭାରତ ରେ ଆରମ୍ଭ. Chess, ସାଧାରଣତଃ ଭାରତୀୟ grandmasters ସଂଖ୍ଯା ରେ ଉନ୍ନୀତ ସହିତ ବହୁଳ ଲୋକପ୍ରିୟତା regaining କରାଯାଇଛି, chaturaṅga ଭାବରେ ଭାରତ ରେ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି କୁ ଆୟୋଜନ. [314] parcheesi derives, Akbar ଦ୍ୱାରା ଏକ ବିଶାଳ ମାର୍ବଲ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଉପରେ ଅଭିନୟ ଥିଲା ଯାହା ରୁ [315] Pachisi,. [ 316]

ଭାରତୀୟ Chess grandmaster ଏବଂ ପୂର୍ବତନ ଜଗତ ବିଜୟି Vishwanathan Anand ସାଧାରଣତଃ 5th ଶତାବ୍ଦୀ ସନ ରେ ଭାରତ ରେ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ 2005 Chess ରେ ଏକ Chess ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ ରେ competes.

ଭାରତୀୟ Davis କପ୍ ଦଳ ଏବଂ ଆଦ୍ୟ 2010s ରେ ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ େଟନିସ୍ ପ୍ଲେୟାର୍ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା garnered ଉନ୍ନତ ଫଳାଫଳ ଦେଶରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋକପ୍ରିୟ େଟନିସ୍ କରିଛନ୍ତି. [317] ଭାରତ କ୍ରୀଡା ଅତ୍ୟଧିକ ରେ ଏକ comparatively ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଉପସ୍ଥିତି କରିବା, ଏବଂ ଅଲିମ୍ପିକ ରେ ଅନେକ medals ଜିତିଲେ କରିଛନ୍ତି, World Championships ଅତ୍ୟଧିକ, ଏବଂ Commonwealth ଖେଳଗୁଡିକ. [318] [319] ଅନ୍ୟ କ୍ରୀଡା ଯାହା ରେ ଭାରତୀୟ badminton [320] ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଏୟାର ସଫଳ କରିଛନ୍ତି, boxing, (Saina Nehwal ଜଗତ ରେ ମହିଳା badminton ପ୍ଲେୟର ପଦବାଚ୍ୟ ଅଛି) [321] ଏବଂ wrestling. [322] Football West Bengal ରେ, Goa, ତାମିଲନାଡୁର, କେରଳ, ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ଅଟେ.[323]

ଭାରତ ରେ Field ହକି ହକି ଭାରତ ଦ୍ୱାରା administered ହୋଇଛି. ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ହକି ଦଳ 1975 ହକି World Cup ଜିତିଲେ ଏବଂ, 2012 ର ଭାବରେ, ଏହା ଅଲିମ୍ପିକ ରେ କ୍ରୀଡା ର ଅଧିକାଂଶ ସଫଳ ଦଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ, ଆଠ ସୁନା, ରୂପା ଗୋଟିଏ, ଏବଂ ଦୁଇ ପିତ୍ତଳ Olympic medals ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି.

ଏକ େକାଡିଏ ଚାରି-ବର୍ଷ ବୃତ୍ତି ସମୟରେ, Sachin Tendulkar ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ଅଧିକାଂଶ ସଫଳ cricketers ର ଗୋଟିଏ କରିବା, ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷା ଏବଂ ODIs ରେ ଥିବା ଚାଲିଥାଏ ଏବଂ ପରୀକ୍ଷା ଏବଂ ODIs ଉଭୟ ରେ ଶତାବ୍ଦୀ ଅଧିକାଂଶ ସଂଖ୍ୟକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଅନେକ batting ରେକର୍ଡ ସେଟ କରିଛି.

ଭାରତ ମଧ୍ୟ କ୍ରିକେଟ popularizing ରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଛନ୍ତି. ଏହିପରି, କ୍ରିକେଟ ଭାରତ ର ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଖେଳ, ଦୂର ଦ୍ୱାରା, ହେଉଛି. ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କ୍ରିକେଟ ଦଳ, 1983 ଏବଂ 2011 କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ପୂର୍ବପ୍ରଦର୍ଶନ ଘଟଣା 2007 ICC World Twenty20 ଜିତିଲେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ସହିତ 2002 ICC Champions ସ୍ମାରକ ସହଭାଗ, ଏବଂ 2013 ICC Champions ସ୍ମାରକ ଜିତିଲେ. ଭାରତ ରେ କ୍ରିକେଟ ଭାରତ ରେ କ୍ରିକେଟ ପାଇଁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପରିଷଦ (BCCI) ଦ୍ୱାରା administered ଅଟେ; Ranji ସ୍ମାରକ, Duleep ସ୍ମାରକ, Deodhar ସ୍ମାରକ, Irani ସ୍ମାରକ, ଏବଂ NKP Salve ଆହ୍ବାନ କାରୀ ସ୍ମାରକ ଘରୋଇ competitions ଅଟେ. BCCI ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ପ୍ରିମିୟର୍ ଲିଗ୍ ଭାବରେ ପରିଚିତ ଏକ ବାର୍ଷିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା Twenty20 conducting ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟେ.

ଭାରତ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଛି କିମ୍ବା ଅନେକ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ Sporting ଘଟଣା ସହ-ଆୟୋଜିତ: 1951 ଏବଂ 1982 ଏସୀୟ ଖେଳଗୁଡିକ; 1987, 1996, 2011 ଏବଂ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ପୂର୍ବପ୍ରଦର୍ଶନ tournaments; 2003 Afro-ଏସୀୟ ଖେଳଗୁଡିକ; 2006 ICC Champions ସ୍ମାରକ; 2010 ହକି World Cup; ଏବଂ 2010 Commonwealth ଖେଳଗୁଡିକ. ଭାରତ ରେ ବାର୍ଷିକ ଆୟୋଜନ ପ୍ରମୁଖ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ Sporting ଘଟଣା Chennai ପ୍ରାରମ୍ଭ, Mumbai Marathon, Delhi ଅଧା Marathon, ଏବଂ ଭାରତୀୟ Masters ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ. ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ Grand Prix ବିଳମ୍ବିତ 2011 ରେ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ.[324]

ଭାରତ ପାରମ୍ପରିକ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଖେଳଗୁଡିକ ମୂଲ୍ୟରେ ପ୍ରତିପତିଶୀଳ ଦେଶ ହୋଇଛି. . ଏହି dominance ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଟିମ୍ ଭାରତ ତାରିଖ କୁ ଚାରି tournaments ବାହାର ତିନି ଜିତିଲେ ଯେଉଁଠାରେ Basketball ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଛି [325] Rajiv Gandhi Khel Ratna ଏବଂ Arjuna ପୁରସ୍କାର athletic ସାଫଲ୍ଯ ପାଇଁ ସରକାର ପରିଚିତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ରୂପଗୁଡ଼ିକ; Dronacharya ପୁରସ୍କାର Coaching ରେ େଶ୍ରଷ୍ଠତା ପାଇଁ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଛି.

== ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ

ଭାରତ ର ବାହ୍ୟରେଖା

ଭାରତ ପୃଷ୍ଠା ଏସିଆ ପୃଷ୍ଠା

== ଟିପ୍ପଣୀ

^ "[...] Jana Gana Mana ଅବସରରେ arises ଭାବରେ ସରକାର କ୍ଷମତା ଅର୍ପଣ କରିବା କରିପାରନ୍ତି ଭାବରେ କଥା ରେ ଯେପରିକି alterations କୁ ବିଷୟ ଭାରତ ର ଜାତୀୟ Anthem, ହେଉଛି; ଏବଂ ଭାରତୀୟ ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ ଏକ ଐତିହାସିକ ଅଂଶ ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ଗୀତ Vande Mataram, ସ୍ୱାଧୀନତା, Jana Gana Mana ସହିତ ସମାନଭାବେର ସମ୍ମାନ େହବ ଏବଂ ଏହା ସହିତ ସମାନ ସ୍ଥିତି ପାଇବ. " (ଭାରତ 1950 ର ଅଂଶ ବିଧାନସଭା). ଆଡ୍ପଟିଭ୍ ମୋଟ କ୍ଷେତ୍ର ସୂଚୀବଦ୍ଧ;. ^ "ଦେଶର ସଠିକ ଆକାର 3,060,500km2 (1,181,700sqmi) ଭାବରେ କିଛି ସୀମା disputed କାରଣ ଭାରତ ସରକାର 3,287,260km2 (1,269,220sqmi) ଭାବରେ ମୋଟ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ ମୋଟ େଦଶ କ୍ଷେତ୍ର ସୂଚୀବଦ୍ଧ ବିତର୍କ ଆଧାରିତ 2,973,190km2 (1,147,960sqmi) ଭାବରେ 3,287,263km2 (1,269,219sqmi) ଏବଂ ମୋଟ େଦଶ ଅଞ୍ଚଳ ଭାବେ ଏହା. " (କଂଗ୍ରେସ 2004 ର ଲାଇବ୍ରେରୀ). ^ ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ: ଭାରତ ର ଅଫିସିଆଲ୍ ନାମ ^ ଭାରତ ସରକାର ଏହା କାଶ୍ମୀର ର ସମସ୍ତ ଭାରତ ର ଅଂଶ ବୋଲି ବିଚାର ଭାବରେ, ଏକ bordering ଦେଶ ଭାବରେ ଅଫଗାନିସ୍ଥାନ ସମ୍ମାନର. ତଥାପି, ଏହି disputed ହୋଇଛି, ଏବଂ ଅଫଗାନିସ୍ଥାନ bordering ଅଞ୍ଚଳ ପାକିସ୍ଥାନ ଦ୍ୱାରା administered ହୋଇଛି. ଉତ୍ସ: "ଘର ବ୍ୟାପାର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ (ସୀମାନ୍ତ ପରିଚାଳନା ବିଭାଗ)" (PDF). 2008 ସେପ୍ଟେମ୍ବର 1 ପୁନରୁଦ୍ଧାର.^ ଭାରତୀୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅଧୀନରେ northernmost ବିନ୍ଦୁ ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀର ରେ disputed Siachen Glacier ଅଟେ; ତଥାପି, ଭାରତ ସରକାର ଏହାର ଅଞ୍ଚଳ ବୋଲି, ପାକିସ୍ଥାନ ଦ୍ୱାରା administered ଉତ୍ତର କ୍ଷେତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀର ର ପୂର୍ବତନ ଗଡଜାତ ରାଜ୍ୟ ର ସମଗ୍ର ଅଞ୍ଚଳ, ସମ୍ମାନର. ଏହା େତଣୁ ଏହାର northernmost ବିନ୍ଦୁରେ ଦ୍ରାଘିମା 37 ° 6 'ଦେଇଥାଏ.

Bibliography

Overview

• "India", The World Factbook, Central Intelligence Agency, retrieved 4 October 2011
• "Country Profile: India" (PDF), Library of Congress Country Studies (5th ed.), Library of Congress Federal Research Division, December 2004, retrieved 30 September 2011
• Heitzman, J.; Worden, R. L. (August 1996), India: A Country Study, Area Handbook Series, Washington, D.C.: Library of Congress, ISBN 978-0-8444-0833-0
• India, International Monetary Fund, retrieved 14 October 2011
• Provisional Population Totals, Paper 1 – Census 2011, Office of the Registrar General and Census Commissioner, 2011 {{citation}}: Unknown parameter |layurl= ignored (help)
• "Constituent Assembly of India—Volume XII", Constituent Assembly of India: Debates, National Informatics Centre, Government of India, 24 January 1950, retrieved 17 July 2011
• There's No National Language in India: Gujarat High Court, The Times Of India, 6 January 2007, retrieved 17 July 2011
• "Table 1: Human Development Index and its Components" (PDF), Human Development Report 2011, United Nations, 2011

Etymology

• Hindustan, Encyclopædia Britannica, retrieved 17 July 2011
• Kaye, A. S. (1 September 1997), Phonologies of Asia and Africa, Eisenbrauns, ISBN 978-1-57506-019-4
• Kuiper, K., ed. (July 2010), Culture of India, Rosen Publishing Group, ISBN 978-1-61530-203-1
• Constitution of India (PDF), Ministry of Law and Justice, 29 July 2008, retrieved 3 March 2012, Article 1(1): "India, that is Bharat, shall be a Union of States."
• "India", Oxford English Dictionary, Oxford University Press, retrieved 17 July 2011

History

• Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
• Bose, S.; Jalal, A. (11 March 2011), Modern South Asia: History, Culture, Political Economy (3rd ed.), Routledge, ISBN 978-0-415-77942-5
• Brown, J. M. (26 May 1994), Modern India: The Origins of an Asian Democracy, The Short Oxford History of the Modern World (2nd ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-873113-9
• Copland, I. (8 October 2001), India 1885–1947: The Unmaking of an Empire (1st ed.), Longman, ISBN 978-0-582-38173-5
• Kulke, H.; Rothermund, D. (1 August 2004), A History of India, 4th, Routledge, ISBN 978-0-415-32920-0
• Ludden, D. (13 June 2002), India and South Asia: A Short History, One World, ISBN 978-1-85168-237-9
• Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (9 October 2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1
• Peers, D. M. (3 August 2006), India under Colonial Rule 1700–1885 (1st ed.), Pearson Longman, ISBN 978-0-582-31738-3
• Petraglia, Michael D.; Allchin, Bridget (2007), "Human evolution and culture change in the Indian subcontinent", in Michael Petraglia, Bridget Allchin (ed.), The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics, Springer, ISBN 978-1-4020-5562-1
• Possehl, G. (January 2003), The Indus Civilization: A Contemporary Perspective, Rowman Altamira, ISBN 978-0-7591-0172-2
• Robb, P. (2001), A History of India, London: Palgrave, ISBN 978-0-333-69129-8
• Sarkar, S. (1983), Modern India: 1885–1947, Delhi: Macmillan India, ISBN 978-0-333-90425-1
• Singh, U. (2009), A History of Ancient and Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century, Delhi: Longman, ISBN 978-81-317-1677-9
• Sripati, V. (1998), "Toward Fifty Years of Constitutionalism and Fundamental Rights in India: Looking Back to See Ahead (1950–2000)", American University International Law Review, 14 (2): 413–496
• Stein, B. (16 June 1998), A History of India (1st ed.), Oxford: Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-631-20546-3
• Stein, B. (27 April 2010), Arnold, D. (ed.), A History of India (2nd ed.), Oxford: Wiley-Blackwell, ISBN 978-1-4051-9509-6
• "Briefing Rooms: India", Economic Research Service, United States Department of Agriculture, 17 December 2009
• Thapar, Romila (2003), Penguin history of early India: from the origins to A.D.1300, Penguin Books, retrieved 13 February 2012
• Witzel, Michael (2003), "Vedas and Upanișads", in Gavin D. Flood (ed.), The Blackwell companion to Hinduism, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-631-21535-6, retrieved 15 March 2012
• Wolpert, S. (25 December 2003), A New History of India (7th ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-516678-1

Geography

• Ali, J. R.; Aitchison, J. C. (2005), "Greater India", Earth-Science Reviews, 72 (3–4): 170–173, doi:10.1016/j.earscirev.2005.07.005
• Chang, J. H. (1967), "The Indian Summer Monsoon", Geographical Review, vol. 57, no. 3, pp. 373–396, doi:10.2307/212640
• Forest (Conservation) Act, 1980 with Amendments Made in 1988 (PDF), Department of Environment and Forests, Government of the Andaman and Nicobar Islands, 1988, retrieved 25 July 2011
• Dikshit, K. R.; Schwartzberg, Joseph E., "India: Land", Encyclopædia Britannica, pp. 1–29
• Duff, D. (29 October 1993), Holmes Principles of Physical Geology (4th ed.), Routledge, ISBN 978-0-7487-4381-0
• Kumar, V. S.; Pathak, K. C.; Pednekar, P.; Raju, N. S. N. (2006), "Coastal processes along the Indian coastline" (PDF), Current Science, vol. 91, no. 4, pp. 530–536
• India Yearbook 2007, New Delhi: Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, 2007, ISBN 978-81-230-1423-4
• Posey, C. A. (1 November 1994), The Living Earth Book of Wind and Weather, Reader's Digest, ISBN 978-0-89577-625-9
• Prakash, B.; Kumar, S.; Rao, M. S.; Giri, S. C. (2000), "Holocene Tectonic Movements and Stress Field in the Western Gangetic Plains" (PDF), Current Science, 79 (4): 438–449

Biodiversity

• Ali, S.; Ripley, S. D.; Dick, J. H. (15 August 1996), A Pictorial Guide to the Birds of the Indian Subcontinent (2nd ed.), Mumbai: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-563732-8
• Animal Discoveries 2011: New Species and New Records (PDF), Zoological Survey of India, 2012, retrieved 20 July 2012
• Basak, R. K. (1983), Botanical Survey of India: Account of Its Establishment, Development, and Activities, retrieved 20 July 2011
• "Hotspots by Region", Biodiversity Hotspots, Conservation International, 2007, retrieved 28 February 2011
• Crame, J. A.; Owen, A. W. (1 August 2002), Palaeobiogeography and Biodiversity Change: The Ordovician and Mesozoic–Cenozoic Radiations, Geological Society Special Publication, Geological Society of London, ISBN 978-1-86239-106-2, retrieved 8 December 2011
• "[fsi.nic.in/cover_2013/sfr_forest_cover.pdf Forest Cover]". State of Forest Report 2013. Dehradun: Forest Survey of India. 2013.
• Griffiths, M. (6 July 2010), The Lotus Quest: In Search of the Sacred Flower, St. Martins Press, ISBN 978-0-312-64148-1
• Karanth, K. P. (25 March 2006), "Out-of-India Gondwanan Origin of Some Tropical Asian Biota" (PDF), Current Science, Indian Academy of Sciences, 90 (6): 789–792, retrieved 18 May 2011
• Mace, G. M. (March 1994), "1994 IUCN Red List of Threatened Animals", World Conservation Monitoring Centre, International Union for Conservation of Nature, ISBN 978-2-8317-0194-3
• "Biosphere Reserves of India", C. P. R. Environment Education Centre, Ministry of Environment and Forests, Government of India, retrieved 17 July 2011
• Indian Wildlife (Protection) Act, 1972, [moef.nic.in/index.php Ministry of Environments and Forests], Government of India, 9 September 1972, retrieved 25 July 2011
• Puri, S. K., Biodiversity Profile of India, retrieved 20 June 2007{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• The List of Wetlands of International Importance (PDF), The Secretariat of the Convention on Wetlands, 4 June 2007, p. 18, archived from the original (PDF) on 21 June 2007, retrieved 20 June 2007
• Tritsch, M. F. (3 September 2001), Wildlife of India, London: HarperCollins, ISBN 978-0-00-711062-9

Politics

• Banerjee, Sumanta (16–22 July 2005). "Civilising the BJP". Economic & Political Weekly. 40 (29): 3116–3119. Retrieved 19 October 2014. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Bhambhri, C. P. (1 May 1992), Politics in India, 1991–1992, Shipra, ISBN 978-81-85402-17-8, retrieved 20 July 2011
• Burnell, P. J.; Calvert, P. (1 May 1999), The Resilience of Democracy: Persistent Practice, Durable Idea (1st ed.), Taylor & Francis, ISBN 978-0-7146-8026-2, retrieved 20 July 2011
• Second UPA Win, A Crowning Glory for Sonia's Ascendancy, Business Standard, 16 May 2009, retrieved 13 June 2009
• Chander, N. J. (1 January 2004), Coalition Politics: The Indian Experience, Concept Publishing Company, ISBN 978-81-8069-092-1, retrieved 20 July 2011
• Dunleavy, P.; Diwakar, R.; Dunleavy, C. (2007), The Effective Space of Party Competition (PDF), London School of Economics and Political Science, retrieved 27 September 2011
• Dutt, S. (1998), "Identities and the Indian State: An Overview", Third World Quarterly, 19 (3): 411–434, doi:10.1080/01436599814325
• Echeverri-Gent, J. (January 2002), "Politics in India's Decentred Polity", in Ayres, A.; Oldenburg, P. (eds.), Quickening the Pace of Change, India Briefing, London: M. E. Sharpe, pp. 19–53, ISBN 978-0-7656-0812-3
• "Current Recognised Parties" (PDF), Election Commission of India, 14 March 2009, retrieved 5 July 2010
• Gledhill, A. (30 March 1970), The Republic of India: The Development of its Laws and Constitution, Greenwood, ISBN 978-0-8371-2813-9, retrieved 21 July 2011
• Halarnkar, Samar (13 June 2012). "Narendra Modi makes his move". BBC News. The right-wing Hindu nationalist Bharatiya Janata Party (BJP), India's primary opposition party
• Narasimha Rao Passes Away, The Hindu, 24 December 2004, retrieved 2 November 2008
• Malik, Yogendra K.; Singh, V.B. (April 1992). "Bharatiya Janata Party: An Alternative to the Congress (I)?". Asian Survey. 32 (4): 318–336. doi:10.2307/2645149. JSTOR 2645149. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)
• Mathew, K. M. (1 January 2003), Manorama Yearbook, Malayala Manorama, ISBN 978-81-900461-8-3, retrieved 21 July 2011
• "National Symbols of India", Know India, National Informatics Centre, Government of India, retrieved 27 September 2009
• Neuborne, B. (2003), "The Supreme Court of India", International Journal of Constitutional Law, 1 (1): 476–510, doi:10.1093/icon/1.3.476
• Pylee, M. V. (2003), "The Longest Constitutional Document", Constitutional Government in India (2nd ed.), S. Chand, ISBN 978-81-219-2203-6
• Pylee, M. V. (2003), "The Union Judiciary: The Supreme Court", Constitutional Government in India (2nd ed.), S. Chand, ISBN 978-81-219-2203-6, retrieved 2 November 2007
• Sarkar, N. I. (1 January 2007), Sonia Gandhi: Tryst with India, Atlantic, ISBN 978-81-269-0744-1, retrieved 20 July 2011
• Sharma, R. (1950), "Cabinet Government in India", Parliamentary Affairs, 4 (1): 116–126
• Sharma, B. K. (August 2007), Introduction to the Constitution of India (4th ed.), Prentice Hall, ISBN 978-81-203-3246-1
• Sinha, A. (2004), "The Changing Political Economy of Federalism in India", India Review, 3 (1): 25–63, doi:10.1080/14736480490443085
• World's Largest Democracy to Reach One Billion Persons on Independence Day, United Nations Population Division, retrieved 5 October 2011
• Wheare, K. C. (June 1980), Federal Government (4th ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-313-22702-8

Foreign relations and military

• Alford, P. (7 July 2008), G8 Plus 5 Equals Power Shift, The Australian, retrieved 21 November 2009{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Behera, L. K. (7 March 2011), Budgeting for India's Defence: An Analysis of Defence Budget 2011–2012, Institute for Defence Studies and Analyses, retrieved 4 April 2011
• Behera, L. K. (20 March 2012), India's Defence Budget 2012–13, Institute for Defence Studies and Analyses, retrieved 26 March 2012
• "Russia Agrees India Nuclear Deal", BBC News, British Broadcasting Corporation, 11 February 2009, retrieved 22 August 2010
• Curry, B. (27 June 2010), Canada Signs Nuclear Deal with India, The Globe and Mail, retrieved 13 May 2011
• "India, Europe Strategic Relations", Europa: Summaries of EU Legislation, European Union, 8 April 2008, retrieved 14 January 2011
• Ghosh, A. (1 September 2009), India's Foreign Policy, Pearson, ISBN 978-81-317-1025-8
• Gilbert, M. (17 December 2002), A History of the Twentieth Century, William Morrow, ISBN 978-0-06-050594-3, retrieved 22 July 2011
• India, Russia Review Defence Ties, The Hindu, 5 October 2009, retrieved 8 October 2011
• Kumar, A. V. (1 May 2010), "Reforming the NPT to Include India", Bulletin of Atomic Scientists, retrieved 1 November 2010
• Miglani, S. (28 February 2011), With An Eye on China, India Steps Up Defence Spending, Reuters, retrieved 6 July 2011
• Nair, V. K. (2007), No More Ambiguity: India's Nuclear Policy (PDF), archived from the original (PDF) on 27 September 2007, retrieved 7 June 2007
• Pandit, R. (27 July 2009), N-Submarine to Give India Crucial Third Leg of Nuke Triad, The Times of India, retrieved 10 March 2010
• Perkovich, G. (5 November 2001), India's Nuclear Bomb: The Impact on Global Proliferation, University of California Press, ISBN 978-0-520-23210-5, retrieved 22 July 2011
• India, France Agree on Civil Nuclear Cooperation, Rediff, 25 January 2008, retrieved 22 August 2010
• UK, India Sign Civil Nuclear Accord, Reuters, 13 February 2010, retrieved 22 August 2010
• Ripsman, N. M.; Paul, T. V. (18 March 2010), Globalization and the National Security State, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-539390-3, retrieved 22 July 2011
• Rothermund, D. (17 October 2000), The Routledge Companion to Decolonization, Routledge Companions to History (1st ed.), Routledge, ISBN 978-0-415-35632-9
• India Gets Its First Homegrown Fighter Jet, RIA Novosti, 10 January 2011, retrieved 1 April 2009
• Sharma, S. R. (1 January 1999), India–USSR Relations 1947–1971: From Ambivalence to Steadfastness, vol. 1, Discovery, ISBN 978-81-7141-486-4
• Shukla, A. (5 March 2011), China Matches India's Expansion in Military Spending, Business Standard, retrieved 6 July 2011
• Sisodia, N. S.; Naidu, G. V. C. (2005), Changing Security Dynamic in Eastern Asia: Focus on Japan, Promilla, ISBN 978-81-86019-52-8
• "SIPRI Yearbook 2008: Armaments, Disarmament, and International Security", Stockholm International Peace Research Institute, Oxford University Press, 8 August 2008, ISBN 978-0-19-954895-8, retrieved 22 July 2011
• "Rise in international arms transfers is driven by Asian demand, says SIPRI", Stockholm International Peace Research Initiative, 19 March 2012, archived from the original on 13 January 2013, retrieved 26 March 2012
• India, US Sign 123 Agreement, The Times of India, 11 October 2008, retrieved 21 July 2011

Economy

• Alamgir, J. (24 December 2008), India's Open-Economy Policy: Globalism, Rivalry, Continuity, Taylor & Francis, ISBN 978-0-415-77684-4, retrieved 23 July 2011
• Bonner, B (20 March 2010), Make Way, World. India Is on the Move, Christian Science Monitor, retrieved 23 July 2011{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• "India Lost $462bn in Illegal Capital Flows, Says Report", BBC News, British Broadcasting Corporation, 18 November 2010, retrieved 23 July 2011
• "India Second Fastest Growing Auto Market After China", Business Line, 9 April 2010, retrieved 23 July 2011
• Drèze, Jean; Sen, Amartya (2013), An Uncertain Glory: India and Its Contradictions, Allen Lane
• India's Economy: Not Just Rubies and Polyester Shirts, The Economist, 8 October 2011, retrieved 9 October 2011
• "Indian Car Exports Surge 36%", Express India, 13 October 2009, archived from the original on 2 January 2013, retrieved 23 July 2011
• Report for Selected Countries and Subjects: India, Indonesia, Islamic Republic of Iran, Malaysia, Philippines, Sri Lanka, Thailand, International Monetary Fund, April 2011, retrieved 23 July 2011
• Farrell, D.; Beinhocker, E. (19 May 2007), Next Big Spenders: India's Middle Class, McKinsey & Company, retrieved 17 September 2011
• Gargan, E. A. (15 August 1992), India Stumbles in Rush to a Free Market Economy, The New York Times, retrieved 22 July 2011
• World Economic Outlook Update (PDF), International Monetary Fund, June 2011, retrieved 22 July 2011
• Nayak, P. B.; Goldar, B.; Agrawal, P. (10 November 2010), India's Economy and Growth: Essays in Honour of V. K. R. V. Rao, SAGE Publications, ISBN 978-81-321-0452-0
• Economic Survey of India 2007: Policy Brief (PDF), Organisation for Economic Co-operation and Development, October 2007, retrieved 22 July 2011
• Pal, P.; Ghosh, J (July 2007), "Inequality in India: A Survey of Recent Trends" (PDF), Economic and Social Affairs: DESA Working Paper No. 45, United Nations, retrieved 23 July 2011
• PricewaterhouseCoopers (January 2011), The World in 2050: The Accelerating Shift of Global Economic Power: Challenges and Opportunities (PDF), retrieved 23 July 2011
• Schwab, K. (2010), The Global Competitiveness Report 2010–2011 (PDF), World Economic Forum, retrieved 10 May 2011
• Sheth, N. (28 May 2009), "Outlook for Outsourcing Spending Brightens", The Wall Street Journal, retrieved 3 October 2010
• Srivastava, V. C. (2008), "Introduction", in V.C. Srivastava, Lallanji Gopal, D.P. Chattopadhyaya (ed.), History of Agriculture in India (p to c1200 AD), History of Science, Philosophy and Culture In Indian Civization, vol. V (Part 1), Concept Publishing Co, ISBN 8180695212{{citation}}: CS1 maint: multiple names: editors list (link)
• Information Note to the Press (Press Release No.29 /2011) (PDF), Telecom Regulatory Authority of India, 6 April 2011, retrieved 23 July 2011
• Exporters Get Wider Market Reach, The Times of India, 28 August 2009, retrieved 23 July 2011
• Corruption Perception Index 2010—India Continues to be Corrupt (PDF), Transparency International, 26 October 2011, retrieved 23 July 2011
• New Global Poverty Estimates—What It Means for India, World Bank, retrieved 23 July 2011
• "India: Undernourished Children—A Call for Reform and Action", World Bank, retrieved 23 July 2011
• Inclusive Growth and Service Delivery: Building on India's Success (PDF), World Bank, 29 May 2006, retrieved 7 May 2009
• India Country Overview September 2010, World Bank, September 2010, retrieved 23 July 2011
• Trade to Expand by 9.5% in 2010 After a Dismal 2009, WTO Reports, World Trade Organisation, 26 March 2010, retrieved 23 July 2011
• Yep, E. (27 September 2011), ReNew Wind Power Gets $201 Million Goldman Investment, The Wall Street Journal, retrieved 27 September 2011
• Indian IT-BPO Industry, NASSCOM, 2011–2012, retrieved 22 June 2012
• UNDERSTANDING THE WTO: THE ORGANIZATION Members and Observers, WTO, 1995, retrieved 23 June 2012

Demographics

• Bonner, A. (1990), Averting the Apocalypse: Social Movements in India Today, Duke University Press, ISBN 978-0-8223-1048-8, retrieved 24 July 2011
• Healthcare in India: Report Highlights (PDF), Boston Analytics, January 2009, retrieved 23 July 2011
• Dev, S. M.; Rao, N. C. (2009), India: Perspectives on Equitable Development, Academic Foundation, ISBN 978-81-7188-685-2
• Dharwadker, A. (28 October 2010), "Representing India's Pasts: Time, Culture, and Problems of Performance Historiography", in Canning, C. M.; Postlewait, T. (eds.), Representing the Past: Essays in Performance Historiography, University of Iowa Press, ISBN 978-1-58729-905-6, retrieved 24 July 2011
• Drèze, J.; Goyal, A. (9 February 2009), "The Future of Mid-Day Meals", in Baru, R. V. (ed.), School Health Services in India: The Social and Economic Contexts, SAGE Publications, ISBN 978-81-7829-873-3
• Dyson, T.; Visaria, P. (7 July 2005), "Migration and Urbanisation: Retrospect and Prospects", in Dyson, T.; Casses, R.; Visaria, L. (eds.), Twenty-First Century India: Population, Economy, Human Development, and the Environment, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-928382-8
• Garg, S. C. (19 April 2005), Mobilizing Urban Infrastructure Finance in India (PDF), World Bank, retrieved 27 January 2010
• Mallikarjun, B (November 2004), "Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi—The Official Language of India", [www.languageinindia.com/index.html Language in India], 4 (11), ISSN 1930-2940, retrieved 24 July 2011
• Notification No. 2/8/60-O.L, Ministry of Home Affairs, Government of India, 27 April 1960, retrieved 13 May 2011
• "Religious Composition", Office of the Registrar General and Census Commissioner, Ministry of Home Affairs, Government of India, 2010–2011, retrieved 23 July 2011
• "Census Data 2001", Office of the Registrar General and Census Commissioner, Ministry of Home Affairs, Government of India, 2010–2011, retrieved 22 July 2011
• Ottenheimer, H. J. (2008), The Anthropology of Language: An Introduction to Linguistic Anthropology, Cengage, ISBN 978-0-495-50884-7
• Ratna, U. (2007), "Interface Between Urban and Rural Development in India", in Dutt, A. K.; Thakur, B (eds.), City, Society, and Planning, vol. 1, Concept, ISBN 978-81-8069-459-2
• Robinson, S. (1 May 2008), "India's Medical Emergency", Time, retrieved 23 July 2011{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Rorabacher, J. A. (2010), Hunger and Poverty in South Asia, Gyan, ISBN 978-81-212-1027-0
• Country Cooperation Strategy: India (PDF), World Health Organisation, November 2006, retrieved 23 July 2011
• Chandramouli, C. (15 July 2011), Rural Urban Distribution Of Population (PDF), Ministry of Home Affairs (India), retrieved 24 January 2015

Culture

• Agnivesh, Swami; Rama Mani; Angelika Köster-Lossack (25 November 2005). "Missing: 50 million Indian girls". New York Times. Retrieved 30 December 2013.
• Bunting, Madeleine (22 July 2011). "India's missing women". The Guardian. Retrieved 30 December 2013.
• Binmore, K. G. (27 March 2007), Playing for Real: A Text on Game Theory, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-530057-4
• Bladholm, L. (12 August 2000), The Indian Grocery Store Demystified (1st ed.), Macmillan Publishers, ISBN 978-1-58063-143-3
• "Saina Nehwal: India's Badminton Star and "New Woman"", BBC News, 1 August 2010, retrieved 5 October 2010
• "Commonwealth Games 2010: India Dominate Shooting Medals", BBC News, 7 October 2010, retrieved 3 June 2011
• Chopra, P. (18 March 2011), A Joint Enterprise: Indian Elites and the Making of British Bombay, University of Minnesota Press, ISBN 978-0-8166-7037-6
• Cullen-Dupont, K. (July 2009), Human Trafficking (1st ed.), Infobase Publishing, ISBN 978-0-8160-7545-4
• Das, S. K. (1 January 2005), A History of Indian Literature, 500–1399: From Courtly to the Popular, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-260-2171-0
• Datta, A. (2006), The Encyclopaedia of Indian Literature, vol. 2, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-260-1194-0
• Dehejia, R. S. (7 November 2011), "Indian Grand Prix Vs. Encephalitis?", The Wall Street Journal, retrieved 20 December 2011
• Deutsch, E. (30 April 1969), Advaita Vedānta: A Philosophical Reconstruction, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0271-4
• Dissanayake, W. K.; Gokulsing, M. (May 2004), Indian Popular Cinema: A Narrative of Cultural Change (2nd ed.), Trentham Books, ISBN 978-1-85856-329-9
• Southern Movies Account for over 75% of Film Revenues, The Economic Times, 18 November 2009, retrieved 18 June 2011
• "South Asian Arts: Indian Dance", Encyclopædia Britannica, retrieved 17 July 2011
• "Tamil Literature", Encyclopædia Britannica, 2008, retrieved 24 July 2011
• Eraly, A. (2008), India, Penguin Books, ISBN 978-0-7566-4952-4, retrieved 24 July 2011
• Hart, G. L. (August 1975), Poems of Ancient Tamil: Their Milieu and Their Sanskrit Counterparts (1st ed.), University of California Press, ISBN 978-0-520-02672-8
• Heehs, P., ed. (1 September 2002), Indian Religions: A Historical Reader of Spiritual Expression and Experience, New York University Press, ISBN 978-0-8147-3650-0, retrieved 24 July 2011{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Henderson, C. E. (2002), Culture and Customs of India, Greenwood Publishing Group, ISBN 978-0-313-30513-9
• Hoiberg, D.; Ramchandani, I. (2000), Students' Britannica India: Select Essays, Popular Prakashan, ISBN 978-0-85229-762-9
• Johnson, W. J., ed. (1 September 2008), The Sauptikaparvan of the Mahabharata: The Massacre at Night, Oxford World's Classics (2nd ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-282361-8{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Jones, G.; Ramdas, K. (2005), (Un)tying the Knot: Ideal and Reality in Asian Marriage, National University of Singapore Press, ISBN 978-981-05-1428-0
• Kālidāsa; Johnson, W. J. (15 November 2001), The Recognition of Śakuntalā: A Play in Seven Acts, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-283911-4
• Kaminsky, Arnold P.; Long, Roger D. (30 September 2011), India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic: An Encyclopedia of Life in the Republic, ABC-CLIO, ISBN 978-0-313-37462-3, retrieved 12 September 2012
• Karanth, S. K. (October 2002), Yakṣagāna, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-357-1
• Kiple, K. F.; Ornelas, K. C., eds. (2000), The Cambridge World History of Food, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-40216-3{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Kuiper, K., ed. (1 July 2010), The Culture of India, Britannica Educational Publishing, ISBN 978-1-61530-203-1, retrieved 24 July 2011{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Kumar, V. (January 2000), Vastushastra, All You Wanted to Know About Series (2nd ed.), Sterling Publishing, ISBN 978-81-207-2199-9
• Lal, A. (2004), The Oxford Companion to Indian Theatre, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-564446-3, retrieved 24 July 2011
• Lang, J.; Moleski, W. (1 December 2010), Functionalism Revisited, Ashgate Publishing, ISBN 978-1-4094-0701-0
• MacDonell, A. A. (2004), A History of Sanskrit Literature , Kessinger Publishing, ISBN 978-1-4179-0619-2
• Majumdar, B.; Bandyopadhyay, K. (2006), A Social History of Indian Football: Striving To Score, Routledge, ISBN 978-0-415-34835-5
• Makar, E. M. (2007), An American's Guide to Doing Business in India, Adams, ISBN 978-1-59869-211-2
• Massey, R.; Massey, J (1998), The Music of India, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-332-8
• Medora, N. (2003), "Mate Selection in Contemporary India: Love Marriages Versus Arranged Marriages", in Hamon, R. R.; Ingoldsby, B. B. (eds.), Mate Selection Across Cultures, SAGE Publications, pp. 209–230, ISBN 978-0-7619-2592-7
• Messner, W. (2009), Working with India. The Softer Aspects of a Successful Collaboration with the Indian IT & BPO Industry, Springer, ISBN 978-3-540-89077-5
• Messner, W. (2012), Engaging with India. How to Manage the Softer Aspects of a Global Collaboration, Createspace, ISBN 978-1-466244900
• "Indian Readership Survey 2012 Q1 : Topline Findings" (PDF). Media Research Users Council. Growth: Literacy & Media Consumption. Retrieved 12 September 2012.
• Mehta, Nalin (30 July 2008), Television in India: Satellites, Politics and Cultural Change, Taylor & Francis US, ISBN 978-0-415-44759-1, retrieved 12 September 2012
• Is Boxing the New Cricket?, Mint, 24 September 2010, retrieved 5 October 2010
• Nakamura, H. (1 April 1999), Indian Buddhism: A Survey with Bibliographical Notes, Buddhist Tradition Series (12th ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0272-8
• Puskar-Pasewicz, M. (16 September 2010), Cultural Encyclopedia of Vegetarianism, Greenwood Publishing Group, ISBN 978-0-313-37556-9
• Raghavan, S. (23 October 2006), Handbook of Spices, Seasonings, and Flavorings (2nd ed.), CRC Press, ISBN 978-0-8493-2842-8
• Raichlen, S. (10 May 2011), A Tandoor Oven Brings India's Heat to the Backyard, The New York Times, retrieved 14 June 2011
• Rajadhyaksha, A.; Willemen, P., eds. (22 January 1999), Encyclopaedia of Indian Cinema (2nd ed.), British Film Institute, ISBN 978-0-85170-669-6{{citation}}: CS1 maint: ref duplicates default (link)
• Ramanujan, A. K. (translator) (15 October 1985), Poems of Love and War: From the Eight Anthologies and the Ten Long Poems of Classical Tamil, New York: Columbia University Press, pp. ix–x, ISBN 978-0-231-05107-1 {{citation}}: |first= has generic name (help)
• Rawat, Ramnarayan S (23 March 2011), Reconsidering Untouchability: Chamars and Dalit History in North India, Indiana University Press, ISBN 978-0-253-22262-6
• Anand Crowned World Champion, Rediff, 29 October 2008, retrieved 29 October 2008
• Roberts, N. W. (12 July 2004), Building Type Basics for Places of Worship (1st ed.), John Wiley & Sons, ISBN 978-0-471-22568-3
• Sarma, S. (1 January 2009), A History of Indian Literature, vol. 1 (2nd ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0264-3
• Schoenhals, M. (22 November 2003), Intimate Exclusion: Race and Caste Turned Inside Out, University Press of America, ISBN 978-0-7618-2697-2
• Schwartzberg, J. (2011), "India: Caste", Encyclopædia Britannica, retrieved 17 July 2011
• Sen, A. (5 September 2006), The Argumentative Indian: Writings on Indian History, Culture, and Identity (1st ed.), Picador, ISBN 978-0-312-42602-6
• Seymour, S.C. (28 January 1999), Women, Family, and Child Care in India: A World in Transition, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-59884-2
• Silverman, S. (10 October 2007), Vastu: Transcendental Home Design in Harmony with Nature, Gibbs Smith, ISBN 978-1-4236-0132-6
• Tarlo, E. (1 September 1996), Clothing Matters: Dress and Identity in India (1st ed.), University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-78976-7, retrieved 24 July 2011
• Sawant Shoots Historic Gold at World Championships, The Times of India, 9 August 2010, retrieved 25 May 2011
• Taj Mahal, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation, retrieved 3 March 2012
• India Aims for Center Court, The Wall Street Journal, 11 September 2009, retrieved 29 September 2010
• Wengell, D. L.; Gabriel, N. (1 September 2008), Educational Opportunities in Integrative Medicine: The A-to-Z Healing Arts Guide and Professional Resource Directory (1st ed.), The Hunter Press, ISBN 978-0-9776552-4-3
• "Intergenerational Mobility for Dalits Is Visible, Albeit Limited" (PDF). World Bank Report 2011. doi:10.1596/978-0-8213-8689-7. Retrieved 6 September 2012.
• Xavier, L. (12 September 2010), Sushil Kumar Wins Gold in World Wrestling Championship, The Times of India, retrieved 5 October 2010
• Yadav, S. S.; McNeil, D.; Stevenson, P. C. (23 October 2007), Lentil: An Ancient Crop for Modern Times, Springer, ISBN 978-1-4020-6312-1
• Zvelebil, K. V. (1 August 1997), Companion Studies to the History of Tamil Literature, Brill Publishers, ISBN 978-90-04-09365-2

External links

• National Portal of the Government of India
• "India". The World Factbook. Central Intelligence Agency.
• Snip1/Machine Translation test at Curlie
• India profile from the BBC News
• India Encyclopædia Britannica entry
• India at the UCB Government Information Library