ଖଟୁଳି

ଖଟୁଳି ଓଡ଼ିଶାରେ ପୋଥି ଆଦି ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ଓ ଠାକୁର ପୂଜା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ଏକ କାଠ କିମ୍ବା ଧାତବ ଉଚ୍ଚ ଆସନ । କେତେକ ଦେଉଳରେ ମଧ୍ୟ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଧୀଷ୍ଠିତ ଠାକୁରଙ୍କ ପ୍ରତିମା ରଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।^[୧]^[୨] ଓଡ଼ିଶାର ଗଣ ପର୍ବ ମାଣବସା ଗୁରୁବାରରେ ଏକ ଖଟୁଳି ଉପରେ ନୂଆ ଧାନ ଭରା ମାଣକୁ ନୂଆ ଲୁଗା ଓ ଗହଣାରେ ବେଢ଼ାଇ ଏକ ଖଟୁଳି ଉପରେ ରଖାଯାଇଥାଏ ।^[୩]^[୪] ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ୧୧୯ ଜଣ ସେବକଙ୍କ ଭିତରୁ ଏକ ହେଉଛନ୍ତି "ଖଟୁଳି ସେବକ" ।^[୫] ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ସେବାନୀତି ଭିତରୁ "ଖଟୁଳି ନିଯୋଗ" ଅନ୍ୟତମ । ଏଥିରେ ଖଟୁଳି ଉପରେ ସଜ ରଖି ସେବା ନୀତି କରାଯାଇଥାଏ ।^[୬] ଓଡ଼ିଶାର ଦେବଗୁନିଅାଁ ଜାତିର ଲୋକେ ମାଣବସା ଗୁରୁବାର ସମୟରେ ଗାଁ ଗାଁ ବୁଲି ଅନ୍ୟନ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ମୂର୍ତ୍ତି ସହିତ "ମୁକୁଟ-ଖଟୁଳି" ଆଦି ବିକ୍ରି କରିଥାନ୍ତି ।^[୭]

ନାମକରଣ

ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ଖଟୁଳି ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିଲା । ଏହା ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ସରଳ ଭାଷାତତ୍ତ୍ୱ ବହିରେ ଗିରିଜାଶଙ୍କର ରାୟ ଏହି ଶବ୍ଦ "ଖଟ" ଶବ୍ଦରୁ ଉତ୍ପତ୍ତିଲାଭ କରିଛି ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।^[୮] ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷର ତର୍ଜମା ଅନୁସାରେ ଛୋଟ ଖଟକୁ ଖଟୁଳି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।^[୯]

ଆଧୁନିକ ବ୍ୟବହାର

ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ସମୟରେ ମାଡ୍ରାସ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସୀ ବିଶେଷ କରି ଓଡ଼ିଶାରେ "ଗାନ୍ଧୀ ଖଟୁଳି"ଟିଏ ଗାଁରୁ ଗାଁକୁ ଯାଉଥିଲା । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦର୍ଶନ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ଏହାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ।^[୧୦]

ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାପନ ଖଟୁଳି

ଏହି ଖଟୁଲିକୁ ନବକଳେବର ଅବସରରେ ବ୍ରହ୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୟରେ ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାପନ ନୀତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ନିର୍ମାଣ ଓ ବ୍ୟବହାର

ପୁରୀ ଦୋଳବେଦୀ ପରିସରରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସେବକ ଏହାକୁ ନିର୍ମାଣ କରନ୍ତି ଏହି ଖଟୁଳି ନିର୍ମାଣରେ ଗମ୍ଭାରୀ କାଠ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହାର ଚାରୋଟି ଗୋଡ଼ ରହିଛି । ଏହି ଖଟୁଳିର ମଝିରେ ଖୋଦେଇରେ ଅଷ୍ଟଦଳ ପଦ୍ମର ଚିତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ପଶ୍ଚାଦଭାଗରେ ପ୍ରଭା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହା ଉପରେ ଦରଜୀ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭେଲଭେଟ କନାର ଗଦିଶେଯ ବିଛାଯାଏ ।

ଜ୍ୟେଷ୍ଠ କୃଷ୍ଣ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ମଧ୍ୟରାତ୍ରରେ ନୂତନ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିକୁ ଅଣାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ପରିସରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶୋଧ କରାଯାଇଥାଏ । ପୁରୁଣା ବିଗ୍ରହଙ୍କ ବ୍ରହ୍ମ ଏହି ଖଟୁଲିରେ ରଖାଯାଇ ପାରମ୍ପରିକ ବିଧିରେ ପୂଜର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଇ ନୂତନ ବିଗ୍ରହରେ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ । ଚାରି ବାଡ଼ ନିମନ୍ତେ ଚାରୋଟି ଖଟୁଲି ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ ।^[୧୧]

ଆଧାର

↑ "Metal Craft of Orissa" (PDF). Orissa Review. November 2004.
↑ "Brass & Bell Metal". Orissa Tourism. Retrieved 1 May 2016.^{[permanent dead link]}
↑ Jyoshnarani Behera (1997). Political Socialization of Women: A Study of Teenager Girls. Atlantic Publishers & Dist. pp. 77–. ISBN 978-81-85495-21-7.
↑ "Manabasa Guru Bara and Lakshmi Puja". Odialive.com. Retrieved 1 May 2016.
↑ Pasayat, Sarmistha. "Dainandina Niti in Sri Jagannath Temple". Harekrsna.com. Retrieved 1 May 2016.
↑ Lord Jagannath. Sanbun Publishers. 2010. pp. 195–. ISBN 978-93-80213-22-4.
↑ "ହଜି ଯାଉଛି ପେଡ଼ିକ୍ରାଫ୍ଟ ଶିଲ୍ପ ,ସରକାରଙ୍କ ନଜର ନାହିଁ". ଓଡ଼ିଶା ସମାଚାର. Retrieved 1 May 2016.
↑ ରାୟ, ଗିରିଜାଶଙ୍କର (1942). ସରଳ ଭାଷାତତ୍ତ୍ୱ . ଶଶାଙ୍କଶଙ୍କର ରାୟ. p. 73 – via ଉଇକିପାଠାଗାର. {{citation}}: More than one of |pages= and |page= specified (help) [scan ]
↑ ପ୍ରହରାଜ, ଗୋପାଳଚନ୍ଦ୍ର (1933). ଖଟୁଳି.^{[permanent dead link]}
↑ Chandi Prasad Nanda (1 October 2008). Vocalizing Silence: Political Protests in Orissa, 1930-42. SAGE Publications. pp. 144–. ISBN 978-81-321-0006-5.
↑ ମିଶ୍ର, ସୁରେନ୍ଦ୍ର କୁମାର (୧୨ ଜୁନ ୨୦୧୫). "ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲା ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାପନ ଖଟୁଲି". Retrieved 12 June 2015. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)

[ORNov2004-1] "Metal Craft of Orissa" (PDF). Orissa Review. November 2004.

[2] "Brass & Bell Metal". Orissa Tourism. Retrieved 1 May 2016.^{[permanent dead link]}

[Behera1997-3] Jyoshnarani Behera (1997). Political Socialization of Women: A Study of Teenager Girls. Atlantic Publishers & Dist. pp. 77–. ISBN 978-81-85495-21-7.

[4] "Manabasa Guru Bara and Lakshmi Puja". Odialive.com. Retrieved 1 May 2016.

[5] Pasayat, Sarmistha. "Dainandina Niti in Sri Jagannath Temple". Harekrsna.com. Retrieved 1 May 2016.

[6] Lord Jagannath. Sanbun Publishers. 2010. pp. 195–. ISBN 978-93-80213-22-4.

[7] "ହଜି ଯାଉଛି ପେଡ଼ିକ୍ରାଫ୍ଟ ଶିଲ୍ପ ,ସରକାରଙ୍କ ନଜର ନାହିଁ". ଓଡ଼ିଶା ସମାଚାର. Retrieved 1 May 2016.

[8] ରାୟ, ଗିରିଜାଶଙ୍କର (1942). ସରଳ ଭାଷାତତ୍ତ୍ୱ . ଶଶାଙ୍କଶଙ୍କର ରାୟ. p. 73 – via ଉଇକିପାଠାଗାର. {{citation}}: More than one of |pages= and |page= specified (help) [scan ]

[bhashakosha-9] ପ୍ରହରାଜ, ଗୋପାଳଚନ୍ଦ୍ର (1933). ଖଟୁଳି.^{[permanent dead link]}

[Nanda2008-10] Chandi Prasad Nanda (1 October 2008). Vocalizing Silence: Political Protests in Orissa, 1930-42. SAGE Publications. pp. 144–. ISBN 978-81-321-0006-5.

[11] ମିଶ୍ର, ସୁରେନ୍ଦ୍ର କୁମାର (୧୨ ଜୁନ ୨୦୧୫). "ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲା ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାପନ ଖଟୁଲି". Retrieved 12 June 2015. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)

[୧]

[୨]

[୩]

[୪]

[୫]

[୬]

[୭]

[୮]

[୯]

[୧୦]

[୧୧]