ଗୀତାଭିଧାନ

ଗୀତାଭିଧାନ
ଲେଖକ	ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ
ମୂଳ ନାମ	ଗୀତାଭିଧାନ
ଦେଶ	ଭାରତ
ଭାଷା	ଓଡ଼ିଆ
ବିଭାଗ	ଅଭିଧାନ
ମାଧ୍ୟମ ପ୍ରକାର	ଛପା

ଗୀତାଭିଧାନ ୧୭୧୦ ମସିହାରେ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ସଂକଳିତ ଓ ୧୮୭୦ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଅଭିଧାନ । ୪୦-ପୃଷ୍ଠା-ବିଶିଷ୍ଟ ପଦ୍ୟ ରୂପରେ ରଚିତ ଏହି ଶବ୍ଦକୋଷ/ଅଭିଧାନ ୧୭୧୦ ମସିହାରେ ସଂକଳିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏହାର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ୧୮୭୦ ମସିହାରେ ଏହା ମୁଦ୍ରିତ ରୂପରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । କଟକର ବାଲୁବଜାରସ୍ଥିତ ଦାଶରଥି ପୁସ୍ତକାଳୟରୁ ଦାଶରଥି ଦାସ ଏହି ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପଦ୍ୟ ରୂପରେ ଏଥିରେ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ, ବ୍ୟୁତ୍ପତି ଓ ବ୍ୟବହାର ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି । ଏହା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ସଂକଳିତ ପ୍ରଥମ ଅଭିଧାନ । ଏବଂ ପୂର୍ବ ଭାଷାଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଗୀତ-ଅଭିଧାନ ।

ବିଶେଷତ୍ୱ

ଗୀତ ଆକାରରେ ଶବ୍ଦ ସଂକଳନ କବିତା ରଚନାକୁ ସୁଗମ କରିବା ସକାଶେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସାଧାରଣତଃ ଅଭିଧାନରେ ବର୍ଣ୍ଣମାଳାର ଅକ୍ଷର କ୍ରମରେ ରଖାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଗୀତାଭିଧାନରେ (ଗୀତ-ରୂପରେ ସଂକଳିତ ଅଭିଧାନ) ସମାନ ଅକ୍ଷରରେ ସରୁଥିବା ଶବ୍ଦ ଏକ ପଙ୍‌କ୍ତିରେ ବା ପାଖାପାଖି ରଖାଯାଏ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ କବିମାନଙ୍କୁ ନୂତନ ଶବ୍ଦାବଳୀ ପଦ ମିଳାଇ ଲେଖିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ଏଭଳି ଅଭିଧାନ ସଂକଳନ ବିଧି ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶୀୟ ଭାଷା ମଧ୍ୟରେ ତାମିଲ ଓ କନ୍ନଡ଼ ଆଦି ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା । ତେବେ ଗୀତାଭିଧାନ ସମଗ୍ର ଉତ୍ତର ଓ ପୂର୍ବ ଭାଷାଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଗୀତ-ଅଭିଧାନ ଥିଲା ।

ଇତିହାସ

ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ୧୭୧୦ ମସିହାରେ ଏହି ପୁସ୍ତକର ସଂକଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ ନିଜେ ପଦ୍ୟ ଭାବରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶବ୍ଦକୋଷଟିକୁ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଗୀତାଭିଧାନ ମୂଳତଃ କବିମାନଙ୍କୁ ନୂଆ ନୂଆ ଶବ୍ଦ ଯଥା ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଏକ ବିଶେଷ ଶବ୍ଦକୋଷ ଥିଲା । ଏଥିରେ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକରର ଶେଷ (ପ୍ରାନ୍ତ) ଅକ୍ଷର ମେଳ ଖାଉଥିଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, "କଙ୍କ" "ପଙ୍କ", "ଟଙ୍କ" ଆଦି କ-ଅନ୍ତ ଶବ୍ଦସବୁ ଏକ ପଙ୍‌କ୍ତିରେ ଥିଲା ଫଳରେ କବି ଜଣେ ଯତିପାଦ ବା ଛନ୍ଦ ମିଳାଇ ଲେଖିବା ଶିଖିପାରିବ । ୧୭୧୦ ମସିହାରେ ରଚିତ ଓ ସଂକଳିତ ହୋଇଥିଲେ ଗୀତାଭିଧାନ ମୁ୍ଦ୍ରିତ ରୂପରେ ୧୬୦ ବର୍ଷ ପରେ ୧୮୪୦ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । କଟକର ବାଲୁବଜାରସ୍ଥିତ ଦାଶରଥି ପୁସ୍ତକାଳୟର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଓ ଲେଖକ ଦାଶରଥି ଦାସ ଏହାର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପରେ ଏହା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ମୁଦ୍ରିତ ଓ ପୁନଃପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ଏହି ପୁସ୍ତକର ଷଷ୍ଠ ସଂସ୍କରଣ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ସାହୁଙ୍କଦ୍ୱାରା କଟକ ଅରୁଣୋଦୟ ଯନ୍ତ୍ରାଳୟରେ ୧୯୩୩ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।