ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର, ଦିଲ୍ଲୀ

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର, ଦିଲ୍ଲୀ
ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର, ଦିଲ୍ଲୀ
ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର
	Laxminarayan Temple
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ	ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
ଦେବାଦେବୀ	ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ (Laxmi Narayan) ବିଷ୍ଣୁ (Vishnu ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀ (Lakshmi)
Festivals	ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ (Janmashtami), ଦିୱାଲି (Diwali)
Location
ସ୍ଥାନ	New Delhi
Country	ଭାରତ
	Location in Delhi
ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି	28°37′58″N 77°11′56″E / 28.6327°N 77.1989°E
Architecture
Type	Nagara style of Hindu temple architecture
	Baldeo Das Birla
Completed	1939

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର, ବିରଳା ମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା, ଭାରତର ଦିଲ୍ଲୀ ନଗରୀରେ ଥିବା ଏକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଯାହା ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ହୋଇଛି । ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ କହିଲେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ବୁଝାଏ, ତ୍ରିମୂର୍ତ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ପାଳନକର୍ତ୍ତା ଅଟନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସାଥିରେ ଥିଲେ ନାରାୟଣ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଯୁଗଳ କିଶୋର ବିରଳା ତିଆରି କରିଥିବା ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଉନ୍ମୋଚନ କରିଥିଲେ ଯାହା ତିଆରି କରିବାକୁ ୧୯୩୩ରୁ ୧୯୩୯ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟ ଲାଗିଥିଲା ।^[୧] ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶିବ, କୃଷ୍ଣ ଓ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ପାର୍ଶ୍ୱ ମନ୍ଦିର ଅଛି ।

ଦିଲ୍ଲୀରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବା ବଡ଼ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ପ୍ରଥମ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର ଥିଲା । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଛୋଟ ମନ୍ଦିର, ଜଳ ଫୁଆରା ଓ ଏକ ବଡ଼ ବଗିଚା ଅଛି ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଅଛି । ଏହା ସହିତ ଏକ ଗୀତା ଭବନ ଅଛି ଯେଉଁଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା ହୁଏ । ଏହା ଏକ ବିରାଟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର ହୋଇଛି ଓ ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ତଥା ଦିୱାଲୀ ପର୍ବତମାନଙ୍କରେ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଭକ୍ତ ଆସନ୍ତି ।

ଇତିହାସ

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ୧୯୩୩ ମସିହାରେ ବିରଳା ପରିବାରର ଉଦ୍ୟୋଗପତି ଓ ଦାତା ‘ବଳଦେଓ ଦାସ ବିରଳା’ ଓ ତାଙ୍କ ସୁପୁତ୍ର ‘ଯୁଗଳ କିଶୋର ବିରଳା’ ତିଆରି କରେଇଥିବାରୁ ମନ୍ଦିରକୁ ବିରଳା ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଜାଠ ଉଦୟଭାନୁ ସିଂହ ମନ୍ଦିରର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ପଣ୍ଡିତ ବିଶ୍ୱନାଥ ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ।^[୨] ସ୍ୱାମୀ କେଶବାନନ୍ଦଜୀ ଏହାର ଶେଷ କର୍ମ ଓ ଯଜ୍ଞ ବିଧି ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ ।^[୩]^[୪]^[୫]

ଭାରତର ଅନେକ ସହରରେ ବିରଳା ତିଆରି କରିଥିବା ମନ୍ଦିରମାଳା ମଧ୍ୟରୁ ଦିଲ୍ଲୀର ଏହି ମନ୍ଦିର ପ୍ରଥମ ଥିଲା ।

ସ୍ଥାପତ୍ୟ

ଆଧୁନିକ ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ଅଗ୍ରଣୀ ‘ଶ୍ରୀସ ଚନ୍ଦ୍ର ଚାଟାର୍ଜି’ ଏହି ମନ୍ଦିରର ସ୍ଥପତି ଥିଲେ ।^[୬] ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସ୍ୱଦେଶୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ନୀତି ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣରେ ପ୍ରଭାବ ପକେଇଥିଲା । ମନ୍ଦିର ତିଆରିରେ ଅନେକ ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା। ହିନ୍ଦୁ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ନାଗର ବିଦ୍ୟା ଅନୁସାରେ ଏହି ତିନି ମହଲା ବିଶିଷ୍ଟ ମନ୍ଦିର ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ସମୁଦାୟ ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣିମ ଯୁଗର କାହାଣୀ ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଖୋଦିତ ହୋଇଛି । ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିଶ୍ୱନାଥ ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ବାରାଣସୀରୁ ଶତାଧିକ ଦକ୍ଷ ଓ କୁଶଳୀ କାରିଗର ଆସି ମନ୍ଦିରର ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ତିଆରି କରିଥିଲେ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷାର ଉଚ୍ଚତା ୪୯ ମିଟର ବା ୧୬୦ ଫୁଟ ଥିଲା । ଉଚ୍ଚ ମୂଳଦୁଆ ଉପରେ ମନ୍ଦିରର ମୁଖ ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ଥିଲା । ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଜୀବନ ଓ କର୍ମ ବିଷୟ ସେଠାରେ ରଙ୍ଗରେ ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି । ଜୟପୁରରୁ ଶଙ୍ଖ ମର୍ମର, ଆଗ୍ରା କୋଟାର ମକରନରୁ କୋଟା ପ୍ରସ୍ତର ଅଣାହୋଇ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିରର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଥିବା ଗୀତା ଭବନ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ହୋଇଛି । କୃତ୍ରିମ ଦୃଶ୍ୟରାଜି ଓ ପତନମୁଖୀ ଝରଣା ଏହାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବହୁଗୁଣର ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି ।^[୭]

ମନ୍ଦିର

ମୂଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରରେ ନାରାୟଣ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ଅଛି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଛୋଟ ମନ୍ଦିରରେ ଶିବ, ଗଣେଶ ଓ ହନୁମାନଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ଅଛି । ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ଏକ ବିଗ୍ରହ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ବାମ ପାଖ ଶିଖରରେ ଶକ୍ତିର ଦେବୀ ଦୂର୍ଗାଙ୍କର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦିରଟି ୭.୫ ଏକର ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ବେଳେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ସ୍ଥାନ ୦.୫୨ ଏକର ପରିମିତ ଜାଗାରେ ଅଛି ।

ସ୍ଥାନ

ନୂଆ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଥିବା କୋନୋଟ ପ୍ଲେସର ପଶ୍ଚିମ ପାଖର ମନ୍ଦିର ମାର୍ଗରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ମନ୍ଦିରକୁ ବହୁତ ଖୁସିରେ ସ୍ଥାନୀୟ ବସ, ଟାକ୍ସି ଓ ଅଟୋରିକସାରେ ଯାଇହୁଏ । ପାଖରେ ଦିଲ୍ଲୀ ମେଟ୍ରୋ ଷ୍ଟେସନ ମାତ୍ର ୨ କିମି ଦୂରରେ ଅଛି ।