Jump to content

ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର

Coordinates: 22°6′57.6″N 81°8′52.8″E / 22.116000°N 81.148000°E / 22.116000; 81.148000
ଉଇକିପିଡ଼ିଆ‌ରୁ
ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର
ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
Districtକବିରଧାମ ଜିଲ୍ଲା
ଦେବାଦେବୀଶିବ
Location
ସ୍ଥାନଚଉରା ଗ୍ରାମ, କୱର୍ଥ ଟାଉନ
Stateଛତିଶଗଡ଼
Countryଭାରତ
ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର is located in Chhattisgarh
ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର
Location in Chhattisgarh
ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି22°6′57.6″N 81°8′52.8″E / 22.116000°N 81.148000°E / 22.116000; 81.148000
Architecture
Typeନଗର ସ୍ଥାପତ୍ୟ
Completed୧୦୮୯ ମସିହା
Temple(s)3
Website
[୧]


ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଗୁଚ୍ଛ ଯାହା ଭାରତର ଛତିଶଗଡ଼ ପ୍ରଦେଶର ଭୋରାମଦେଓ ସ୍ଥାନରେ ଅବସ୍ଥିତ ।[] ଏଠାରେ ଚାରୋଟି ମନ୍ଦିର ଅଛି ଯାହା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଇଟାରେ ତିଆରି ମନ୍ଦିର ଅଛି ।[]

ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର ଏହାର ମୂଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଯାହା ପଥରରେ ତିଆରି ହୋଇଛି ।[] ଓଡ଼ିଶାର କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଓ ଖଜୁରାହୋ ମନ୍ଦିର ସହିତ ଏହାର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥାଇ ଉଦ୍ଦୀପକ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଥିବାରୁ ତାହାକୁ ଛତିଶଗଡ଼ର ଖଜୁରାହୋ ଭାବରେ ପରିଚୟ ମିଳିଛି ।[] ଭୋରାମଦେଓ ସ୍ଥାନରୁ ପ୍ରାୟ ଏକ କିମି ଦୂରରେ ମାଡ଼ୱା ମହଲ ବା ବିବାହ ହଲ ବା ଦୁଲହାଦେଓ ନାମକ ଏକ ସ୍ଥାନ ଅଛି ଯାହାକୁ ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର ଗୁଚ୍ଛରୁ ଗୋଟିଏ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଏହା ୧୩୪୯ ମସିହାରେ ନାଗବଂଶୀ ରାଜବଂଶର (Nagavanshi dynasty) ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେଓଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଓ ସେଠାରେ ୧୬ଟି ସ୍ତମ୍ଭ ଉପରେ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ତିଆରି ହୋଇଛି ।[]

ସ୍ଥାନ

[ସମ୍ପାଦନା]

ମୈକାଳ ପର୍ବତମାଳାର (Maikal range of hills) ପାଦଦେଶର ଘନ ଜଙ୍ଗଲ ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଭାରତର ଛତିଶଗଡ଼ ପ୍ରଦେଶରେ ଥିବା ଦକ୍ଷିଣ କୌଶଳ ଇଲାକାରେ ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର ଗୁଚ୍ଛ ଅବସ୍ଥିତ । କବିରଧାମ ଜିଲ୍ଲାର କୱର୍ଧ ତହସିଲ ଟାଉନରୁ ୧୮ କିମି ଦୂରରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ ।[][] ରାୟପୁରଠାରୁ ୧୩୪ କିମି ଦୂରରେ ଏହାର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଏୟାରପୋର୍ଟ ଅଛି ଓ ଦେଶର ଅନେକ ସହର ସହିତ ରାୟପୁର ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ରାୟପୁର ସହର ମୁମ୍ବାଇ-ହାଓଡ଼ା ମୂଖ୍ୟ ରେଳପଥ ପାଖରେ ଅଛି । ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କୱର୍ଧ ତହସିଲ ଟାଉନରୁ ରାୟପୁର ୧୧୬ କିମି, ରାଜନନ୍ଦଗାଁ ୧୩୩ କିମି ଓ ୨୨୦ କିମି ଦୂରତାରେ ଥିବା ଜବଲପୁରକୁ ରାସ୍ତା ସୁବିଧା ଅଛି ।[]

କାହ୍ନା ଜାତୀୟ ପାର୍କ (Kanha National Park) ପାଖ ଦେଇ ରାୟପୁର-ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ହାଇୱ୍ୟେ ରାସ୍ତା ଅଛି ।[]

ଇତିହାସ

[ସମ୍ପାଦନା]

ଏହି ମନ୍ଦିର ଗୁଚ୍ଛର ଇତିହାସ ଅଛି ଓ କଲାଚୁରି ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ (୧୦ମ-୧୨ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ, ରାଜସ୍ଥାନରେ ଏହାର ଶାସନକୁ ଚେଦି ବା ହୈହେୟା କୁହାଯାଉଥିଲା) ଥିବା ଜନଜଗିରି, କାଳଚୂରି, ନାରାୟଣପୁର ଓ ରତନପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ସ୍ଥାପତ୍ୟମାନଙ୍କର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅଛି । ପଣ୍ଡୁ ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଇଟା ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କର ଖରୋଦ, ପଲରି, ରାଜିମ ଓ ସିରପୁର ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅଛି ।[][] ଫଣୀନାଗ ବଂଶର ରାଜା ଲକ୍ଷଣ ଦେବ ରାୟ ଓ ଗୋପାଳ ଦେବ ଏହି ମନ୍ଦିର ତିଆରି କରେଇଥିଲେ । ଏହି ମନ୍ଦିର ଗୁଚ୍ଛର ସ୍ଥାପତ୍ୟକୁ ‘ପ୍ରସ୍ତରରେ ମନୋରମ କବିତା’ କୁହାଯାଏ ଓ ଏହାର ଶ୍ରେୟ ତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧନା କରୁଥିବା ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଛି ଯେଉଁମାନେ ଦକ୍ଷିଣ କୋଶଳ ରାଜ୍ୟ (ଯାହା ଅଧୁନା ଛତିଶଗଡ଼ ରୂପେ ପରିଚିତ) ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଏହି ମନ୍ଦିର ୭ଶରୁ ୧୨ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ।[] ଗଣ୍ଡ ଜନଜାତିର ଲୋକମାନେ ଶିବଙ୍କୁ ପୂଜା କରୁଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ ଶିବଙ୍କୁ ଭୋରାମଦେଓ କୁହାଯାଉଥିବାରୁ ମନ୍ଦିରକୁ ଭୋରାମଦେଓ ନାମ କରଣ ହୋଇଛି ।[]

ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର

[ସମ୍ପାଦନା]
Main tower with the open "half shelters" in the front facing south
Main entrance to the Bhoramdeo Temple with the Ishtaliq or brick built ruined temple to its left and a small red painted shrine dedicated to Hanuman on the right
A freeze of an external face of the temple with images of gods and erotic sculptures from Kama Sutra

ପଥର ତିଆରି ଭୋରାମଦେଓ ମନ୍ଦିର ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ[] ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି ଯାହା ଖଜୁରାହୋ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ପୁରୁଣା [] ଓ ଏକ ଅନିର୍ବଚନୀୟ କଳାକୃତି ଭାବରେ ସ୍ୱିକୃତ ହୋଇଛି । ଏହାର ବାହାର କାନ୍ଥରେ ଅପୂର୍ବ ଖୋଦେଇ ହୋଇଛି । ଏଠାରେ ଗୁରୁର ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ଯାହା ନାଗରା ସ୍ଥାପତ୍ୟଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ମନ୍ଦିର ଏକ ମଞ୍ଚରେ ତିଆରି ହୋଇଛି ଯାହାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ୬୦ ଫୁଟx୪୦ ଫୁଟ[], ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଶୈଳୀରେ ଏକ ମଣ୍ଡପ, ଅନ୍ତରାଳ, ମୂଖ୍ୟ ଗର୍ଭଗୃହ ଅଛି ଯେଉଁଠାରେ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ଅଛି ।[][] ଚତୁଷ୍କୋଣୀୟ ମଣ୍ଡପର ଚାରୋଟି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସ୍ତମ୍ଭ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ବେଦୀଟିର ମାପ ୯x୯ ଫୁଟ ।[] ବେଦୀକୁ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ପାଖରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଦଶାବତାର ଓ ଶିବ ତଥା ଗଣେଶଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି । ଗମ୍ବୁଜାକୃତି ଛାତ ଶୀର୍ଷରେ ଗୋଲାକାର କଳସ ଅଛି । ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ମନ୍ଦିର ଅଛି ।[] ମୂଖ୍ୟ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରରେ ଗଙ୍ଗା ଯମୁନାଙ୍କ ଖୋଦିତ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି ।[] ଏହାର ଏକ ୫ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ବେଦୀ ଅଛି ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ଦେବା ଦେବୀଙ୍କର ଖୋଦିତ ମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି ।[] ବାହାର ଓ ଭିତର କାନ୍ଥରେ କାମସୂତ୍ର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଚିତ୍ର ଖୋଦେଇ ହୋଇଛି । ଏଗୁଡିକ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ତିଆରି ହୋଇଛି ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକର ଉଚ୍ଚତା ୧.୫ରୁ ୨ଫୁଟ । ମୂଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ଚାରୋଟି ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଅଛି ଯାହା ଶକ୍ତ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।[] ବାହାର କାନ୍ଥର ତଳ ଧାଡ଼ିରେ ସିଂହ ଓ ହାତୀ ଚିତ୍ର ଅଛି ଯାହା କଳା ଓକ୍ରେ ପଥରରେ ତିଆରି ହୋଇଛି । ମନ୍ଦିର ବାହାର ପାଖରେ ବିଷ୍ଣୁ ଓ ତାଙ୍କର ଅବତାର ଛବି ଅଛି । ମୂଖ୍ୟ ଦ୍ୱାର ଦୁଇ ପାଖରେ ଏକ ବା ଦୁଇ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାର ପୌରାଣିକ ଛବି ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି ।[] ଶିଖରର ଦକ୍ଷିଣ ପାଖରେ ୬ ଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ଗଣେଶଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଅଛି । ଅନ୍ୟ ଏକ ପଥର ସ୍ତମ୍ଭରେ ଗରୁଡ଼ ଉପରେ ବସିଥିବା ବିଷ୍ଣୁ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଲୋକମାନେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଥିବା ଚିତ୍ର ଅଛି ।[] ମୁଖ୍ୟ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ପାଖରେ ଫଣା ଟେକିଥିବା ସାପ, ଗଣେଶ, ଶିବ, ରାଜା ଓ ରାଣୀଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି । ମନ୍ଦିରର ଗମ୍ବୁଜ ଦେଖିବାକୁ ଖଜୁରାହୋ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ମୈକାଳ ପର୍ବତମାଳା ଭଳି ଲାଗେ । ଏହାର ତୀକ୍ଷ୍ଣ ବକ୍ରତା ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିର ଭଳି ଦେଖାଯାଏ ।[]


ଇସ୍ତାଲିକ ମନ୍ଦିର

[ସମ୍ପାଦନା]

ମୂଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ଇଟା ତିଆରି ଇସ୍ତାଲିକ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହା ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ଏହି ମନ୍ଦିର ଭଗ୍ନ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଛି । ଗମ୍ବୁଜର ଅଧା ଭାଙ୍ଗିଯାଇଛି । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ଓ ଉମା ମହେଶ୍ୱରଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ରାଜା ରାଣୀ ହାତ ଯୋଡି ଠିଆ ହୋଇଥିବା ମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି ।[]

ଚେରକି ମହଲ

[ସମ୍ପାଦନା]

ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ଥିବାରୁ ଏହା ସହଜରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏନାହିଁ । ଏକ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ସେଠାରେ ଅଛି । ଛାତର ଆକାର ପଦ୍ମ ଭଳି ହୋଇଛି । ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରରେ ଅନେକ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି ।[]

ମାଡ଼ୱା ମହଲ

[ସମ୍ପାଦନା]

ମୂଳ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ଏକ କିମି ଦୂରରେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗ ମୁହାଁ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ଅଛି । ଏହା ଏକ ବିବାହ ମଣ୍ଡପ ଭଳି ଦେଖିବାକୁ ଅଟେ ଯାହାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଭାଷାରେ ମାଡ଼ୱା କୁହାଯାଏ । ନାଗବଂଶୀ ରାଜା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଓ ହୈହୱନ ବଂଶୀ ରାଜ କୁମାରୀ ଅମ୍ବିକା ଦେବୀଙ୍କ ସହିତ ସେଠାରେ ୧୩୪୯ ମସିହାରେ ବିବାହ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ।[][] ଏହି ମନ୍ଦିର ଭଲ ଅବସ୍ଥାରେ ନାହିଁ । ପ୍ରବେଶ ହଲରେ ନନ୍ଦୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ରହିଛି । ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ପାଖରୁ ପାହାଚ ପଡିଛି ଉପରକୁ ଗର୍ଭ ଗୃହକୁ ଯିବାକୁ । ମନ୍ଦିରର ବାହାର କାନ୍ଥରେ ୫୪ ପ୍ରକାରର ଯୌନ ଉଦ୍ଦୀପକ ଚିତ୍ର ଅଛି । ନାଗବଂଶୀ ରାଜାମାନେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଥିବାରୁ ଏଭଳି ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ପ୍ରବେଶ ପଥରେ ପରମ୍ପରାଗତ ସାଜସଜ୍ଜା ଅଛି । ମଣ୍ଡପର ଶିଖର ଓ ପ୍ରବେଶ ପଥର ସିଲିଂ ବା ଛାତ ତଳ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଛି ଓ କିଛି ଅଂଶର ପୁନରୁତ୍ଥାନ କରାଯାଇଛି । ଗମ୍ବୁଜର ନିମ୍ନ ଭାଗରେ ସ୍ଥାନୀୟ କଳାକାରମାନେ କେତେକ ଉତ୍ତେଜକ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଅଙ୍କନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରବେଶ ପଥରେ ନନ୍ଦୀଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ଅଛି । ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବେଶ ପଥରୁ ମନ୍ଦିର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାହାଚ ପଡ଼ିଛି । ମନ୍ଦିର ବାହାର କାନ୍ଥରେ ୫୪ଟି କାମ ସୂତ୍ର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଉତ୍ତେଜକ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି ।

ଖୋଲା ସଂଗ୍ରହାଳୟ

[ସମ୍ପାଦନା]

ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଥିବା ଏକ ଖୋଲା ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ଉକ୍ତ ସ୍ଥାନରୁ ଖୋଳା ହୋଇ ବାହାର କରାଯାଇଥିବା ଅନେକ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ରଖାଯାଇଛି ଯାହା ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀର କଳାକୃତି ମନେହୁଏ । ସେଠାରେ ସତୀ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଆଲିଙ୍ଗନ ମୁଦ୍ରାରେ ଅନେକ ଯୋଡ଼ି ବସିଥିବା ମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି ।[]

ଏହା ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ

[ସମ୍ପାଦନା]
  1. Syed Amanur Rahman; Balraj Verma (2006). The Beautiful India – Chhatisgarh. Reference Press.
  2. ୨.୦ ୨.୧ ୨.୨ ୨.୩ Deshpande, M.N. "Indian Archeological Survey – 1972-73" (PDF). National Informatics Center. pp. 13–14. Archived from the original (pdf) on 2016-03-04. Retrieved 2015-02-08.
  3. ୩.୦୦ ୩.୦୧ ୩.୦୨ ୩.୦୩ ୩.୦୪ ୩.୦୫ ୩.୦୬ ୩.୦୭ ୩.୦୮ ୩.୦୯ ୩.୧୦ ୩.୧୧ "Bhoramdeo: The Khajuraho of Chhattisgarh". National Informatics Center, Govt. of India. Archived from the original on 2009-11-25. Retrieved 2009-08-08.
  4. Puratan. Department of Archaeology and Museums, Madhya Pradesh. 1991. p. 43.
  5. ୫.୦ ୫.୧ ୫.୨ ୫.୩ "Ganesh au Chattishgarh". Ganesh, dieu de l'hindouisme. Archived from the original on 2014-09-18. Retrieved 2022-10-26.
  6. ୬.୦ ୬.୧ ୬.୨ ୬.୩ ୬.୪ ୬.୫ Ramaswamy, Chitra (12 April 2012). "Sheer poetry in stone". The Hindu.
  7. Rachna Shukul (1991). "The Saiva Images Of Bhoramdeo Temple". Puratan. Department of Archaeology and Museums, Madhya Pradesh. 8: 43–44.
  8. Rishad Saam Mehta (1 January 2005). Autocar India, Driving Destinations. Penguin Enterprise. p. 222. ISBN 978-0-14-400080-7.
  9. "Madwa Mahal". A Plaque in Hindi uploaded to Wikicommons.

https://mnaidunia.jagran.com/lite/special-story-bhoramdev-temple-is-the-center-of-faith-of-devotees-2298295

ମନ୍ଦିର ଦେଖନ୍ତୁ

[ସମ୍ପାଦନା]

ବାହ୍ୟ ଲିଙ୍କ

[ସମ୍ପାଦନା]