ପାଟଳିପୁତ୍ର
Pataliputra
पाटलिपुत्र Pātaliputtā (Pāli) | |
|---|---|
Ancient city | |
 Plan of Pataliputra compared to present-day Patna | |
| Country | India |
| State | Bihar |
| Region | Magadha |
| Division | Patna |
| District | Patna |
| Government | |
| • Body | Patna Municipal Corporation |
| Elevation | 53 m (174 ft) |
ପାଟଳିପୁତ୍ର (IAST: Pāṭaliputra), ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ବିହାରର ରାଜଧାନୀ ପାଟଣା ନିକଟରେ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ସହର ଥିବା ସ୍ଥାନ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 490 ମସିହାରେ ମଗଧ ରାଜା ଅଜାତଶତ୍ରୁ ଏହାକୁ ଏକ ଦୁର୍ଗ ଭାବରେ ଗଙ୍ଗା ନଦୀ କୁଳରେ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । [୧]
ଆଧୁନିକ ପାଟଣା ସହରର ଉପକଣ୍ଠ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଶ୍ରୂତ ଅଞ୍ଚଳ ରେପ୍ରତ୍ନତାତ୍ୱିକ ଖନନ କରାଯାଇ ଏହି ପୁରାତନ ପାଟଳିପୁତ୍ର ସହରର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳ ଅନାବରଣ କରାଯାଇଛି । [୨][୩] Excavations early in the 20th century around Patna revealed clear evidence of large fortification walls, including reinforcing wooden trusses.[୪]
ବ୍ୟୁପତ୍ତି
[ସମ୍ପାଦନା]ଏହି ନାମ " ପାଟଳି"ର ଅର୍ଥ ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାର ଧାନ ଓ "ପୁତ୍ର "ର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ହେଇଥିଲା । [୫] ଆଉ ଏକ ବ୍ୟୁପତ୍ତି [୬]ପ୍ରଣାଳୀ କୁହେ ଯେ ଏହା ଏକ ବୃକ୍ଷୀର ନାମ ଅନୁସାରୀ ହେଇଥିଲା । .[୭]ପୁଣି ଏକ ପ୍ରଣାଳୀରେ କୁହା ଯାଏ ଯେ ଏହା ରାଜା ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ କନ୍ୟା ପାତାଳୀଙ୍କ ପୁତ୍ର ହିସାବରେ ନମିତା ହେଇଥିଲା । .[୮] କିଛି ବୁଦ୍ଧିଜୀବିଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଏହା ପଟାଳି ସହରର ନାମର ଅପଭ୍ରଂଶ । [୯]
ଇତିହାସ
[ସମ୍ପାଦନା]ବୌଦ୍ଧ ଲିପି ଆଗରୁ ପାଟଳିପୁରର ନାମର ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ ନାହି । ବୌଦ୍ଧ ଲିପିରେ ଏହା ପାଟଲିଗ୍ରାମ ନାମରେ ଲିଖିତ ରହିଛି । ତେବେ ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ସହର ତାଲିକାରେ ତାହାର ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । [୧୦]ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜୀବନ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହା ସହର ନିର୍ମିତ ହଉଥିବା କଥାର ଲେଖା ରହିଛି । ତେବେ ପୁରାତାତ୍ୱିକ ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ପାଟଳିପୁତ୍ରର ଉନ୍ନୟନ 3 ୟ ବା 4ର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀ ଆଗରୁ ହେଇନଥିବା ଜଣା ପଡେ । .[୧୦] ତେବେ ଗ୍ରୀକ ପରିବ୍ରାଜକ ମେଘାସ୍ଥିନିସ ତାଙ୍କର ଭ୍ରମଣ ପୁସ୍ତକ ଇଣ୍ଡିକାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 303 ମସିହାରେ ପଟାଳିପୁତ୍ର ଏକ ସହର ଥିଲା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । [୧୧]
ପାଟାଳିପୁତ୍ର ସହର ହରିୟାଙ୍କା ଶାସକ ବିମ୍ବୀସାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏକ ଗ୍ରାମକୁ ସୁଦୃଢୀକରଣଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ହେଇଥିଲା ନନ୍ଦା , ମୌର୍ଯ୍ୟ , ଶ୍ରୁଙ୍ଗ , ଗୁପ୍ତା ଓ ପଲାସ ବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ ପାଟଳିପୁତ୍ରକୁ ସେମାନଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ଗଙ୍ଗା , ଗନ୍ଧକ ଓ ସୋନା ନଦୀର ସାଙ୍ଗମା ସ୍ଥଳରେ ଏହା ରହି ଏକ ଜଳ ଦୁର୍ଗ ଭାବରେ ଥିଲା । ଏହି ଜଳ ମାର୍ଗରେ ବ୍ୟବସାୟ ମଧ୍ୟ ହଉଥିଲା । ଇଣ୍ଡୋ - ଗାଙ୍ଗେୟ ସମତଳ ଭୂମି ସେହି ସମୟରେ ବାଣିଜ୍ୟର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥଳ ଥିଲା । .[୧୨]
ଏଠାରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଓ ଅଶୋକଙ୍କ ସମୟରେ ଦୁଇଟି ବୁଦ୍ଧ କାଉନ୍ସିଲ ସ୍ଥାପିତ ହେଇଥିଲା । ସେମାନେ ଓ ଜୈନ ଓ ଭ୍ରାହମଣିକ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ପାଟଳିପୁତ୍ର ଆଜାତଶତ୍ରୁଙ୍କ ପୁତ୍ର ଉଦୟଭଦ୍ରଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ହେଇଥିବାର ଦାବି କରନ୍ତି । [୧୦]
ମୌର୍ଯ୍ୟ ସାମ୍ଭ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ
[ସମ୍ପାଦନା]
ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କ ରାଜୁତି ସମୟରେ ଏହା ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ସହର ଥିଲା ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏଠାରେ ଜଣ ସଂଖ୍ୟା 150,000ରୁ 400,000[୧୩] ଥିବାର କୁହ ଯାଇଥିଲା । ସହରର ଆୟତନ 25.5 ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ସ୍ଥାନରେ ଥିଲା ଓ ଏହା ସାମନ୍ତରିକ କ୍ଷେତ୍ର ପରି ଆକାରରେ ଥିଲା । ଏହାର ପ୍ରାଚୀରରେ 64ଟି ଗେଟ ଥିଲା ।[୧୪] ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ମୌର୍ଯ୍ୟ ଓ ଅଶୋକଙ୍କ ସମୟରେ ଏହା ସମବୃଦ୍ଧିର ଶିଖରରେ ରହିଥିଲା । ଏହି ବିଷୟରେ ଗ୍ରୀକ ପରିବ୍ରାଜକ ମେଘସ୍ଥିନିସ ତାଙ୍କର " ପଲିବୋଥ୍ରା "ରେ ଲେଖିଥିଲେ ।
ଅଶୋକଙ୍କ ମହଲ ପ୍ରାଚୀନ ପେର୍ସେପୋଲିସ ମହଲର ଅନୁକରଣରେ ନିର୍ମିତ ହେଇଥିବାର ଜଣାଜାଏ । .[୧୫] ଏହି ମହଲ ଓ ପ୍ରାଚୀରରେ ଗ୍ରୀକ ଶୈଳୀର ନିର୍ମାଣ ଦେଖା ଯାଏ । .[୧୬]
ପରବର୍ତୀ ବଂଶ ମାନଙ୍କ ରାଜଧାନୀ
[ସମ୍ପାଦନା]ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଯାଏ ଏହି ସହର ବୌଦ୍ଧ କେନ୍ଦ୍ର ରହିବା ସହ ଗୁପ୍ତା ବଂଶ , ପାଲ ବଂଶର ରାଜଧାନୀ ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା । ଚୀନର ପରିବ୍ରାଜକ କ୍ଷୁଅଞ୍ଜଙ୍ଗଙ୍କ ଭ୍ରମଣ ସମୟରେ ଏହି ସହର ଦ୍ୱଂଶ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଯାଇଥିଲା । ପରେ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମୁସଲିମ ଆକ୍ରମଣ ବେଳେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ ଦ୍ୱଂଶ ହେଇଯାଇଥିଲା । [୧୭] ପରେ ଶେର ଶାହ ସୂରୀ ପଟାଳିପୁତ୍ରକୁ ଅଧୁନା ରହିଥିବା ପାଟଣା ନାମ ଦେଇ ପୁନର୍ନିର୍ମାଣ କରି ତାଙ୍କର ରାଜଧାନୀ କରିଥିଲେ ।
Structure
[ସମ୍ପାଦନା]thumb|An artistic impression of the palisades, gates and city of Pataliputra.
ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ଅନେକ ସ୍ଥାନ ଖନନ କରାଯାଇ ବହୁ ମୂଲ୍ଯବାନ ପୁରତତ୍ତ୍ୱ ସମ୍ପଦ ଅଣନାବରଣ କରା ଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆହୁରି ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ ଖନନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କାଳ କ୍ରମେ ସେ ସବୁର ଖନନ ହେଲେ ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସ ଉପରେ ଆହୁରି ଆଲୋକପାତ ହେଇ ପାରିବ ।
ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମୟରେ ସହର 1.5 ମାଇଲ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ 9 ମାଇଲ ଦୀର୍ଘ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳେ । ସହର ଚାତତୁପରଶ୍ୱରେ କାଷ୍ଠା ନିର୍ମିତ ପ୍ରାଚୀର ଥିବାର ଜଣା ଯାଏ ।ତେବେ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ ଏହି କାଷ୍ଠା ନିର୍ମିତ ପ୍ରାଚୀର ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ବାହାରେ ପ୍ରସ୍ତର ପ୍ରାଚୀର ଅଦ୍ୟାବଧି ପାଇ ନାହାନ୍ତି । .[୧୮]
ପାଟଳିପୁତ୍ର ଅଞ୍ଚଳର ଖନନ
[ସମ୍ପାଦନା]- କୁମହାର
- ବୁଲାନ୍ଦି ବାଗ
- ଆଗମ କୁଆ
- ଗୋଲଘର
- ଗାଏଘାତ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା
ଗ୍ୟାଲେରି
[ସମ୍ପାଦନା]-
Pataliputra as a capital of the Haryanka dynasty of the Magadha Empire. -
Pataliputra as a capital of Maurya Empire.
The Maurya Empire at its largest extent under Chandragupta Maurya and Bindusara. -
Pataliputra as a capital of Shunga Empire.
Approximate greatest extent of the Shunga Empire (c. 185 BCE). -
-
Pataliputra as a capital of Sher Shah's Empire.
ପୁନଶ୍ଚ ଦେଖଣା
[ସମ୍ପାଦନା]- Azimabad
- Magadh
- Names of Patna
- History of Patna
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ ୧.୦ ୧.୧ Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004), A History of India, 4th edition. Routledge, Pp. xii, 448, ISBN 0-415-32920-5
- ↑ "Patna". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2013. Web. 13 Dec. 2013 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/446536/Patna>.
- ↑ "Heritage wall for Metro corridor plan".
- ↑ Valerie Hansen Voyages in World History, Volume 1 to 1600, 2e, Volume 1 pp. 69 Cengage Learning, 2012
- ↑ Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary: Pāṭali, [୧] (a junior synonym of Stereospermum colais [୨] Archived 22 July 2011 at the Wayback Machine.)
- ↑ Encyclopaedia of Religion and Ethics, p.677
- ↑ Folklore, Vol. 19, No. 3 (30 September 1908), pp. 349–350
- ↑ The Calcutta Review Vol LXXVI (1883), p.218
- ↑ Language, Vol. 4, No. 2 (June , 1928), pp. 101–105
- ↑ ୧୦.୦ ୧୦.୧ ୧୦.୨ Sujato, Bhikkhu; Bhikkhu, Brahmali, The Authenticity of the Early Buddhist Texts (PDF), Oxford Center for Buddhist Studies[permanent dead link].
- ↑ Tripathi, Piyush Kumar (16 ଜୁଲାଇ 2015). "Realty to broaden horizon". The Telegraph. Calcutta.
- ↑ Sastri 1988, p. 11.
- ↑ The Rise of Man in the Gardens of Sumeria: A Biography of L.A. Waddell, Christine Preston, Sussex Academic Press, 2009, p.49 [୩][permanent dead link]
- ↑ Fortified Cities of Ancient India: A Comparative Study, Dieter Schlingloff, Anthem Press, 2014, p.49 [୪]
- ↑ The Analysis of Indian Muria Empire affected from Achaemenid’s architecture art Archived 2 April 2015 at the Wayback Machine..
- ↑ Report on the excavations at Pātaliputra (Patna); the Palibothra of the Greeks by Waddell, L. A. (Laurence Austine)
- ↑ Scott, David (ମଇ 1995). "Buddhism and Islam: Past to Present Encounters and Interfaith Lessons". Numen. 42 (2): 141–155. doi:10.1163/1568527952598657. JSTOR 3270172.
- ↑ Excavation sites in Bihar, Archaeological Survey of India.
ସ୍ରୋତ
[ସମ୍ପାଦନା]- Sastri, Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta, ed. (1988), Age of the Nandas and Mauryas (Second ed.), Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0465-1
{{citation}}: More than one of|ISBN=and|isbn=specified (help)
ପୁନଶ୍ଚ ପଠନ
[ସମ୍ପାଦନା]- Bernstein, Richard (2001). Ultimate Journey: Retracing the Path of an Ancient Buddhist Monk (Xuanzang) who crossed Asia in Search of Enlightenment. Alfred A. Knopf, New York. ISBN 0-375-40009-5