ଅର୍ଦ୍ଧନାରୀଶ୍ୱର

ଉଇକିପିଡ଼ିଆ‌ରୁ
ଅର୍ଦ୍ଧନାରୀଶ୍ୱର
ଅର୍ଦ୍ଧନାରୀଶ୍ୱର
Sanskrit TransliterationArdhanārīśvara
Affiliationଶିବପାର୍ବତୀଙ୍କ ସମାହାର
Weaponତ୍ରିଶୁଳ
Mountନନ୍ଦୀ (ସାଧାରଣତଃ), ବେଳେବେଳେ ଏକ ସିଂହ ସହ

ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ହିନ୍ଦୁ ଦେବତା ଶିବ ଏବଂ ପାର୍ବତୀଙ୍କ (ଦେବୀ, ଶକ୍ତି ଏବଂ ଉମା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଉଭୟ ନାରୀ ପୁରୁଷ ଥିବା ରୂପ । ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ରୂପକୁ ଅଧା ପୁରୁଷ ଏବଂ ଅଧା ମହିଳା ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି ଓ ସମାନ ଭାବରେ ମଝିରେ ବିଭାଜନ କରାଯାଇଛି । ଡାହାଣ ଅଧା ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ଭାବେ ଶିବ ଓ ତାହା ତାଙ୍କର ପାରମ୍ପାରିକ ଗୁଣକୁ ଚିତ୍ରଣ କରେ ।

ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ମୂର୍ତ୍ତିସବୁ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କୁଶାଣ ଶାସନ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମିଳିଥିଲା । ଏହାର ସଂକେତକଳା ବିକଶିତ ହୋଇ ଗୁପ୍ତ ଯୁଗରେ ସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ପୁରାଣ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରତିମାନ୍ୟାସ ଚୁକ୍ତି ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱରର ପୁରାଣ ଏବଂ ସଂକେତକଳା ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ସମଗ୍ର ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ଶିବ ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ପ୍ରତିମାନ୍ୟାସ ରୂପରେ ରହିଛି । ତେବେ ଖୁବ କମ ମନ୍ଦିର କେବଳ ଏହି ଦେବତାଙ୍କ ପାଇଁ ସମର୍ପିତ ।

ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ପୁରୁଷ ଏବଂ ନାରୀ ଶକ୍ତିର (ପୁରୁଷପ୍ରକୃତି) ସଂଶ୍ଲେଷଣକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ । କିଛି ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଅନୁସାରେ ଏହା ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ମହିଳା ନୀତି ଶକ୍ତି କିପରି ତାଙ୍କର ପୁରୁଷ ନୀତି ଶିବଠାରୁ ଅଭିନ୍ନ ତାହା ସୂଚୀତ କରିଥାଏ । ଆଉ ଏକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଅନୁସାରେ ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱର ଶିବଙ୍କ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରତୀକ ।

ପ୍ରତିମାନ୍ୟାସ[ସମ୍ପାଦନା]

୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସଂକେତକଳା କାର୍ଯ୍ୟ ଅଧିକାଂଶ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତରେ ରଚିତ[୧][୨] ଶିଳ୍ପରତ୍ନ, ମତ୍ସ୍ୟ ପୁରାଣ ଏବଂ ଆଗମ ପାଠ୍ୟରେ (ଯଥା ଅଂଶୂମଦଭେଦଗମ, କାମିକାଗମ, ସୁପ୍ରେଦାଗମ ଏବଂ କରଣଗମ) ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ୱରର ପ୍ରତିମାନ୍ୟାସ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଶରୀରର ଡାହାଣ ଉଚ୍ଚ ପାର୍ଶ୍ୱ ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ଶିବ[୩] ଏବଂ ବାମ ହେଉଛି ମହିଳା ପାର୍ବତୀ । ଶକ୍ତି ପଥରେକିଛି ବିରଳ ଚିତ୍ରରେ ନାରୀକୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ କରି ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତିମାରେ ସାଧାରଣତଃ ଚାରି, ତିନି କିମ୍ବା ଦୁଇଟି ବାହୁ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କ୍ୱଚିତ ଆଠଟି ବାହୁ ସହିତ ଚିତ୍ରିତ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ତିନୋଟି ବାହୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାର୍ବତୀ ପାର୍ଶ୍ୱରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ବାହୁ ଅଛି, ଯାହା ମୂର୍ତ୍ତିରେ କମ ଭୂମିକାକୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ ।

ଟୀକା[ସମ୍ପାଦନା]

  1. Rao p. 323
  2. Collins p.77
  3. Goldberg pp. 145–8

ଆଧାର[ସମ୍ପାଦନା]

  • Collins, Charles Dillard (1988). The iconography and ritual of Śiva at Elephanta. SUNY Press. ISBN 0-88706-773-5.
  • Chakravarti, Mahadev (1986). The concept of Rudra-Śiva through the ages. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0053-2.
  • Daniélou, Alain (1992). Gods of love and ecstasy: the traditions of Shiva and Dionysus. Inner Traditions International. ISBN 0-89281-374-1.
  • Dehejia, Harsha V. (1997). Pārvatīdarpaṇa: an exposition of Kāśmir Śaivism through the images of Śiva and Parvati. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-1484-3.
  • Goldberg, Ellen (2002). The Lord who is half woman: Ardhanārīśvara in Indian and feminist perspective. SUNY Press. ISBN 0-7914-5325-1.
  • Garg, Ganga Ram, ed. (1992). Encyclopaedia of the Hindu world. Vol. 3: Ar-Az. Concept Publishing Company. ISBN 81-7022-376-8.
  • Kramrisch, Stella (1981). The Presence of Siva. Princeton University Press. ISBN 0-691-01930-4.
  • Rao, T.A. Gopinatha (1916). Elements of Hindu iconography. Vol. 2: Part I. Madras: Law Printing House.
  • Srinivasan, Doris Meth (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL. OCLC 208705592.
  • Swami Parmeshwaranand (2004). "Ardhanārīśvara". Encyclopaedia of the Śaivism. Vol. 1. Sarup & Sons. ISBN 81-7625-427-4.
  • Yadav, Neeta (2000). Ardhanārīśvara in art and literature. D.K. Printworld. ISBN 81-246-0169-0.

ବାହାର ଲିଙ୍କ[ସମ୍ପାଦନା]