ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀ
ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀ | |
|---|---|
| ଜନ୍ମ | 8 ଅଗଷ୍ଟ 1908 ବାରାଣାସୀ,ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ |
| ମୃତ୍ୟୁ | ୧୮ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୭୭ (ବୟସ ୬୮–୬୯) ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ, ଭାରତ |
| ଶୈଳୀ | ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ |
| ପେଷା | ସଂଗୀତଜ୍ଞ |
ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀ (୧୯୦୮ - ୧୮ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୭୭)[୧] ଭାରତ ବାରାଣାସୀର ଜଣେ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ଗାୟକ ଥିଲେ, ଯିଏ ମା' (ମାତା) ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲେ । ସେ ୧୯୦୮ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରି ନିଜ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଶୀଘ୍ର ହରାଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ମାଉସୀ, ବିଶିଷ୍ଟ ଗାୟକ ରାଜେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ପାଳିତ ହୋଇଥିଲେ ।
ସଂଗୀତରେ ଆରମ୍ଭ
[ସମ୍ପାଦନା]ଏକ ସଂଗୀତ ଘରେ ରହିବା ସତ୍ତେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ହଠାତ ସଙ୍ଗୀତକୁ ଆସିଥିଲେ । ରାଜେଶ୍ୱରୀ ନିଜ ଝିଅ କମଳେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସଂଗୀତ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିବାବେଳେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଘରର ଛୋଟ କାମ କରନ୍ତି । ଥରେ, ଯେତେବେଳେ ବିଶିଷ୍ଟ ସାରଙ୍ଗୀ ଖେଳାଳି ସିୟାଜୀ ମିଶ୍ର କମଳେଶ୍ୱରୀଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ଶିଖାଯାଇଥିବା ଟପ୍ପାକୁ ପୁନରାବୃତ୍ତି କରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ । ରାଜେଶ୍ୱରୀ ଧର୍ଯ୍ୟ ହରାଇଲେ ଏବଂ ସାହାଯ୍ୟ ପାଇଁ ଚିତ୍କାର କରୁଥିବା କମଳେଶ୍ୱରୀଙ୍କୁ ଏକ ବାଡ଼ିରେ ପିଟିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ତାଙ୍କ କାନ୍ଦୁଥିବା ସମ୍ପର୍କୀୟଙ୍କୁ କହିଥିଲେ, ସିୟାଜୀ ମହାରାଜ ଯାହା କହୁଛନ୍ତି ତାହା ଗାଇବା ଏତେ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହା ପରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ତାଙ୍କୁ ଦେଖାଇଲେ ଯେ ଏହାକୁ କିପରି ଗାଇବେ, ପୁରା ସ୍ୱରକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ କରିଦେଲେ । ତା' ପରଦିନ ସିୟାଜୀ ମହାରାଜ ରାଜେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସି ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀଙ୍କୁ ନିଜ ପରିବାରରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ କହିଥିଲେ କାରଣ ସେ ସନ୍ତାନହୀନ ଥିଲେ । ତେଣୁ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଏହି ଦମ୍ପତିଙ୍କ ସହ ଚାଲିଗଲେ, ଶେଷରେ ସେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜଣେ ବଡ଼ ବନ୍ଧୁ ଏବଂ ସମର୍ଥନ ହେଲେ । ଏହି ଘଟଣା ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ମନରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ ଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କ ଝିଅ ସବିତା ଦେବୀଙ୍କ ସହ-ଲେଖାଯାଇଥିବା ମା'ଙ୍କ ଜୀବନୀରେ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ଦିଆଯାଇଛି [୨]
ସଂଗୀତ ବୃତ୍ତି
[ସମ୍ପାଦନା]ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ସେ ଦେୱାସର ରାଜାବ ଅଲି ଖାନ ଏବଂ ଲାହୋରର ଇନାୟତ ଖାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ମଧ୍ୟ ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ଗୁରୁଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତ ବାଡେ ରାମଦାସ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରିଥିଲେ । କର୍ନାଟକ ଗାୟକ ଏମ୍.ଏସ. ସୁଭଲକ୍ଷ୍ମୀ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀଙ୍କଠାରୁ ଭଜନ ଗୀତ ଶିଖିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ତାଙ୍କ ହିନ୍ଦୀ ଭଜନ ବିଶେଷକରି ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ବହୁ ଦର୍ଶକଙ୍କ ପାଇଁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ସଂଗୀତର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୮୯ ମସିହାରେ, ବିଶିଷ୍ଟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ମଣି କୌଲ ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଉପରେ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । [୩] ବହୁ ଦଶନ୍ଧି ପୂର୍ବରୁ କଲିକତା ସମ୍ମିଳନୀରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରୀ ତାଙ୍କର ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଡେବ୍ୟୁ କରିଥିଲେ । ସମସାମୟିକ ସଂଗୀତଜ୍ଞମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେସରବାଇ କେରକର ଏବଂ ଏମ୍.ଏସ. ସୁଭଲକ୍ଷ୍ମୀ ସେହି କଳାକାର ଥିଲେ ଯାହାକୁ ସେ ଅଧିକ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ ।
ସେ ତାଙ୍କ ପେଶା ସମୟରେ ଅନେକ ପ୍ରଶଂସା ଜିତିଥିଲେ :
- ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପଦ୍ମଶ୍ରୀ (1966)
ସେ ୧୮ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୭୭ରେ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଝିଅ ସବିତା ଦେବୀ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ସଂଗୀତଜ୍ଞ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀରେ ରୁହନ୍ତି ।
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ Journal of the Indian Musicological Society, 1977, p. 51
- ↑ Maa...Siddheshwari Vibha S. Chauhan and Savita Devi, Roli Books, New Delhi, 2000
- ↑ NFDC Siddheshwari (film), 1989, by Mani Kaul, produced by the National Film Development Corporation of India