ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର
ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥା ସାମୂହିକ ଅଧିକାର ସ୍ତରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କିମ୍ବା ସର୍ବସାଧାରଣ ପରିବେଶ ଯୋଗାଯୋଗ ପାଇଁ ଭାଷା ବା ଭାଷାସମୂହ ବାଛିବା ପାଇଁ ମାନବିକ ଏବଂ ନାଗରିକ ଅଧିକାର । ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାନଦଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକ ଭିତରେ ଆଞ୍ଚଳିକତାର ପରିମାଣ, ସକାରାତ୍ମକତା ପରିମାଣ, ମିଳାମିଶା କିମ୍ବା ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣା, ଏବଂ ଖୋଲାପଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।[୧]
ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଭିତରେ ଆହୁରି ଅନେକ ଅଧିକାର ସମେତ ଆଇନଗତ, ପ୍ରାଶାସନିକ ଏବଂ ନ୍ୟାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟ, ଭାଷା ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ବୁଝାହେଉଥିବା ଏବଂ ମୁକ୍ତ ଭାବରେ ବଛା ଭାଷାରେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଅଧିକାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।[୨]
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନରେ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ସାଧାରଣତଃ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାରର ବ୍ୟାପକ ଢାଞ୍ଚାକୁ ଭିତ୍ତିକରି କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ ।
ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦଲିଲଗୁଡ଼ିକରେ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଘୋଷଣାନାମା (ୟୁନିଭର୍ସାଲ ଡିକ୍ଲାରେସନ ଅଫ ଲିଙ୍ଗୁଇଷ୍ଟିକ ରାଇଟ୍ସ - ୧୯୯୬), ଆଞ୍ଚଳିକ କିମ୍ବା ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଭାଷା ପାଇଁ ଇଉରୋପୀୟ ଚାର୍ଟର (ଇଉରୋପିଆନ ଚାର୍ଟର ଫର ରିଜିଓନାଲ ଅର ମାଇନରିଟି ଲାଙ୍ଗୁଏଜ୍ସ - ୧୯୯୨), ଶିଶୁ ଅଧିକାର ଅଧିକାର ସମ୍ମିଳନୀ (କନଭେନସନ ଅନ ଦି ରାଇଟ୍ସ ଅଫ ଦି ଚାଇଲ୍ଡ଼ - ୧୯୮୯) ଏବଂ ଜାତୀୟ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ମିଳନୀ (ଫ୍ରେମୱାର୍କ କନଭେନସନ ଫର ଦି ପ୍ରୋଟେକ୍ସନ ଅଫ ନ୍ୟାସନାଲ ମାଇନରିଟିସ - ୧୯୮୮), ଶିକ୍ଷାରେ ଭେଦଭାବ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସମ୍ମିଳନୀ (କନଭେନସନ ଏଗେନ୍ଷ୍ଟ ଡିସକ୍ରିମିନେସନ ଇନ ଏଜୁକେସନ)[୩], ନାଗରିକ ତଥା ରାଜନୀତିକ ଅଧିକାର ଉପରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚୁକ୍ତିନାମା (ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ କଭନେଣ୍ଟ ଅନ ସିଭିଲ ଆଣ୍ଡ ପଲିଟିକାଲ ରାଇଟ୍ସ)[୪] ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
ଇତିହାସ
[ସମ୍ପାଦନା]ଧୀରେ ଧୀରେ ଜାତୀୟତାର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ ଅଧିକ ଦେଖାହେବାରୁ ଇତିହାସର ବିବର୍ତ୍ତନ କ୍ରମେ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା । ଇଉରୋପୀୟ ଇତିହାସରେ ଭାଷା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ନୀତି ଏବଂ ଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଆସୁଥିଲେ ହେଁ ଏଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟତଃ ଅନ୍ୟ ଭାଷା କିମ୍ବା ଉପଭାଷାରେ ଅବହେଳା କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ଏକ ଭାଷା ବାଧ୍ୟକରି ଲଦିଦିଆଯାଉଥିବା ଭଳି ଘଟଣାସବୁ ଥିଲା । ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଉପରେ ଅଧିକାଂଶ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ରଚନା ମୁଖ୍ୟତଃ ଭାଷାଗତ ବିବିଧତା ଭିତ୍ତିରେ ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ଏବଂ/କିମ୍ବା ଜାତୀୟ ବିଭାଜନ ସ୍ଥିରତା ବଜାୟ ରଖିବାରେ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଦେଶମାନଙ୍କରୁ ଆସିଥିଲା ।[୫] ତେବେ ୧୯୦୦ ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ରାଜନୀତିରେ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ସରକାରୀ ମାନ୍ୟତା ହାସଲ କରିଥିଲା।
ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଥମେ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାଷାଗତ ଅଧିକାର ଘୋଷଣାନାମାରେ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମାନବ ଅଧିକାର ଭାବରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ।
ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଚୁକ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଭାଷା ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଅଧିକାର ସହ ଜଡ଼ିତ । ଏହିପରି ଭାଷା ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକର ଇତିହାସକୁ ପାଞ୍ଚଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।[୬][୭]
- ୧୫୧୫ ପୂର୍ବରୁ: ଭାଷା ଅଧିକାର ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ଚୁକ୍ତିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚୁକ୍ତିରେ ନୁହେଁ । ଯଥା: ଟ୍ରିଟି ଅଫ ଲୁଜାନ (୧୯୨୩) ।
- ଭିଏନା କଂଗ୍ରେସର ଅନ୍ତିମ ଅଧିନିୟମ (୧୮୧୫)): ନେପୋଲିଅନ ୧ଙ୍କ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ନିର୍ମାଣର ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ୭ଟି ପ୍ରମୁଖ ଇଉରୋପୀୟ ଶକ୍ତି ଦସ୍ତଖତ କରିଥିଲେ । ଏହା ସରକାରୀ ବ୍ୟବସାୟ ପାଇଁ ଜର୍ମାନ ସହିତ ପୋଜନାନରେ ପୋଲାଣ୍ଡକୁ ପୋଲ୍ସ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନକଲା । ତା' ଛଡ଼ା କେତେକ ଜାତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଜାତୀୟ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁମାନଙ୍କର ଭାଷା ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ । ଯଥା ୧୮୬୭ର ଅଷ୍ଟ୍ରିଆର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ ଅନୁସୂଚିତ ଜାତିମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଜାତୀୟତା ଏବଂ ଭାଷାର ବିକାଶ ପାଇଁ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରେ ।
- ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ମଧ୍ୟରେ: ଲିଗ ଅଫ ନେସନ୍ସ ଅଧୀନରେ ଶାନ୍ତି ଚୁକ୍ତିନାମା ଏବଂ ପ୍ରମୁଖ ବହୁପକ୍ଷୀୟ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ମିଳନୀରେ ମଧ୍ୟ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଇଉରୋପରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଉଥିବା ଧାରା ରହିଥିଲା ଯଥା: ଯେକୌଣସି ଭାଷାର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଅଧିକାର, ଏବଂ ନିଜ ଭାଷା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।[୮] ଅନେକ ଜାତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଏହି ଧାରାକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ । କିନ୍ତୁ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ଆମେରିକା ଭଳି ସମସ୍ତ ଦସ୍ତଖତକାରୀ ନିଜସ୍ୱ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ପରି ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କୁ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିନାହାଁନ୍ତି । ଚୁକ୍ତିନାମାଗୁଡ଼ିକ ଲିଗ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସ ଏବଂ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ କୋର୍ଟ ଅଫ ଜଷ୍ଟିସରେ ଅଭିଯୋଗ କରିବାର ଅଧିକାର ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
- ୧୯୪୫-୧୯୭୦ ଦଶକ: ମାନବ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଓ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିଜର ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ପାଇଁ ନିପୀଡ଼ିତ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ସାମୂହିକ ଅଧିକାର ନିମନ୍ତେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିୟମ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଭିତ୍ତିଭୂମି ମଧ୍ୟରେ କରାଯାଇଥିଲା ।
- ୧୯୭୦ ଦଶକର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁମାନଙ୍କର ଭାଷା ଅଧିକାରକୁ ନେଇ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁମାନଙ୍କର ଅଧିକାରରେ ଏକ ନୂତନ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଗଲା ଯଥା ଜାତୀୟ କିମ୍ବା ଅନୁସୂଚିତ ଜାତି, ଧର୍ମ ଏବଂ ଭାଷା ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଅଧିକାର ଉପରେ ଜାତିସଂଘ ଘୋଷଣାନାମା ।
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ Extra, G., and Yağmur, K. (2004). "Language rights perspectives".
- ↑ Hult, F.M., & Hornberger, N.H. (2016). Re-visiting orientations to language planning: problem, right, and resource. Bilingual Review/La revista bilingüe, 33(3), 30–49. Available from http://bilingualreview.utsa.edu/index.php/br/article/view/118 Archived 2019-03-08 at the Wayback Machine.
- ↑ Convention against Discrimination in Education, Article 5
- ↑ International Covenant on Civil and Political Rights, Article 27
- ↑ Kymlicka, Will and Patten, Alan. (2003). "Introduction: Language Rights and Political Theory: Context, Issues and Approaches." In Will Kymlicka and Alan Patten (eds.), Language Rights and Political Theory(pp1-51): Oxford University Press.
- ↑ Skutnabb-Kangas, Tove. (2000). "Linguistic Genocide in Education – or Worldwide Diversity and Human Rights?" Lawrence Erlbaum Associates Inc.
- ↑ Skutnabb-Kangas, Tove, Phillipson, Robert, and Rannut, Mart. (1994). "Linguistic human rights: overcoming linguistic discrimination." Walter de Gruyter.
- ↑ Caporti, Francesco. (1979). "Study of the Rights of Persons Belonging to Ethnic, Religious and Linguistic Minorities." New York: United Nations.