ସଙ୍ଗୀତ ନାରାୟଣ
ସଙ୍ଗୀତ ନାରାୟଣ ହେଉଛି ୧୭ଶତାବ୍ଦୀର ଏକ ସଙ୍ଗୀତ ବିଷୟକ ଗ୍ରନ୍ଥ, ଯାହା ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ (ଭାରତର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଶୈଳୀ) ପ୍ରଥା ସହ ସଂପୃକ୍ତ। ଏହା ସଙ୍ଗୀତ ଶିଳ୍ପୀ କବିରତ୍ନ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ[୧] ଓ ପାରଳାଖେମୁଣ୍ଡିର ଗଜପତି ସର୍ବଜ୍ଞ ଜଗନ୍ନାଥ ନାରାୟଣ ଦେବଙ୍କ ନାମରେ ଅର୍ପିତ।[୨] ଏହା ଓଡ଼ିଶାରୁ ମିଳିଥିବା ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସଙ୍ଗୀତ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତରେ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୂଳ ଗ୍ରନ୍ଥ ଭାବେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି।[୩][୪] ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ ପ୍ରଥମେ ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା,[୫] ଏବଂ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ କଳା କେନ୍ଦ୍ର ଦ୍ୱାରା ଏହାର ଏକ ଗଭୀର ସମୀକ୍ଷା ଆଧାରିତ ସଂସ୍କରଣ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥର ପାଣିପଥିଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ମିଳିଥିବାରୁ, ଏହାର ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରସାର ସୂଚିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଜୋନାଥନ କ୍ୟାଟ୍ଜ ତାଙ୍କ D. Phil. ଥେସିସରେ ସଙ୍ଗୀତ ନାରାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥର ସଙ୍ଗୀତ ବିଜ୍ଞାନ ଭାଗଗୁଡ଼ିକୁ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥିଲେ।
ଲେଖକ
[ସମ୍ପାଦନା]ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମିଶ୍ର ସଙ୍ଗୀତ ଓ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିଲେ। ସେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସଙ୍ଗୀତ ଗ୍ରନ୍ଥ ତାଳସଂଗ୍ରହ ରଚନା କରିଥିଲେ,[୬] କିନ୍ତୁ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ ବର୍ତ୍ତମାନ ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ। ସଙ୍ଗୀତ ନାରାୟଣଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଅନେକ ପୁରାତନ ସଙ୍ଗୀତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି, ଯେପରିକି – ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣ, ନାରଦ ସଂହିତା, ଶିବ ସଂହିତା, ପର୍ଶୁରାମ ସଂହିତା, ବୃହଦ୍ଦେଶୀ, କୋହଳିୟମ୍, ସଙ୍ଗୀତ ରତ୍ନାକର, ପଞ୍ଚମାସାର ସଂହିତା, ସଙ୍ଗୀତ ରତ୍ନମାଳା, ସଙ୍ଗୀତ ଦାମୋଦର, ସଙ୍ଗୀତ କୌମୁଦୀ, ଗୀତ ପ୍ରକାଶ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ। ଡ଼ା. ମମତା ମିଶ୍ର ଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥ ସହ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁସାରେ, ଏହି କୃତି ୧୬୪୬-୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ମଧ୍ୟରେ ରଚିତ ବୋଲି ଜଣାଯାଏ। ନାରାୟଣ ମିଶ୍ରଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତ ସାରଣୀ ନାମକ ଗ୍ରନ୍ଥ ସହିତ ଏହି ତୁଳନା କରାଯାଇଛି, ଯେଉଁଠି ନାରାୟଣ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମିଶ୍ରଙ୍କ ପୁତ୍ର ଥିଲେ।[୭] ପ୍ରଫେସର ମନ୍ଦାକ୍ରାନ୍ତା ବୋସ୍ ମଧ୍ୟ ଏହି କୃତିକୁ ୧୭ଶ. ଶତାବ୍ଦୀର ବୋଲି ମାନ୍ୟ କରିଛନ୍ତି।
ଏହି କୃତିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଗଜପତି ଜଗନ୍ନାଥ ନାରାୟଣ ଦେବ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଓ ସଶକ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଥିବା ପାରଳାଖେମୁଣ୍ଡିର ପୂର୍ବତନ ଶାସକ ଥିଲେ। ରାଜା ସ୍ୱୟଂକୁ ଲୋକୋନ୍ତର ଅର୍ପଣ କରି କବିରତ୍ନ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଓ ନିଜ ଗୁରୁଙ୍କ ପ୍ରତି ଏକ ସୁନ୍ଦର ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଜଣାଇଛନ୍ତି।
ବିଷୟବସ୍ତୁ
[ସମ୍ପାଦନା]ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସଙ୍ଗୀତର ତିନିଟି ପାରମ୍ପରିକ ଅଙ୍ଗ — ଗୀତ, ବାଦ୍ୟ ଓ ନୃତ୍ୟ — ବିଷୟରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ଚର୍ଚ୍ଚା କରାଯାଇଛି। ଦିଆଯାଇଥିବା ଉଦାହରଣ ସଙ୍ଗୀତଗୁଡ଼ିକ ବେଶିଭାଗ ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେବଙ୍କ ପ୍ରତି ଉତ୍ସର୍ଗିତ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରମ୍ପରାଗତ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକମାନଙ୍କ ପରି, ମିଶ୍ର ମଧ୍ୟ ନିଜ ଗ୍ରନ୍ଥର ଆରମ୍ଭ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନାମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ କରିଛନ୍ତି, ଯେଉଁଠି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଶାର ପୂଜ୍ୟ ଦେବତା ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି।
ସଙ୍ଗୀତ ନାରାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖିତ ରାଗଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ — ଶ୍ରୀ, ନଟ୍ଟ, କର୍ଣ୍ଣାଟ, ରେବଗୁପ୍ତ, ବସନ୍ତ, ଭୈରବ, ବଙ୍ଗାଳା, ସୋମ, ଆମ୍ରପଞ୍ଚମ, କାମୋଦ, ମେଘ, ଦ୍ରାବିଡ଼ଗୌଡ଼, ତୁରସ୍କ ଗୌଡ଼, ବରାଡ଼ୀ, ଦ୍ରାବିଡ଼ ବରାଡ଼ୀ, ଦେଶୀ ବରାଡ଼ୀ, ଶୁଦ୍ଧ ବରାଡ଼ୀ, ଗୁଜ୍ଜରୀ, ସୌରାଷ୍ଟ୍ର ଗୁଜ୍ଜରୀ, ଦକ୍ଷିଣ ଗୁଜ୍ଜରୀ, ଟୋଡି, ମାଳବଶ୍ରୀ, ସୈନ୍ଧବୀ, ଦେବକିରୀ, ରାମକିରୀ, ପ୍ରଥମ ମଞ୍ଜରୀ, ନଟ୍ଟା, ବେଳାବଳୀ, ଗୌଡ଼ୀ, ଗୌଡ଼, ନାଟ, ଘଣ୍ଟାରବ, ନଟ ନାରାୟଣ, ଭୂପତି, ଶଙ୍କରାଭରଣ, ମଧ୍ୟମାଦି, ମଲ୍ଲାର, ଦେଶପାଳା, ମାଳବ, ଅନ୍ଦୋଳିତ (ହିନ୍ଦୋଳ), ନାଗଧ୍ୱନି, ଗୁଣ୍ଡକିରୀ, ଖମ୍ଭାବତୀ, ମେଘରଞ୍ଜି, ମଞ୍ଜୁ କଲ୍ୟାଣିକା, ଛାୟାଟୋଡି, ପ୍ରତାପବେଳାବଳୀ, ପୌରବୀ, ନଟ୍ଟମଲ୍ଲାରିକା, ବଲ୍ଲଭୀ, ଗୌରୀ, ସାରଙ୍ଗା, ଆସାବରୀ ଓ ମୁଖାବରୀ।[୮]
ଏହି ରାଗ ଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକାଂଶ ଓଡିଶୀ ସଙ୍ଗୀତର ବର୍ତ୍ତମାନ ରେପର୍ଟୋରୀରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଛି।
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ Misra, Purusottama (2009). Bose, Prof. Mandakranta (ed.). Sangitanarayana (A Seventeenth Century Text on Music and Dance from Orissa). Indira Gandhi National Centre for the Arts and Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd. ISBN 9788120832886.
- ↑ Kavi, M. Ramakrishna (1999). Bharatakosa (A Dictionary to Technical Terms with definitions on Music and Dance Collected from the Works of Bharata and Others). Munshiram Manoharlal. ASIN B00GS1O0H4.
- ↑ Badajena Mahapatra, Krusnadasa (1983). Panigrahi, Nilamadhab (ed.). Geeta Prakash. Bhubaneswar: Odisha Sangeet Natak Akademi.
- ↑ Panda, Pt. Gopal Chandra (2004). Odisi Raga Ratnabali ओडिसी राग रत्नावली (in ହିନ୍ଦୀ). Bhubaneswar. OCLC 225908458.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) - ↑ Deva, Gajapati Narayana (1966). Acharya, Pt. Banambara; Patnaik, Kabichandra Dr. Kali Charan; Mohapatra, Kedarnath (eds.). Sangita Narayana. Bhubaneswar: Odisha Sangeet Natak Akademi.
- ↑ Parhi, Dr. Kirtan Narayan (2017). The Classicality of Orissi Music. India: Maxcurious Publications Pvt. Ltd. p. 383. ISBN 9788193215128.
- ↑ Misra, Kabiratna Narayana. Mishra, Dr. Mamata (ed.). Sangita Sarani. Bhubaneswar: Odisha Sangeet Natak Akademi.
- ↑ Parhi, Kirtan Narayan (2009). "Odissi Music : Retrospect and Prospect". In Mohapatra, PK (ed.). Perspectives on Orissa. New Delhi: Centre for study in civilizations. pp. 613–626.