ନେପାଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ
.jpg) Himalayan territories unified by the Gorkhas | |
| ତାରିଖ | 26 September 1744 – 4 March 1816 (୭୧ ବର୍ଷ, ୫ ମାସ ଓ ୭ ଦିନ) |
|---|---|
| ଫଳାଫଳ | ଗୋର୍ଖାମାନେ ଛୋଟ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟ ଜୟପୂର୍ବକ ଆଧୁନିକ ନେପାଳର ଗଠନ କଲେ |
ନେପାଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ (ନେପାଳୀ: नेपालको एकीकरण) ହେଉଛି ଆଧୁନିକ ନେପାଳୀ ରାଜ୍ୟ ଗଠନର ଏକ ଦୀର୍ଘ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇ ରହିଥିବା ବାଏସ୍ ରାଜ୍ୟ (୨୨ ରାଜ୍ୟ) ଏବଂ ଚଉବିସି ରାଜ୍ୟ (୨୪ ରାଜ୍ୟ)କୁ ଏକ ଶାସନାଧୀନ ପୂର୍ବକ ଆଧୁନିକ ନେପାଳ ଗଠନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଲା ।[୧] ୧୭୪୩ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ (1799 BS)ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଥିବା ଏହି ଏକୀକରଣ ଅଭିଯାନର ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଗୋରଖାର ରାଜା ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା । ୨୫ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୭୬୮ରେ ସେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଆଧୁନିକ ନେପାଳ ରାଜ୍ୟର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯାହା ପଶ୍ଚିମରେ ସତଲେଜ ନଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ସିକ୍କିମ-ଜଲପାଇଗୁଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତାରିତ । ଏହାପରେ ସେ ଗୋରଖାଠାରୁ କାଠମାଣ୍ଡୁ ସହରକୁ ତାଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିଥିଲେ ।[୨] ଫଳରେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ମାତ୍ର ୨୫୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟରରୁ ଛୋଟ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପାହାଡି ରାଜ୍ୟ ଗୋର୍ଖା ଏହାର ଆକାରର ପ୍ରାୟ ୧୦୦ ଗୁଣରୁ ଅଧିକ ଆଧୁନିକ ନେପାଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ପରିଣତ ହେଲା ।[୩][୪]
ପୃଷ୍ଠଭୂମି
[ସମ୍ପାଦନା]ବର୍ତ୍ତମାନର ନେପାଳ ଗଠନ କରୁଥିବା ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକ ଏକୀକରଣ ପୂର୍ବରୁ ବହୁ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜ୍ୟ ଭାବରେ ଖଣ୍ଡ ବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇ ରହିଥିଲେ। କାଠମାଣ୍ଡୁ ଉପତ୍ୟକା, ଯାହାକୁ ନେପାଳ ମଣ୍ଡଳ କୁହାଯାଉଥିଲା, ସେଥିରେ କେବଳ ତିନୋଟି ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜ୍ୟ ରହିଥିଲା: କାନ୍ତିପୁର, ଲଲିତପୁର ଏବଂ ଭଦଗାଓଁ । ନେପାଳ ଉପତ୍ୟକାର ଦକ୍ଷିଣରେ ଥିବା ମାକୱାନପୁର, ସେନ୍ ରାଜବଂଶଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହେଉଥିଲା । ଉପତ୍ୟକାର ପୂର୍ବରେ ଦୁଇଟି ଅପେକ୍ଷାକୃତ ବଡ଼ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା: ବିଜୟପୁର ଏବଂ ଚୌଦଣ୍ଡି । ଏହି ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟ ଏକଦା ମାକୱାନପୁରର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ମୁକୁନ୍ଦ ସେନ (୧୫୧୮-୧୫୫୩) ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ପୁତ୍ର ଏବଂ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭାଗ କରି ଏକଦା ବଡ଼ ମକୱାନପୁରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଛୋଟ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ।[୫]
ତ୍ରିଶୁଳୀ ଏବଂ ଭେରୀ ନଦୀ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଭାଗରେ, ଗଣ୍ଡକି ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଅଞ୍ଚଳରେ, ଚଉବିସି ଅଞ୍ଚଳ ଥିଲା | ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ, କର୍ଣ୍ଣାଲି ଅଞ୍ଚଳରେ, ବାଇସ୍ ପ୍ରଗଣା ଥିଲା | ବାଇସ୍ ଏବଂ ଚୌବିସ୍ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯଥାକ୍ରମେ ବାଇଶି ଏବଂ ଚବିଶ ରାଜ୍ୟର ସଂଖ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ । କିନ୍ତୁ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୁଡିକର ସଠିକ୍ ସଂଖ୍ୟା ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକର ସାମୂହିକ ନାମ ସହିତ ସମାନ ନ ଥିଲା | ବାଏସ୍ ଏକଦା ଖାସା ରାଜ୍ୟର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲା, ଏହାର ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ସିଞ୍ଜା ଉପତ୍ୟକାର ଖାସ୍ ମଲ୍ଲଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ହୋଇଥିଲା । ଚାଉବିସି ରାଜ୍ୟର ଅଂଶଗୁଡିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରାଜାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲେ | କେତେକ ସେନାଙ୍କର, କେତେକ ଖାସ୍ ମଲ୍ଲଙ୍କ ଏବଂ କେତେକ ଶାହି ବଂଶର ଅଧୀନରେ ଥିଲେ ।[୬]
ଏହି ଛୋଟ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟ ଗୁଡିକରେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଅସ୍ଥିରତା ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ବିଦେଶୀ ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ତଥା ପାରସ୍ପରିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଅନେକ ରାଜ୍ୟ ମିଳିତ ମଞ୍ଚ ବା ସଂଗଠନ ତିଆରି କରିଥିଲେ | ଅବଶ୍ୟ, ସେହି ସମୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥା ହେତୁ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଓ ଯୁଦ୍ଧ ବାରମ୍ବାର ହେଉଥିଲା । ଉପତ୍ୟକାର ମଲ୍ଲ ରାଜାମାନେ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ନିରନ୍ତର ବିବାଦ ଏବଂ ସଂଘର୍ଷରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲେ ଏବଂ ଅନେକ ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କ ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଗୋର୍ଖାଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ଲୋଡୁଥିଲେ |[୭][୮]
ଯୁଦ୍ଧ ଅଭିଯାନ
[ସମ୍ପାଦନା]ନୁଆକୋଟ
[ସମ୍ପାଦନା]
ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହାଙ୍କ ବିଜୟ ଅଭିଯାନ ନିକଟସ୍ଥ ନୁଆକୋଟ ରାଜ୍ୟରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ନୁଆକୋଟ ଗୋର୍ଖା ରାଜ୍ୟର ପୂର୍ବ ସୀମାରେ ଅବସ୍ଥିତ ତିବ୍ଦତ ଏବଂ କାଠମାଣ୍ଡୁ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାରର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମାର୍ଗ ଥିଲା | ଏହା କାଠମାଣ୍ଡୁ ଉପତ୍ୟକାର ପଶ୍ଚିମ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ଥିଲା | ୧୭୦୦ ମସିହାରେ ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହାଙ୍କ ପିତା ନର ଭୁପାଲ ଶାହା ନୁଆକୋଟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ, ନୁଆକୋଟ କାନ୍ତିପୁରର (ଆଜି କାଠମାଣ୍ଡୁ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା) ପ୍ରଶାସନିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଥିଲେ | ଏହି ଆକ୍ରମଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ କାନ୍ତିପୁର ନୁଆକୋଟଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କର ପରାଜୟ ପରେ ନର ଭୁପାଲ ଶାହା ନିଜର ଉଦ୍ୟମ ଛାଡି ବଡ଼ପୁଅ ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ଏବଂ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ରାଣୀ ଚନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭାବତୀଙ୍କୁ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତା ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥିଲେ ।
ତାଙ୍କ ରଜ୍ୟାଭିଷେକ ହେବାର ବର୍ଷରେ, ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ନୁଆକୋଟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ପାଇଁ କାଜି ବିରାଜ ଥାପା ମଙ୍ଗେରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଗୋରଖାଲି ସୈନ୍ୟଦଳ ପଠାଇଥିଲେ । ତେବେ ଏହି ଅଭିଯାନ ମଧ୍ୟ ବିଫଳ ହେଲା ।[୯]
ପରେ କାଲୁ ପାଣ୍ଡେଙ୍କୁ ଗୋରଖାଲି ସେନାର କମାଣ୍ଡର-ଇନ୍-ଚିଫ୍ କରାଯାଇଥିଲା । ଜୟନ୍ତ ରାଣା ମଗର (ଗୋରଖାର ପୂର୍ବତନ କାଜୀ) ଗୋରଖା ବିରୁଦ୍ଧରେ ନୁଆକୋଟଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଜୟା ପ୍ରକାଶ ମଲ୍ଲିକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେନାପତି ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। କାଲୁ ପାଣ୍ଡେ ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହାଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳର ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ସେନା ନିୟୋଜିତ କରି ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସେନା ଛାଉଣୀ ଗଢିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ। ଏକ ନୂତନ ମଜବୁତ ଗୋରଖାଲି ସୈନ୍ୟଦଳ ୧୭୪୪ ମସିହାରେ ତିନି ପାର୍ଶ୍ୱରୁ ନୁଆକୋଟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୬, ୧୭୪୪ରେ ପାହାଡୀ ଦୁର୍ଗକୁ କାବୁ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ, କାନ୍ତିପୁରର ରାଜା ଜୟ ପ୍ରକାଶ ମଲ୍ଲ କାଶିରାମ ଥାପାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଏକ ସୈନ୍ୟ ଦଳ ପଠାଇ ଗୋର୍ଖାଲି ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ପରାସତ କରି ଦୁର୍ଗକୁ ଅକ୍ତିଆର କରିନେଇଥିଲେ । କାଶିରାମଙ୍କୁ ହଟାଇ ଦିଆଗଲା ଏବଂ ଗୋରଖାଲିର ସ୍ଥାୟୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ନୁଆକୋଟ ରହିଲା ।[୧୦]
ତାନାହୁନ
[ସମ୍ପାଦନା]ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ନୁଆକୋଟ ବିଜୟ ଅଭିଯାନରେ ବ୍ୟସ୍ତ ଥିବାବେଳେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଥିବା ଏକ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟ ତାନାହୁନ୍ ରାଜାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିର ସୁଯୋଗ ନେଇ ଗୋରଖା ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ବାହାରିଥିଲେ । ତାନାହୁନ୍ଙ୍କ ସୈନ୍ୟମାନେ ଚେପେ ନଦୀ ପାର ହୋଇ ସିରହାନଚୌକ କାବୁ କରିନେଲେ ।[୧୧] କିନ୍ତୁ ଉଭୟ ନୁଆକୋଟ ଏବଂ ଗୋର୍ଖାଙ୍କ ଆକ୍ରମଣ ଫଳରେ ଲାମଜଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡିଲା |
ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ଏହି ଅବସରକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ତାନାହୁନ୍ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଏହାକୁ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ । ତେବେ ତାନାହୁନର ରାଜା ତ୍ରିବିକ୍ରମ ସେନ୍ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ପୁରୁଣା ବନ୍ଧୁ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଖୋଲା ଆକ୍ରମଣ ବିରୋଧରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ତେଣୁ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭ୍ରମଣର ବାହାନା କରି ତ୍ରିଶୂଲୀ ନଦୀ କୂଳକୁ ତ୍ରିବିକ୍ରମ ସେନଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପରେ ତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲେ । ତ୍ରିବିକ୍ରମ ସେନ୍ ନୁଆକୋଟରେ କାରାଗାରରେ ଥିଲେ ଏବଂ ତାନାହୁନ୍ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବା ଗୋର୍ଖା ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇଥିଲା |
ଏକତ୍ରୀକରଣର ସମୟରେଖା
[ସମ୍ପାଦନା]ନେପାଳ ଏକତ୍ରୀକରଣର ବିଭିନ୍ନ ମୁଖ୍ୟ ଘଟଣା ଓ ତାହାର ଘଟିତ କାଳ ସମ୍ପର୍କିତ ଏକ ସାରଣୀ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ .[୧୨]
| Date | Date in BS | Description |
|---|---|---|
| ୧୭୪୨ | ୧୭୯୯ | Prithvi Naryan Shah (PNS) becomes King of Gorkha after death of his father |
| ୧୭୪୨ | ୧୮୦୦ | First battle of Nuwakot. PNS loses the battle. |
| ୧୭୪୩ | ୧୮୦୧ | PNS brings weapons from Benaras and trains army |
| ୧୭୪୩ | ୧୮୦୧ | Unification starts |
| ୧୭୪୪ | ୧୮୦୧ | Second battle of Nuwakot. It is annexed but returned to Kathmandu in 1745. |
| ୧୭୫୪ | Dolakha, Sindhupalchowk, Dahachowk and Naldum annexed. | |
| ୧୭୫୭ | ୧୮୧୪ | First battle of Kritipur. PNS loses the battle. Kalu Pande dies. |
| ୧୭୫୮ | Gorkha makes peace treaty with Kathmandu | |
| ୧୭୫୯ | Captures Shivapuri | |
| ୧୭୬୧ | Chaule and Kahule is captured | |
| ୧୭୬୨ | Makwanpur annexed, Sindhuli annexed | |
| ୧୭୬୩ | Pharping, Bisankhu, Dhulikhel, Banepa, Sanga, Ranikot, Nala, Parevakot and Kavilaspur annexed | |
| ୧୭୬୪ | Second battle of Kritipur. | |
| ୧୭୬୫ | Balaju, Lutikot annexed | |
| ୧୭୬୬ | Kritipur captured, Salimpa annexed. | |
| ୧୭୬୭ | Gurkha soldiers defeat British soldiers at Sindhuli who came to help king of Kathmandu | |
| ୧୭୬୮ | British India takes possession of Bara, Parsa and Hilwal | |
| ୧୭୬୮ | Gorkha repossess the territory. Annexes Bettia. | |
| ୧୭୬୮ | ୧୮୨୫ | Kathmandu, Patan is annexed |
| ୧୭୬୯ | ୧୮୨୬ | Bhatgaun is annexed |
| ୧୭୬୯ | ୧୮୨୬ | Kathmandu is declared as the capital |
| ୧୭୭୧ | Kaski and Sapta gandaki region are annexed | |
| ୧୭୭୧ | Manpang, Chang, Darhung, Manmul, Ranrung, Jyamire, Grihakot, Kyangmi, Bhirkot, Garahu, Painyu, Dhuvakot were annexed. | |
| ୧୭୭୩ | Rava, Cisankhu, Dingla was annexed | |
| ୧୭୭୪ | Majuva, Kalum, Mahadinga Pauva is annexed | |
| ୧୭୭୪ | Chainpur, Vijaypur, area up to Tista river annexed | |
| ୧୭୭୫ | ୧୮୩୧ | PNS dies. Pratap Singh Shah became King. Rajendra Laxmi takes the incharge of unification. |
| ୧୭୮୨ | ୧୮୩୯ | 1839 BS. Lamjung and Tanahu is annexed. |
| ୧୭୮୫ | ୧୮୪୨ | Rajendra Laxmi dies in 1842 BS. Bahadhur Shah takes incharge of unification. |
| ୧୭୮୬ | ୧୮୪୩ | Bheri ara is annexed |
| ୧୭୮୯ | ୧୮୪୬ | Jumla is annexed |
| ୧୭୯୦ | ୧୮୪୭ | Doti, Kumaun and Srinagar, Garwal, Hindur, Besahr, Chamba 12 and 18 Thakurai (currently India) is annexed (1847 BS) |
| ୧୭୯୨ | ୧୮୪୯ | Nepal–Sino war starts |
| ୧୭୫୭ | ୧୮୭୧ | British India captures Butwal. But Gurkha army takes control the next month. This causes Nepal–Anglo war. Kumaun and Gadwal comes in control of British India. (1814) |
| ୧୮୧୫ | ୧୮୭୨ | Sugauli Treaty is signed |
| ୧୮୬୦ | ୧୯୧୭ | Janga Bahdhur becomes successful to return part of Terai to Nepal (Naya Muluk) from British India |
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ @therecord. "The Making of the Gorkha Empire: Part I – Land - The Record". www.recordnepal.com (in English). Retrieved 2024-11-29.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ Pradhan 1991, p. 105.
- ↑ Pradhan 1991, p. 153.
- ↑ Whelpton 2005, p. 35.
- ↑ Stiller 1973, p. 36.
- ↑ Regmi 1979, p. 101.
- ↑ Pradhan 1991, p. 15.
- ↑ Stiller 1973, p. 53–58.
- ↑ Hamal 1995, p. 3.
- ↑ Stiller 1973, p. 109.
- ↑ Stiller 1973, p. 114.
- ↑ Baral, Leeanateshaw Sharma (1964). Life and Writings of Prthvinarayan Shah. University of London.