ଚୀନ-ନେପାଳ ଯୁଦ୍ଧ
ଚୀନ-ନେପାଳ ଯୁଦ୍ଧ (ନେପାଳୀ: नेपाल-चीन युद्ध), ଯାହା ସିନୋ-ଗୋର୍ଖା ଯୁଦ୍ଧ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା, ଅଭିଯାନ ଭାବରେ ଚୀନ୍ର ଚିଙ୍ଗ ରାଜବଂଶ ଏବଂ ନେପାଳ ମଧ୍ୟରେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା | ନେପାଳର ଗୋରଖା ମନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତିବ୍ଦତ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଯୁଦ୍ଧର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା । ୧୭୮୮ ମସିହାରେ ତିବ୍ଦତ ପାଇଁ ନେପାଳ ଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ନିମ୍ନ ମାନର ମୁଦ୍ରା ଯୋଗୁଁ ଉପୁଜିଥିବା ଦୀର୍ଘ ଦିନର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବିବାଦକୁ ନେଇ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ବାହାଦୂର ଶାହାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ନେପାଳ ସେନା କିଙ୍ଗ ରାଜବଂଶର ଅଧୀନରେ ଥିବା ତିବ୍ଦତକୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷରେ ତିବ୍ଦତୀୟମାନେ ନେପାଳକୁ ବାର୍ଷିକ କର ଅର୍ପଣ କରି କେରୁଙ୍ଗ ଚୁକ୍ତିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷର କରି ଏହି ବିବଦର ସମାଧାନ କରିଥିଲେ । ତଥାପି ତିବ୍ଦତୀୟମାନେ ଚାଇନାର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଫଳରେ ଫୁକଙ୍ଗଗାନ୍ ଅଧୀନରେ ଥିବା ଚୀନ୍ ମିଲିଟାରୀ ବାହିନୀକୁ ତିବ୍ଦତକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ୧୭୯୨ ମସିହାରେ ଗୁର୍ଖାମାନଙ୍କୁ ତିବ୍ଦତୀୟ ମାଳଭୂମିରୁ ଘଉଡାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।[୧] ଚୀନ-ତିବ୍ଦତୀୟ ମିଳିତ ସୈନ୍ୟମାନେ ନେପାଳକୁ ଯାଇ ନୁଆକୋଟ(ନେପାଳର ରାଜଧାନୀ କାଠମାଣ୍ଡୁ ନିକଟରେ) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାଡିଯାଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ନେପାଳର ଏକ ଦୃଢ ପ୍ରତି ଆକ୍ରମଣର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ । ତେଣୁ, ଉଭୟ ଦେଶ ଯୁଦ୍ଧ ବିରତି ନିମିତ୍ତ ପରସ୍ପର ସହମତିରେ ଏକ ଶାନ୍ତି ସମାଧାନ ପ୍ରସ୍ତାବ ମାଧ୍ୟମରେ ବେଟ୍ରାବତି ଚୁକ୍ତିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷର କଲେ ।[୨] ନେପାଳ ଚୀନ୍ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଯାଇଥିବା ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ଚୀନର ଚିଙ୍ଗ୍ ଶାସନ ଅଧୀନରେ ନେପାଳ ଏକ ଅଧୀନସ୍ଥ ରାଜ୍ୟ ହୋଇ ରହିଲା । ଉଭୟ ନେପାଳ ଏବଂ ତିବ୍ଦତ ମଧ୍ୟ କିଙ୍ଗ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ବଶତା ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ ।
ପୃଷ୍ଠଭୂମି
[ସମ୍ପାଦନା]ନେପାଳର ମଲ୍ଲ ରାଜବଂଶର ସମୟରୁ ତିବ୍ଦତରେ ନେପାଳୀ ରୂପା ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା | ଯେତେବେଳେ ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ତାଙ୍କ ନେପାଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ସମୟରେ କାଠମାଣ୍ଡୁ ଉପତ୍ୟକା ସହ ଅର୍ଥନୈତିକ କାରବାର ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ, ସେତେବେଳେ କାଠମାଣ୍ଡୁର ରାଜା ଜୟ ପ୍ରକାଶ ମଲ୍ଲଙ୍କୁ ଏକ ବଡ଼ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଙ୍କଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡିଲା । ସେ ତମ୍ବା ମିଶ୍ରିତ ଧାତୁରେ ନିମ୍ନ ମାନର ରୌପ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଏହି ସମସ୍ୟାରୁ ମୁକୁଳିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ । ପରେ ପରେ ୧୭୬୯ ମସିହାରେ ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ସଫଳତାର ସହ କାଠମାଣ୍ଡୁ ଉପତ୍ୟକାକୁ ଅଧିକାର କରି ନେପାଳରେ ଶାହା ରାଜବଂଶକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପରେ ସେ ପୁନର୍ବାର ଶୁଦ୍ଧ ରୂପା ମୁଦ୍ରା ତିଆରି କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । କିନ୍ତୁ ସେତେବେଳକୁ ନେପାଳୀ ମୁଦ୍ରା ଉପରେ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ତିବ୍ଦତୀୟମାନେ ଦାବି କରିଥିଲେ ଯେ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଚଳିତ ଥିବା ମୁଦ୍ରାଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ ରୂପା ମୁଦ୍ରା ସହିତ ବଦଳାଇ ଦିଆଯାଉ ଯାହା ଶୁଦ୍ଧ ରୂପା ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏହି ଦାବୀ ପୂରଣ କରିବା କଷ୍ଟକର ଥିଲା ଯାହା ନୂତନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଶାହା ରାଜବଂଶ ପାଇଁ ବିପୁଳ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷତି ଘଟାଇବ | ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହା ଯେହେତୁ ଏହି ବ୍ୟତିକ୍ରମ ପାଇଁ ଦାୟୀ ନ ଥିଲେ, ସେ ଏତେ ବଡ କ୍ଷତି ସହିବାକୁ ଇଛା କଲେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ନୂତନ ରୂପା ମୁଦ୍ରାର ଶୁଦ୍ଧତାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତା ପ୍ରତି ସେ ସଜାଗ ରହିଲେ । ଫଳରେ ବଜାରରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା | ୧୭୭୫ରେ ଶାହାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କ ଶାସନର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ବିବାଦର ସମାଧାନ ହୋଇ ପାରିଲା ନାହିଁ ଏବଂ ଏହି ସମସ୍ୟା ନେପାଳର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଶାସକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଅସମାହିତ ରହିଲା |
୧୭୮୮ ମସିହାରେ, ପ୍ରୀତି ନାରାୟଣ ଶାହାଙ୍କ ବଡ ପୁଅ ବାହାଦୂର ଶାହା ଏବଂ ତାଙ୍କ ମାମୁଁ ତଥା ନାବାଳକ ରାଜା ରାଣା ବାହାଦୂର ଶାହାଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଏହି ମୁଦ୍ରା ସମସ୍ୟାର ଗୁରୁତର ରୂପ ଧାରଣ କରିସାରିଥିଲା । ନକଲି ମୁଦ୍ରା ବାହାନା କରି ତିବ୍ଦତୀୟମାନେ ନେପାଳ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ବୋଲି ଗୁଜବ ପ୍ରଚାର କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ; ଏବଂ ତିବ୍ଦତରେ ରହୁଥିବା ନେପାଳୀ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କୁ ହଇରାଣ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ତିବତୀୟ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମଗୁରୁ ଦଶମ ଶୁମ୍ରାପ ଲାମା ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ କାରଣରୁ ତିବ୍ଦତ ଛାଡି ନେପାଳ ଯାଇଥିଲେ। ନେପାଳ ଦ୍ଵାରା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମଗୁରୁ ଦଶମ ଲାମା ଏବଂ ତାଙ୍କର ୧୪ ଅନୁଗାମୀଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ ଶରଣ ଦେବା ନିସ୍ପତ୍ତି ନେବା ଫଳରେ ନେପାଳ-ତିବ୍ଦତ ସମ୍ପର୍କର ଅଧିକ ତିକ୍ତତା ଆସିଗଲା । ବିବାଦର ଦ୍ୱିତୀୟ କାରଣ ହେଉଛି ନିମ୍ନ ମାନର ଲୁଣ ଯାହା ତିବ୍ଦତ ଦ୍ୱାରା ନେପାଳରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥିଲା | ସେତେବେଳେ ଲୁଣ କେବଳ ତିବ୍ଦତରୁ ନେପାଳକୁ ଆସୁଥିଲା । ଏହି ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ନେପାଳରୁ ଏକ ପ୍ରତିନିଧୀ ଦଳ ତିବ୍ଦତକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ତିବ୍ଦତ ଏହି ପ୍ରତିନିଧୀଙ୍କ ଦାବିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲା । ଏହିପରି ଭାବେ ନେପାଳର ତିବ୍ଦତ ସହିତ ସୁସମ୍ପର୍କ ରଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ନଥିଲା ଏବଂ ନେପାଳ ଅନେକ ଦିଗରୁ ତିବ୍ଦତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା ।
ପ୍ରଥମ ଆକ୍ରମଣ
[ସମ୍ପାଦନା]
୧୭୮୮ ମସିହାରେ ବାହାଦୂର ଶାହା ଦାମୋଦର ପାଣ୍ଡେ ଏବଂ ବାମ ଶାହାଙ୍କ ମିଳିତ ନେତୃତ୍ଵରେ ଗୋରଖା ସୈନ୍ୟନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ତିବ୍ଦତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ପଠାଇଲେ । ଗୋର୍ଖା ସୈନ୍ୟମାନେ କୁଟି (ନୟାଲମ୍ ଟାଉନ୍) ଦେଇ ତିବ୍ଦତରେ ପ୍ରବେଶ କରି ତାଶିଲହୋନପୋ (କୁଟି ଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୪୧୦ କିଲୋମିଟର) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାଡିଗଲେ । ଶିକରଜୋଙ୍ଗରେ ଏକ ଭୀଷଣ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ତିବ୍ଦତୀୟମାନେ ଶୋଚନୀୟ ଭାବରେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ | ପରେ ପଞ୍ଚେନ୍ ଲାମା ଏବଂ ସାକିଆ ଲାମା ଗୋରଖା ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ଗୋର୍ଖା ସୈନ୍ୟମାନେ ଶିକରଜୋଙ୍ଗ ଛାଡି କୁଟି ଏବଂ କେରୁଙ୍ଗ (ଗିରୋଙ୍ଗ) ଆଡକୁ ଗଲେ ।
ଦ୍ଵିତୀୟ ଆକ୍ରମଣ
[ସମ୍ପାଦନା]ଯେତେବେଳେ ତିବ୍ଦତ ନେପାଳକୁ କର ଦେବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲା, ୧୭୯୧ ମସିହାରେ ବାହାଦୂର ଶାହା ଅଭିମାନ ସିଂ ବାସ୍ନେଟଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଏକ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ କେରୁଟକୁ ଏବଂ ଦାମୋଦର ପାଣ୍ଡେଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ କୁଟି ପଠାଇଥିଲେ । ଦାମୋଦର ପାଣ୍ଡେ ଦିଗରଚା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ସେଠାରେ ଥିବା ବୌଦ୍ଧ ମଠର ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକୃତ କରିନେଇଥିଲେ । ସେ ଲାସା ମନ୍ତ୍ରୀ ଡୋରେନ କାଜୀକୁ ଗିରଫ କରି ନେପାଳକୁ ଫେରିଥିଲେ । କିଆନଲଙ୍ଗ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଏହି ଖବର ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ସେ ତିବ୍ଦତକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଫୁକାଙ୍ଗଗାନଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ୧୦,୦୦୦ ସୈନିକ (ସୋଲନ୍ ଇୱେଙ୍କି ସୈନିକଙ୍କ ଏକ ବୃହତ ଅଂଶ) ପଠାଇଥିଲେ । ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ହଜାର କିଲୋମିଟର ମାତ୍ର ଷାଠିଏ ଦିନ ମଧ୍ୟରେଅତିକ୍ରମ କରି ଫୁକାଙ୍ଗଗାନର ବାହିନୀ ଲାସାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ।
ପରିଣାମ
[ସମ୍ପାଦନା]ପରିଶେଷରେ ଚିଙ୍ଗ୍ ସେନାପତି ଫୁକଙ୍ଗଗାନ ନେପାଳ ସରକାରଙ୍କୁ ଏକ ଶାନ୍ତି ଚୁକ୍ତିନାମା ନିଷ୍ପାଦନ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ପଠାଇଥିଲେ । ବାହାଦୂର ଶାହା ମଧ୍ୟ ଚିଙ୍ଗ୍ ଶାସନ ସହିତ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ରଖିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ସେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସହଜରେ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୭୯୨ ରେ ବେଟ୍ରାଭାତିରେ ଏକ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ।[୩]
ଆଧାର
[ସମ୍ପାଦନା]- ↑ Sen, Parjanya; Chakraborty, Anup Shekhar (2023-07-20). Death and Dying in Northeast India: Indigeneity and Afterlife (in ଇଂରାଜୀ). Taylor & Francis. ISBN 978-1-000-90466-6.
- ↑ Times, Nepali (2024-03-02). "Neither side lost, both sides won". nepalitimes.com. Retrieved 2024-11-29.
- ↑ Acharya, Baburam (2013-08-15). The Bloodstained Throne: Struggles for Power in Nepal (1775-1914) (in ଇଂରାଜୀ). Penguin UK. ISBN 978-93-5118-204-7.
 | ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଆପଣ ଏହାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଉଇକିପିଡ଼ିଆକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିପାରିବେ । |