ଗଲତେଶ୍ଵର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର

ଗଲତେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର
ଗଲତେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର
	General view of the temple from northeast corner
Religion
ଅନୁବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ	ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ
ଦେବାଦେବୀ	ଶିବ
Location
ସ୍ଥାନ	Sarnal village near Dakor, Kheda district, Gujarat
	Location in Gujarat
ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି	22°47′06″N 73°16′39″E / 22.7850416°N 73.2774858°E
Architecture
Type	Chaulukya with Malwa influence
Completed	୧୨ ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଚାଲୁକ୍ୟ (Chaulukya) ସମୟ
Temple(s)	1

ଗଲତେଶ୍ୱର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଯାହା ଭାରତର ଗୁଜରାଟ ପ୍ରଦେଶରେ ଥିବା ଖେଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ଦକୋର ପାଖରେ ଥିବା ସରନାଲ ଗ୍ରାମରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଏହି ମନ୍ଦିର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାରତର ଏକ ଅପୂର୍ବ ମାଲୱା (Malwa) ଶୈଳୀର ଭୂମିଜରେ(bhumija) ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି ଯେଉଁଥିରେ ପରମର (Paramara) ବା ଚାଲୁକ୍ୟ (Chaulukya architecture) ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ଚାରି କୋଣିଆ ଗର୍ଭଗୃହ ( garbhagriha) ଓ ଆଠ କୋଣିଆ ନୃତ୍ୟ ହଲ ମଣ୍ଡପ ଅଛି ।

ସ୍ଥାନ

ଗଲତା ବା ଗଲାତି ନଦୀ ଦ୍ୱୟର ମିଳନ ସଂଗମ ସ୍ଥଳରେ ତିଆରି ହୋଇଛି ।^[୧] ଏହି ଗଲତା ନଦୀର ନାମରୁ ମନ୍ଦିର ନାମକରଣ ଗଲତେଶ୍ୱର ହୋଇଛି ।^[୨]

ଇତିହାସ

ଏହି ମନ୍ଦିରର ପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଋଷି ଗଲଭ ଓ ହିନ୍ଦୁ ପୁରାନର ଭକ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରହାସ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।^[୩]^[୪] ଏଥିରେ ଥିବା ନୃତ୍ୟ ଗୃହର ଆକାର ଓ ଅଳଙ୍କରଣ ସହିତ ଚାଲୁକ୍ୟ ରାଜ ବଂଶର (Chalukya architecture) ସ୍ଥାପତ୍ୟର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥିବା କଥା ହସମୁଖ ଧୀରାଜଲାଲ ଶଙ୍ଖାଳିଆ ଚିହ୍ନଟ କରିଛନ୍ତି ।^[୫]

ମଧୁସୂଦନ ଧାକି (Madhusudan Dhaky) ଏହାର ଭୁଲ ଥିବା କଥା ଲେଖିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ମତରେ ଯିଏ ଏ କଥା ଲେଖିଛନ୍ତି ତାଙ୍କର ଭୂମିଜ ଓ ମାଲୱା ବିଷୟର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିର ଖବର ନାହିଁ ଓ ଶିଖର ଓ ସାଜ ସଜ୍ଜାରେ ଗୁଜରାଟୀ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଅବଗତ ଅଛନ୍ତି । ମନ୍ଦିରଟି ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିଶ୍ଚୟ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବ । ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଚାଲୁକ୍ୟ ରାଜା କୁମାରପାଲ ସମୟରେ ନିର୍ମିତ ସୋମନାଥର କୁମାରପାଳ ମନ୍ଦିର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମନ୍ଦିର ସହିତ ଏହାର ତିଆରି, ସାଜସଜ୍ଜା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅଛି ।^[୬] ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଜାତୀୟ ମହତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ମାରକ ଭାବରେ ଆର୍କିଓଲୋଜିକାଲ ସର୍ଭେ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ (Archaeological Survey of India) (ASI) ^[୪] ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛନ୍ତି ।

୧୯୦୮ ମସିହାରେ ଏହାର ଶିଖର ଓ ମଣ୍ଡପ ଭାଂଗିଯାଇଥିଲା ।^[୫] ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୨୧ ମସିହାରେ ଏଏସଆଇ ଏହାର ପୁନର୍ନିମାଣ କରିଥିଲେ ।^[୭]

ସ୍ଥାପତ୍ୟ

ଗଲଟେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଗୁଜରାଟର ଏକ ବିରଳ ଶୈଳୀର ମନ୍ଦିର । ମାଲୱା ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ଭୂମିଜ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଶୈଳୀ ଥିଲା । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ପରମାର ପ୍ରଭାବ ଆଦୌ ନାହିଁ । ଏଥିରେ ଥିବା ଗର୍ଭଗୃହ ଓ ମଣ୍ଡପ ଏକ ନିରନ୍ଧର ପ୍ରକାରର ମନ୍ଦିର ।^[୫]^[୬]

ଗର୍ଭଗୃହ

ମଣ୍ଡପରେ ନିମନଦେଶର ଗର୍ଭଗୃହ ଅଛି । ଏହା ଭିତରେ ଦେଖିଲେ ଚାରିକୋଣିଆ ଓ ବାହାରୁ ଦେଖିଲେ ଗୋଲାକାର ଯାହାର ବ୍ୟାସ ୨୫ ଫୁଟ ଅଛି । ଏହା ମଧ୍ୟରେ କୋଟର ଓ ପ୍ରକ୍ଷେପ ଅଛି । ସାତୋଟି କୋଟରରେ ଦିଗପାଳ - ଠାକୁରଙ୍କର ଅଭିଭାବକ ଅଛନ୍ତି । ସାମନା କାନ୍ଥରେ ଶିବଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ଖୋଦିତ ହୋଇଥିଲା ଯାହା ଅଧୁନା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଛି । ପ୍ରବେଶ ପଥଟି ମାଉଣ୍ଟ ଆବୁ ଭଳି ରୂପସ୍ତମ୍ଭରେ ଅଳଙ୍କୃତ ହୋଇଛି ।^[୫]^[୬] ଏହି ଚିତ୍ରରେ ଗନ୍ଧର୍ବ, ସାଧୁ, ଘୋଟକ ଓ ହାତୀ ଚଢାଳୀ, ରଥ, ପାଲିଙ୍କି ଓ ଜନ୍ମରୁ ମୃତ୍ଯୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି ।^[୩]

ମଣ୍ଡପ

ଆଠ କାନ୍ଥ ବିଶିଷ୍ଟ ମଣ୍ଡପର ଗୁଜରାଟର ଚାଲୁକ୍ୟ ମନ୍ଦିର ସହ ମୋଧେରା ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର,ସୋମନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ସେଜକପୁର ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କର ଅନେକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅଛି । ସାଧାରଣ ଦୁଇ ଭୁଜ ବଦଳରେ ମଣ୍ଡପର ତିନି ଭୁଜ ଅଛି । ^[୫]^[୬] ଭିତର ପାଖରେ ଏହାର ୮ଟି ଓ ବାହାର ପାଖରେ ୧୬ଟି ଛୋଟ ସ୍ତମ୍ଭ ଅଛି ଯାହା ମଣ୍ଡପର ଛାତକୁ ଧରି ରଖିଛି ।

ଗ୍ୟାଲେରି

ମନ୍ଦିରର ସାଧାରଣ ଦୃଶ୍ୟ
ମନ୍ଦିରର ଅଧିଷ୍ଠାନ
ଗର୍ଭଗୃହର ପୃଷ୍ଠା ଦୃଶ୍ୟ
ମଣ୍ଡପ ସ୍ତମ୍ଭ ବାମ ପାଖରୁ

ସଂସ୍କୃତି

ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ଓ ଶରତ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଦ୍ୱୟରେ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ମେଳା ହୁଏ । ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ଦିନ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଭକ୍ତ ଏଠାରେ ସମବେତ ହୁଅନ୍ତି ।^[୮]

ଆଧାର

↑ Bharat Sevashram Sangha, Hyderabad Branch (1977). Hindu Regeneration. p. 313.
↑ India. Superintendent of Census Operations, Gujarat (1964). District Census Handbook. Director, Government Print. and Stationery, Gujarat State. p. 50.
↑ ^୩.୦ ^୩.୧ "Galteshwar, Shiva Temple, Dakor". www.gujarattourism.com (in ଇଂରାଜୀ). Archived from the original on 2018-02-02. Retrieved 2018-01-31.
↑ ^୪.୦ ^୪.୧ Gujarat (1977). Gujarat State Gazetteers: Kheda District. Directorate of Government Print., Stationery and Publications, Gujarat State. p. 825.
↑ ^୫.୦ ^୫.୧ ^୫.୨ ^୫.୩ ^୫.୪ Sankalia, Hasmukh (1941). "III. Architecture. Section III. Medieval Period.". The Archaeology of Gujarat: Including Kathiawar. Vol. Part II. Natwarlal & Company. pp. 113–115. Archived from the original on 2015. {{cite book}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ ^୬.୦ ^୬.୧ ^୬.୨ ^୬.୩ Dhaky, Madhusudan A. (1961). Deva, Krishna (ed.). "The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat". Journal of the Madhya Pradesh Itihas Parishad. Bhopal: Madhya Pradesh Itihas Parishad. 3: 61–62, 79–80.
↑ "Ancient Galteshwar Mahadev Mandir gets Shikhar through Central govt arm ASI efforts". DeshGujarat (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). 2021-09-07. Retrieved 2021-09-12.
↑ Census of India, 1991: Kheda. Government Photo Litho Press. 1992. p. 30.

[Branch1977-1] Bharat Sevashram Sangha, Hyderabad Branch (1977). Hindu Regeneration. p. 313.

[Gujarat1964-2] India. Superintendent of Census Operations, Gujarat (1964). District Census Handbook. Director, Government Print. and Stationery, Gujarat State. p. 50.

[:0-3] ୩.୦ ^୩.୧ "Galteshwar, Shiva Temple, Dakor". www.gujarattourism.com (in ଇଂରାଜୀ). Archived from the original on 2018-02-02. Retrieved 2018-01-31.

[GJ1977-4] ୪.୦ ^୪.୧ Gujarat (1977). Gujarat State Gazetteers: Kheda District. Directorate of Government Print., Stationery and Publications, Gujarat State. p. 825.

[Sankalia1941-5] ୫.୦ ^୫.୧ ^୫.୨ ^୫.୩ ^୫.୪ Sankalia, Hasmukh (1941). "III. Architecture. Section III. Medieval Period.". The Archaeology of Gujarat: Including Kathiawar. Vol. Part II. Natwarlal & Company. pp. 113–115. Archived from the original on 2015. {{cite book}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[Dhaky1961-6] ୬.୦ ^୬.୧ ^୬.୨ ^୬.୩ Dhaky, Madhusudan A. (1961). Deva, Krishna (ed.). "The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat". Journal of the Madhya Pradesh Itihas Parishad. Bhopal: Madhya Pradesh Itihas Parishad. 3: 61–62, 79–80.

[7] "Ancient Galteshwar Mahadev Mandir gets Shikhar through Central govt arm ASI efforts". DeshGujarat (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). 2021-09-07. Retrieved 2021-09-12.

[aa-8] Census of India, 1991: Kheda. Government Photo Litho Press. 1992. p. 30.

[୧]

[୨]

[୩]

[୪]

[୫]

[୬]

[୭]

[୮]